سازمانهای فضایی از دههها پیش در تلاش بودهاند، ایده سفر به مریخ را عملی کنند. زمانی روسیه و آمریکا برای کاوشهای فضایی با همدیگر رقابت میکردند و حالا چین جای روسیه را گرفته است و در آمریکا نیز شرکتهای خصوصی قدرتمندی همچون اسپیسایکس پا به این عرصه گذاشتند، اما کدام یک در رقابت برای سفر به مریخ موفق خواهند شد؟
عصر جدیدی از کاوشهای فضایی در رقابت برای سفر به مریخ
پس از سفر به ماه به دلیل محدودیتهای بودجه و تغییر اولویتها، برنامه سفر به سیاره سرخ ناسا هرگز به واقعیت تبدیل نشد و تنها توانست چند کاوشگر و مدارگرد را به مریخ (Mars) بفرستد؛ البته آنها مجددا در سالهای اخیر پروژه آرتمیس (Artemis) را در دستور کار خود قرار دادهاند که شامل سفر به ماه و سپس مریخ میشود؛ برنامهای که تاکنون با تاخیرهای زیادی مواجه شده است.
پس از شدت گرفتن رقابت برای سفر به مریخ، ناسا اعلام کرد که تا سال ۲۰۳۳ اولین ماموریت خود به مریخ را انجام خواهد داد؛ البته این ماموریت صرفا شامل فرستادن فضانوردان به مدار مریخ و بازگشت آنها به زمین میشود که هنوز در مورد زمان آن تاریخی اعلام نشده است؛ هر چند از نظر کارشناسان به نظر میرسد که این هدف تا سال ۲۰۴۰ عملی خواهد شد.
در سمت مقابل، چین اعلام کرده است که نه تنها اولین فضانوردان خود را تا سال ۲۰۳۳ به مریخ خواهد فرستاد؛ بلکه قصد دارند یک پایگاه دائمی را در این سیاره بسازند. ایلان ماسک (Elon Musk) نیز در مورد برنامههای خود برای مریخ اعلام کرد که شرکت اسپیسایکس میخواهد تا سال ۲۰۳۰ فضانوردان خود را به مریخ بفرستد و تا اواسط قرن، یک شهر کاملا مستقل را در مریخ بسازد.
برنامههای فضایی ناسا برای سفر به مریخ
حتی پیش از مطرح شدن سفر به مریخ، ناسا با مشکلات جدی در زمینه بودجه دست و پنجه نرم میکرد که با وضعیت فعلی، در رقابت برای این سفر دست بالا را نخواهد داشت. به باور مدیران ناسا و کارشناسان هدف تعیین شده برای سال ۲۰۳۳ نیز واقعبینانه نیست.
به عنوان مثال در سال ۲۰۱۵ گزارشی به ناسا ارائه شد که این سازمان را موظف میکرد پیش از فرستادن فضانورد به مریخ، تجهیزات ضروری در فضای نزدیک به این سیاره قرار دهند. برای این کار نیز انجام ۳۲ ماموریت بین سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۳۰ ضروری است؛ در نتیجه، ناسا در سال ۲۰۱۱ کار روی ماهوارهبر SLS را آغاز کرد تا طبق خواست دولت آمریکا، اولین پرتاب را در سال ۲۰۱۶ انجام دهند. هر چند که اولین ماموریت بدون سرنشین آرتمیس با ۶ سال تاخیر انجام شد.
در واقع مقامات ناسا نمیخواستند به خاطر عجله کردن تجربه تلخ شاتل فضایی کلمبیا (Space Shuttle Columbia) را تکرار کنند. به گفته یکی از مدیران ارشد ناسا، برای پیروزی در رقابت سفر به مریخ باید سالی یک پرتاب موفق داشت همانند دوران آپولو (Apollo)، اما تکرار آن با توجه به محدودیتهای بودجهای بسیار سخت است.
همچنین در سال ۲۰۲۳ گزارش مستقلی توسط موسسه سیاستگذاری علوم و فناوری (Science and Technology Policy Institute) آمریکا منتشر شد که تاکید میکرد هدفگذاری ناسا غیر واقعی است. به باور این موسسه برخی فناوریهای ضروری همچون پیشرانههای الکتریکی خورشیدی و یا دستگاه تولید اکسیژن مایع در مریخ تا سال ۲۰۳۳ عملیاتی نخواهند شد. همچنین اولویت بالاتر سفر به ماه سبب شده که ناسا در رقابت برای سفر به مریخ دچار مشکل شود.
