اجرام فضایی پنهان در منظومه شمسی

منظومه شمسی به خورشید و چند سیاره اطراف آن و یا قمرها و کمربند سیارکی خلاصه نمی‌شود؛ همه این‌ها تقریبا در مرکز منظومه شمسی قرار دارند و به خاطر نور خورشید به‌ راحتی دیده می‌شوند، اما اگر نگاه خود را به سمت مرزهای بیرونی منظومه شمسی معطوف کنید؛ فضایی بزرگ و تاریک را می‌بینید که برای میلیون‌ها سال میزبان اجرام فضایی جذابی بوده است.

متاسفانه تلسکوپ‌های موجود نمی‌توانند اجرام فضایی پنهان در منظومه شمسی را مستقیما مشاهده کنند، اما نشانه‌هایی وجود دارد که سبب شده پژوهشگران به وجود آن‌ها باور داشته باشند. از سیاهچاله‌های کوچک گرفته تا کمربند دوم کویپر و البته اشیا متعلق به موجودات فضایی همگی در تاریکی منتظر ما هستند.

سیاهچاله‌های کوچک

کمربند کویپر (Kuiper belt)، یک حلقه بزرگ از سیارک‌ها و جهان‌های یخ‌زده است که فراتر از مدار نپتون به دور خورشید می‌چرخند. رفتارهای غیرعادی در مدار این اجرام سبب شده تا برخی دانشمندان عامل آن را وجود سیاره نهم بدانند، اما عده‌ای دیگر معتقدند که سیاهچاله کوچک پنهان در مرزهای بیرونی منظومه شمسی عامل نیروی گرانش وارد شده بر این اجرام فضایی می‌تواند باشد.

به‌ گفته پژوهشگران یک سیاهچاله در ابعاد ماه یا زمین نیز می‌تواند تقریبا نیروی گرانشی معادل سیاره نهم را وارد کند، اما وجود سیاهچاله کوچک در لیست اجرام فضایی پنهان منظومه شمسی کمی بحث‌برانگیز است؛ زیرا تلسکوپ‌های قدرتمند تاکنون بارها سیاهچاله‌های کلان‌جرم را به‌ صورت غیرمستقیم مشاهده کردند، اما هیچ سیاهچاله‌ کوچکی تا به حال دیده نشده است.

برای اثبات این نظریه دو راه وجود دارد؛ یا باید تابش هاوکینگ (Hawking) که طی آن سیاهچاله با از دست دادن انرژی خود دچار تبخیر و کاهش جرم می‌شود، در اطراف کمربند کویپر مشاهده شود و یا این که یکی از اجرام فضایی در منظومه شمسی اسیر این سیاهچاله پنهان گردد. به باور برخی از اخترشناسان حتی اگر سیاره نهم کشف شود، باز احتمال وجود سیاهچاله‌‌های کوچک در منظومه شمسی بسیار بالا است.

دنیاهای بیگانه

وقتی از دنیاهای بیگانه صحبت می‌کنیم، لزوما منظور یوفو (UFO) و موجودات فضایی نیست. به‌ باور اخترشناسان در بخش بیرونی منظومه شمسی اجرام حیرت‌انگیزی با نام سیاره‌های سرکش پنهان شده‌اند که عموما پس از تکامل در قسمت دیگری از جهان هستی، به‌ خاطر آشوب گرانشی به‌‌ فضای بین ستاره‌ای تبعید شده‌اند و پس از میلیون‌ها سال حرکت بی‌هدف در نهایت اسیر گرانش خورشید شده‌اند.

اخترشناسان تاکنون موفق شده‌اند صدها سیاره سرکش را در کهکشان راه شیری پیدا کنند، اما در سال ۲۰۲۴ یک مقاله اخبار نجوم را تکان داد که براساس آن احتمالا ۵ سیاره سرکش با ابعاد زمین در بخش بیرونی منظومه شمسی حضور داشته باشند.

