خطرات انفجار بمب اتم در نزدیکی سیاره زمین
آمریکا تا به حال حداقل یک انفجار هستهای در فضا انجام داده و برخی نگرانیها از تکرار آن توسط روسیه ابراز شده است. نتیجه آزمایش آمریکاییها به حدی فاجعه بار بود که به منظور عدم تکرار آن توسط کشورها معاهدهای بینالمللی به امضا رسیده با این وجود همگی نگران از بین رفتن زمین به علت تکرار چنین کار خطرناکی هستند.
وزارت دفاع آمریکا، درباره برنامه احتمالی روسیه برای قرار دادن بمب هستهای در فضا هشدار داده است. این در حالی است که اخیرا قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، برای تاکید مجدد ممنوعیت تسلیحات هستهای با وتوی روسیه مواجه شد. به گفته کارشناسان هر چقدر هم این احتمال ضعیف باشد، باز هم اضطراب زیادی را برای دنیا ایجاد خواهد کرد؛ البته هنوز مشخص نیست که آیا پروژه روسیه برای ساختن و استفاده از بمب هستهای فضاپایه، جدی است یا خیر.
شفقهای قطبی رویت شده در شبانگاه ۸ژوئن۱۹۶۲ بر فراز آسمان هاوایی، شباهت چندانی به شفقهای قبل از آن نداشت؛ حدود ساعت ۱۱ شب بود که نور فلش مانند در آسمان درخشید، کمکم از سبز به زرد و سپس به نارنجی تغییر رنگ داد و در نهایت با رنگ قرمز روشن محو شد.
در آن زمان، آمریکا به تازگی بمب گرما هستهای (۱۰۰ برابر قویتر از بمب هیروشیما) را با پرتاب توسط ماهوارهبر به آسمان و سپس انفجار آن در ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری سطح زمین، آزمایش کرده بود؛ این رویداد که ستاره دریایی پرایم (Starfish Prime) نام داشت، اولین و آخرین آزمایش آمریکا یا شوروی برای انفجار تسلیحات هستهایشان نبود، اما تاثیرگذارترین آنها بود و بین سالهای ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۲ بیش از ۱۲ آزمایش مشابه انجام شد.
این انفجار چنان قدرتی داشت که باعث خاموشی حدود ۳۰۰ چراغ روشنایی در خیابانهای جزیره اوآهو آمریکا و آسیب و نابودی حدود یک سوم از ۲۲ ماهوارههای موجود در مدار شد. جاناتان مک داول (Jonathan McDowell)، از مرکز اخترفیزیک هاروارد و اسمیتسونیان (HARVARD-SMITHSONIAN CENTER FOR ASTROPHYSICS) آمریکا، در این باره میگوید: «این انفجار نشان داد که چرا ما بمبهای هستهای را در فضا دوست نداریم.»
تنها چند سال بعد از آن، در سال ۱۹۶۷ پیمان فضایی ممنوعیت قرار دادن سلاحهای کشتار جمعی در مدار زمین توسط آمریکا و شوروی به امضا رسید.
روسیه درصدد عهدشکنی
مقامات آمریکایی اعلام کردند به علت عدم وجود کلاهک هستهای در فضا هیچ خطر قریبالوقوعی در میان نیست؛ ولی وتوی قطعنامه روسیه، چشمانداز نگران کنندهای را ترسیم میکند؛ چرا که انفجار هستهای در مدار زمین در شرایط فعلی، به مراتب مخربتر از آزمایش ستاره دریایی پرایم توسط آمریکا خواهد بود.
انفجار هستهای روی سطح زمین، در ابتدا با گوی آتشینی (آذرگوی) شکل میگیرد که میتواند همه چیز را در شعاع وسیع (بسته به قدرت انفجار) بسوزاند یا بخار کند؛ سپس با تغییر ناگهانی فشار هوا و ایجاد موج ضربهای، فروریختن ساختمانها و آتشسوزیهای وسیع اتفاق میافتد. در نهایت اثرات چنین انفجاری با تشکیل ابر قارچی شکل و بارش خاکستر پرتوزا (رادیواکتیو) در مناطق اطراف تا چند دهه، هزاران نفر را به کام مرگ خواهد کشاند.
انفجار هستهای در فضا
انفجار هستهای در فضا کاملا متفاوت خواهد بود؛ هیچ اثری از گوی آتشین، موج ضربهای یا ابر قارچی در میان نیست؛ در عوض، تمام قدرت بمب به صورت تابش الکترومغناطیسی، پرتوهای گاما و اشعه ایکس آزاد میشود.
ویکتوریا سامسون (Victoria Samson)، از SWF (سرواژه Secure World Foundation)، در این باره توضیح میدهد: «این انفجار سه موج تخریب را به همراه خواهد داشت، نور بسیار درخشان و وسیعی که ماهوارههای درون خط دید (بالای افق انفجار)، بلافاصله توسط تشعشعات از کار خواهند افتاد.»