به همین خاطر ناسا با تغییر اهداف خود برای سفر به مریخ، تنها میخواهد تا سال ۲۰۳۳ فقط سفری به مدار مریخ داشته باشد؛ این سفر حدود ۵۷۰ روز طول خواهد کشید و با فناوریهای فعلی بشر نیز ممکن خواهد بود؛ البته ناسا از تلاش برای توسعه ماهوارهبرهای پیشرفتهتر برای سفر به مریخ نیز دست بر نمیدارد. آنها در سال ۲۰۲۳ قراردادی را با شرکت آمریکایی دارپا (DARPA) امضا کردند تا یک پیشرانه حرارتی-هستهای برای سفرهای فضایی آماده شود.
در نهایت نیز شرکت آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) وظیفه ساخت این پیشرانه را بر عهده گرفت و اعلام کرد که اولین آزمایشها در سال ۲۰۲۷ انجام خواهند شد. هر چند بعید به نظر میرسد ماهوارهبرهای هستهای ناسا تا سال ۲۰۳۳ برای رقابت در زمینه سفر به مریخ آماده شود. در واقع کارشناسان بر این باور هستند که سال ۲۰۳۷ یا ۲۰۴۰ منطقیتر جلوه میکند.
برنامههای سازمان فضایی چین برای مریخ
در سال ۲۰۲۱ چین اعلام کرد که قصد دارد با همکاری سازمان فضایی روسیه، روسکاسموس (Roscosmos)، ایستگاه پژوهشی بینالمللی ماه (ILRS) را بسازد. این خبر پس از توافق آرتمیس اعلام شد که ناسا اصول و قوانینی را برای کاوش و همکاری در زمینه حضور در ماه پیشنهاد میکرد، اما چینیها میخواهند مسیر خاص خود را بروند.
سازمان فضایی چین (CNSA) اعلام کرد که ایستگاه پژوهشی ماه بین سالهای ۲۰۲۸ تا ۲۰۳۵ ساخته خواهد شد و همچنین برنامههای خود برای سفر به مریخ را از سال ۲۰۲۳ آغاز میکنند و پس از آن هر ۲۶ ماه یکبار یک ماموریت به سمت سیاره سرخ خواهند داشت. به گفته مقامات چینی در نتیجه این ماموریتها یک پایگاه دائمی در مریخ ساخته خواهد شد.
هرچند به نظر میرسد که برنامه زمانی چینیها نیز همچون برنامه ناسا غیر واقعی باشد؛ زیرا چین نیز با همان چالشهای ناسا برای سفرهای طولانی مدت در اعماق فضا مواجه است؛ مخصوصا که باید به صورت موازی برنامههای ساخت پایگاه در ماه و مریخ را پیش ببرد.
مشکل دیگر مربوط به ماهوارهبرهای فوق سنگین، فضاپیماهای سرنشیندار و سطحنشینهای مورد نیاز برای فرستادن خدمه و تجهیزات لازم مربوط میشود. علیرغم پیشرفتهای قابل ملاحظه چین در طول سالهای اخیر در زمینه صنعت فضایی، مانند آزمایش ماهوارهبر لانگ مارچ ۹ (Long March 9)، توسعه لانگ مارچ ۱۰ و همچنین آوردن بخشی از خاک ماه به زمین، هیچکدام از این موارد برای سفر به مریخ کافی نیستند.
گرچه چین نیز همانند ناسا در حال بررسی پیشرانههای حرارتی-هستهای است و حتی در اوایل سال ۲۰۲۴ آزمایشهایی را نیز در این زمینه انجام دادند. با همه اینها به نظر نمیرسد که چین بتواند در سال ۲۰۳۳ رقابت برای سفر به مریخ را به نفع خود به پایان برساند.
برنامههای اسپیسایکس برای مریخ
طبق گفته ایلان ماسک در سال ۲۰۱۶، ماموریتهای مربوط به مریخ در سال ۲۰۲۴ آغاز خواهند شد. هر چند مشکلات مختلف باعث شد که وی در سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲ برنامه زمانی خود را به سال ۲۰۲۶ و سپس ۲۰۲۹ تغییر دهد، اما او فکر میکند که رقابت برای سفر به مریخ تا پایان همین دهه به نتیجه میرسد.
مشکل اصلی برنامههای ایلان ماسک به تاخیرهای مکرر در زمینه توسعه ماهوارهبرهای غولپیکر استارشیپ (Starship) مربوط میشود که قرار بود تمامی آزمایشهای آن تا سال ۲۰۲۴ به پایان برسد تا شرایط برای ماموریت آرتمیس ۳ مهیا شود. هر چند که اولین پرواز مداری موفق استارشیپ در ۶ژوئن۲۰۲۴ انجام شد.