کمربند کویپر دوم

کمربند کویپر می‌تواند نقش مهمی در کشف اجرام پنهان منظومه شمسی بازی کند، اما ممکن است اسراری را نیز از ما مخفی کرده باشد. در سال ۲۰۲۳ گروهی از پژوهشگران خبر کشف تعداد زیادی جرم فضایی را اعلام کردند که عموما در دسته سیارک‌ها قرار می‌گیرند و تقریبا ۱۰ واحد نجومی (هر واحد نجومی برابر فاصله زمین تا خورشید)‌ با کمربند کویپر فاصله دارند.

همین سبب شد که دانشمندان اجرام فضایی جدید را بخشی از کمربند کویپر پنهان در بخش‌های بیرونی منظومه شمسی بدانند؛ البته ناگفته نماند که پژوهش‌های مشابه هنوز قادر به اثبات وجود این اجرام فضایی مرموز نشدند. به‌ همین‌ خاطر نظریه کمربند کویپر دوم هنوز در بلاتکلیفی به سر می‌برد.

سیاره نهم

بزرگترین و جنجالی‌ترین جرم پنهان در منظومه شمسی سیاره نهم است که برای اولین‌ بار در سال ۲۰۱۶ دانشمندان وجودش را برای توضیح رفتار عجیب برخی اجرام فضایی در اطراف کمربند کویپر مطرح کردند.

طبق نظریه برخی دانشمندان اجرام کمربند کویپر تحت گرانش عجیب یک جرم بزرگ پنهان در منظومه شمسی قرار دارند؛ اگرچه سیاره نهم هنوز کشف نشده است، اما اخترشناسان امیدوارند با کمک نسل جدید تلسکوپ‌ها این سیاره تا چند سال دیگر آشکار شود. براساس نشانه‌های موجود سیاره نهم یک غول یخی است و می‌تواند در خود ۷ سیاره زمین را جا دهد. فاصله فوق‌العاده زیاد آن نیز سبب می‌شود که یکبار چرخش کامل آن به‌ دور خورشید حدود ۱۰ هزار سال طول بکشد.

دنباله‌دارهای یخفشان

در منطقه‌ای بسیار دورتر از کمربند کویپر مجموعه‌ای عظیم از دنباله‌دارها با نام ابر اورت (Oort cloud) قرار دارند که هزار واحد نجومی با خورشید فاصله دارد؛ درصد بسیار کمی از این اجرام یخی را آتشفشان‌های سرد یا یخفشان‌ها تشکیل داده‌اند. این اجرام فضایی پنهان در منظومه شمسی مواد مذاب، گاز و غبار یخ‌زده را به فضا پرتاب می‌کنند.

یخفشان‌ها به خاطر این که تشعشعات شدید خورشیدی فشار زیادی را به هسته آن‌ها وارد می‌کند، تنها در نزدیکی خورشید فعال می‌شوند. این یخفشان‌ها به دلیل مدار بیضی‌ شکل خود، هر چند دهه یا قرن به داخل منظومه شمسی می‌آیند و باقی زمان را در فضای بیرونی آن سر می‌کنند؛ همین سبب می‌شود که شناسایی آن‌ها فوق‌العاده سخت باشد.

به‌ عنوان مثال دنباله‌دار ۱۲پی/پونس-بروکس (12P/Pons-Brooks) یا همان دنباله‌دار شیطان پس از ۷۱ سال در آپریل۲۰۲۴ به نزدیکی خورشید رسید. از سال ۲۰۲۳ و همزمان با ورود این دنباله‌دار به بخش درونی منظومه شمسی، دانشمندان بارها فوران یخ را مشاهده کردند که در طول ۶۹ سال پیش این اتفاق حتی یکبار هم دیده نشده بود.

سیاره‌های کوتوله

پس از سیاره نهم و کمربندی از سیارک‌ها، بزرگترین اجرام پنهان در منظومه شمسی را می‌توان سیاره‌های کوتوله دانست. سیاره‌های کوتوله به صخره‌های فضایی بزرگی گفته می‌شود که جرم کافی را برای گرد شدن و تعادل هیدرواستاتیک (Hydrostatics) که بین نیروی رو به بیرون و نیروهای گرانشی (درون‌سو) تعادل برقرار است را دارند؛ هرچند که این اجرام نمی‌توانند مسیر خود را از اجرام ریز و درشت پاک کنند.