او ادامه میدهد: «سپس، تپ الکترومغناطیسی (EMP) ایجاد خواهند شد و پرتوهای ایکس (X-rays) ناشی از انفجار پس از برخورد با اتمهای اتمسفر، طی فرآیندی به نام پراکندگی کامپتون (Compton scattering) الکترونها را آزاد میکنند؛ این الکترونها همراه با ذرات باردار ناشی از انفجار، در امتداد خطوط میدان مغناطیسی زمین به حرکت در میآیند و باعث ایجاد شفقهای تماشایی میشود. میزان ویرانیهای زمین، مدار و وسایل الکترونیکی در فضاپیماها بسته به اندازه و ارتفاع انفجار هستهای و پالس الکترومغناطیسی است.»
اما سومین موج تخریب هستهای در فضا، ماندگارترین و مخربترین اثر آن خواهد بود؛ داول در این باره میگوید: «دوز تشعشع اضافی در طول ماهها و سالها، باعث نابودی ماهوارهها میشود؛ انفجارهای هستهای در مدار، کمربند وان آلن مصنوعی (Artificial radiation belts) ایجاد میکنند، حلقهای از ذرات باردار که از زمین در امتداد میدان مغناطیسی آن خارج میشود و مقادیر تشعشع متمرکز در آن از طول عمر مفید فضاپیماها میکاهد.»
کمربند تشعشعی ستاره دریایی پرایم سالها پابرجا بود؛ یک روز پس از این انفجار، ماهوارهای به نام تل استار (Telstar) به فضا پرتاب شد و ماهها بعد از قرار گرفتن در معرض این تشعشعات که ۱۰۰ برابر بیشتر از حد معمول بود، از کار افتاد.
خطری بزرگ برای ماهوارههای بیشمار
حضور حدود ۱۰ هزار ماهواره مهم و گرانقیمت در مدار زمین و قرار گرفتن آنها در معرض تشعشعات ناشی از انفجار هستهای در فضا، خطرساز خواهد بود؛ امکان خطر حتی برای ماهوارههای GPS نیز به وجود دارد. طبق گفته سامسون، چنین اتفاقی باعث آفلاین شدن بسیاری از فضاپیماهای مستقر در مدار پایین زمین (LEO) از جمله بخش قابل توجهی از ۶ هزار ماهواره استارلینک (Starlink) شرکت اسپیسایکس خواهد شد.
بسته به مکان و شدت انفجار، ساکنان ایستگاه فضایی بینالمللی (ISS) و همچنین ایستگاه تیانگونگ (Tiangong) چین هم ممکن است به خطر بیفتند. تپ الکترومغناطیسی ممکن است سامانههای الکترونیکی حیاتی را در این پایگاههای مداری از بین ببرد. سامسون با استناد به شبیهسازیهای گزارش وزارت دفاع آمریکا (U.S. Department of Defense) در سال ۲۰۱۰، بیان میکند: «حتی اگر هیچ نقص سختافزاری هم رخ ندهد؛ قرار گرفتن در معرض تشعشعات، ایمنی خدمه را به خطر خواهد انداخت.»
اگرچه جو زمین مانع از رسیدن بیشتر تشعشعات مضر به زمین میشود و بدین ترتیب وسایل الکترونیکی تا حدودی در امان خواهند بود، اما ساکنان روی زمین همچنان ممکن است در معرض خطرات مختلف انفجار مداری حاصل از تشدید تنشها و آغاز جنگ هستهای جهانی قرار بگیرند.
بلوف راهبردی یا خطر جدی
مک داول میگوید: «مشخص نیست که این موضوع، تنها در حد ایده برای ژنرالهای نیروهای ماهوارهبر راهبردی روسیه است یا برنامهای کاملا جدی با بودجه مشخص و مجزا و شاید حتی در حکم تاکتیکی برای ترساندن حریفان بدون قصد واقعی برای استفاده از چنین فناوری؛ من تردید دارم که روسیه برنامهای عملیاتی و جدی برای شلیک سلاحهای هستهای در فضا داشته باشد.»
با این حال، سامسون بر این باور است که دولت آمریکا این تهدیدات را کاملا جدی میگیرد. باید این را در نظر داشت که پس از جنگ سرد، قدرت روسیه در فضا کاهش یافته و کشورهایی مثل چین و آمریکا با داشتن برنامههای فضایی- تجاری قوی، جایگزین روسیه شدهاند. به گفته سامسون، روسیه دیگر برنامه فضایی مدنی قوی ندارد و آنها تنها در تسلیحات و عملیاتهای ضد فضایی پیشرو هستند که همین میتواند به قابلیتهای فضایی کشورهای دیگر آسیب بزند.