این تاخیرها باعث شده که افراد زیادی در مورد ماموریت آرتمیس ۳ تردید داشته باشد. ناسا انتظار دارد این ماموریت تا سال ۲۰۲۶ انجام شود و انسان پس از چند دهه مجدد روی کره ماه قدم بزند که به باور کارشناسان این امر تا پیش از سال ۲۰۲۷ رخ نخواهد داد. مخصوصا این که ماهوارهبر استارشیپ برای رسیدن به ماه یا مریخ به سوختگیری مجدد در فضا نیاز دارد.
طبق گفته ایلان ماسک، هر ماهوارهبرهای استارشیپ با ۴ تا ۸ پرتاب به طور کامل شارژ خواهد شد. در حالی که برخی کارشناسان ۱۶ تا ۲۰ پرتاب را برای رساندن سوخت لازم به استارشیپ ضروری میدانند. همین نیز باعث میشود که هزینههای سفر فضایی افزایش یابد. در این مرحله بودجه میتواند نقش بسیار مهمی در تعیین برنده رقابت برای سفر به مریخ داشته باشد.
همچنین ایلان ماسک میخواهد با هزار ماهوارهبر استارشیپ یک میلیون انسان یا ۴۵۰ تن محموله را به مریخ بفرستد تا در نهایت شهری کاملا مستقل در این سیاره ایجاد کند. او باور دارد که ماهیت چندبار مصرف استارشیپ میتواند هزینه هر ماموریت به مریخ را به کمتر از ۱۰ میلیون دلار برساند. در حال حاضر هزینه ساخت هر ماهوارهبر استارشیپ ۹۰ میلیون دلار تخمین زده میشود.
طبیعتا هزینهها به مرور زمان کاهش پیدا میکنند، اما هنوز هم بودجه فوقالعاده زیادی برای رقابت در زمینه سفر به مریخ لازم است. ایلان ماسک هنوز مشخص نکرده که چطور میخواهد بودجه لازم برای این کار را به دست آورد. پروژه اینترنت ماهوارهای استارلینک (Starlink) و پرتابهای تجاری دو منبع اصلی درآمد اسپیسایکس هستند، اما ماسک همچنان به ۳.۵ تا ۴.۲ میلیارد دلار پول برای سفرهای منظم به مریخ نیاز دارد.
اسپیسایکس تاکنون جزئیات مربوط به سامانههای پشتیبان حیات استارشیپ را منتشر نکرده است و مشخص نیست چطور میخواهد از سرنشینان در برابر تابشهای کیهانی محافظت کند؛ همچنین مشکل فرود روی مریخ نیز هنوز حل نشده است. در واقع میتوان گفت که برنامه زمانی ایلان ماسک و اسپیسایکس برای رقابت در زمینه سفر به مریخ چندان به واقعیت نزدیک نیست.
برنده نهایی رقابت برای سفر به مریخ
به نظر میرسد که با همه محدودیتهای مالی و تاخیرهای پیش آمده هنوز ناسا بخت اول رسیدن به مریخ است. ناسا تنها سازمان فضایی جهان محسوب میشود که توانسته ماموریتهای سرنشیندار را فراتر از مدار پایینی زمین انجام دهد. همچنین آنها تاکنون چندین کاوشگر را با موفقیت به مریخ فرستادهاند.
در زمینه پیشرانه حرارتی-هستهای نیز ناسا دست بالا را دارد. همچنین ناسا در تلاش است یک ماهوارهبر جدید را توسعه دهد که زمان سفر به مریخ را به یک ماه کاهش میدهد. علاوه بر اینها، ناسا به لطف ایستگاه فضایی بینالمللی پژوهشهای گستردهای را در زمینه خطرات فضا انجام داده است. پژوهشهای علمی انجام شده توسط ناسا، آژانس فضایی اروپا (ESA)، سازمانهای فضایی کانادا (Canadian Space Agency) و ژاپن (JAXA) نیز در مقایسه با رقبای دیگر گستردهتر به نظر میرسند.
اگر بخواهیم واقعبین باشیم، رقابت سفر به مریخ تا اواخر دهه ۲۰۳۰ یا حتی اوایل دهه ۲۰۴۰ به نتیجه نخواهد رسید. در آن زمان هم به احتمال زیاد ناسا موفق خواهد شد. مخصوصا که اخیرا سیاستمداران آمریکایی به خاطر همکاری چین و روسیه احساس خطر کردهاند و نمیخواهند چین فضا را کنترل کند.