به گفته ناسا منظومه شمسی پنج سیاره کوتوله به‌ نام‌های سرس (Ceres)، هائوما (Haumea)، اریس (Eris)، ماکی‌ماکی (Makemake) و پلوتو (Pluto) را در خود جا داده است. سرس در کمربند سیارکی بین مریخ و مشتری قرار دارد، اما بقیه سیاره‌های کوتوله در کمربند کویپر یا فراتر از آن قرار گرفته‌اند. با وجود این، اخترشناسان تخمین می‌زنند که صدها سیاره کوتوله در کنار دیگر اجرام فضایی در بخش بیرونی منظومه شمسی پنهان شده باشند.

اما دلیل اهمیت سیاره‌های کوتوله چیست؟ سیاره‌های کوتوله (به‌ جز پلوتو) از نظر زمین‌شناسی یا ژئولوژی (Geology) مرده هستند؛ هر چند که براساس یافته‌های تلسکوپ جیمز وب اریس و ماکی‌ماکی کاملا فعال به‌ نظر می‌رسند، این مسئله نشان می‌دهد که شاید سیاره‌های کوتوله میزبان حیات بیگانه باشند.

مهمانان میان‌ستاره‌ای

اخترشناسان موفق شده‌اند دو جرم میان‌سیاره‌ای را شناسایی کنند که به سبب گرانش خورشید به منظومه شمسی وارد شده‌اند؛ هر چند برخلاف سیاره‌های اسیر شده، این اجرام فقط از درون منظومه شمسی می‌گذرند و هرگز باز نمی‌گردند. مورد اول اوموآموآ (Oumuamua) بود که در سال ۲۰۱۷ جنجال به‌ پا کرد؛ در آن زمان یکی از اساتید دانشگاه هاروارد (Harvard University) آمریکا گفته بود که شاید این جرم عجیب به تمدن‌های بیگانه تعلق داشته باشد.

مورد دوم نیز دنباله‌‌دار ۲ آی/بوریسوو (2I/Borisov) نام دارد که در سال ۲۰۱۹ مشاهده شد و بدون هیچ اتفاق خاصی از محله کیهانی ما خارج گشت. به‌باور اخترشناسان در هر لحظه ممکن است بین هزار تا ۱۰ هزار جرم میان‌ستاره‌ای در منظومه شمسی وجود داشته باشند. برخی دانشمندان پیشنهاد ساخت یک فضاپیمای اختصاصی را داده‌اند تا با حضور در مدار زمین در صورت مشاهده اجرام میان‌ستاره‌ای فورا آن‌ها را دنبال کرده و بررسی کند.

سیارک‌های مرگبار

خوشبختانه تعداد سیارک‌های مرگبار که می‌توانند فجایع وحشتناکی را رقم بزنند، در مقایسه با بقیه اجرام فضایی پنهان منظومه شمسی زیاد نیست. از طرفی سیاره مشتری با گرانش وحشتناک خود بسیاری از اجرام سرگردان را به‌ خود جلب می‌کند؛ در نتیجه شرایط برای ساکنین کره زمین چندان خطرناک نیست؛ با وجود این، احتمال دارد که یک سیارک مرگبار از مدار مشتری نیز بگذرد و به‌ سمت زمین بیاید.

برخی از سیارک‌های مرگبار برای نابود کردن یک شهر بزرگ کافی هستند و برخی دیگر نیز می‌توانند حیات را در کره زمین به پایان برسانند. دانشمندان با دقت بالایی مدار سیارک‌های مرگبار را تحت‌ نظر دارند تا فاجعه‌ای مشابه نابودی دایناسورها دیگر تکرار نشود؛ بر همین اساس گفته می‌شود که حداقل تا هزار سال دیگر هیچ خطری کره زمین را تهدید نمی‌کند؛ هرچند این پیش‌بینی تنها براساس سیارک‌های شناخته شده است.

این احتمال وجود دارد که دانشمندان نتوانند به‌ خاطر درخشش خورشید حرکت یک سیارک بزرگ به سمت زمین را تشخیص دهند. همچنین با اطمینان می‌توان گفت اجرام پنهان زیادی در منظومه شمسی وجود دارند که ما از آن‌ها بی‌خبریم. آیا نمی‌توان یک سیارک مرگبار را هم در میان آن‌ها قرار داد؟