نقش مهم داده‌ها و هوش‌ مصنوعی در توسعه و رشد اقتصادی

طبق نظر کارشناسان، داده‌ها، نفت امروز و آینده جهان خواهند بود که نقش مهمی در توسعه و رشد اقتصادی دارند؛ با افزایش بهره‌وری و در نهایت توسعه هوش‌ مصنوعی می‌توان گام‌های مهمی برای پیشرفت کشور برداشت، اما نگهداری و نگاه امنیتی و حفاظتی در بحث دیتا، چالش اصلی در این عرصه است که برای مثال مانع استفاده از تصاویر ماهواره خیام به‌ عنوان مدل تجاری شد.

امروزه فناوری فضایی از طریق فراهم‌ کردن ارتباطات و اطلاعات مورد نیاز و پایش زمین، پیشران رشد و توسعه اقتصادی کشورها به‌ شمار می‌رود. برخورداری از علوم و فناوری فضایی علاوه بر اثرات مستقیم بر رشد و توسعه اقتصادی جوامع بهره‌مند و پیشرو در عرصه فضا، با سرریزهای دانشی و فناورانه خود نقش موثر و بسزایی در رشد سایر بخش‌های اقتصادی، صنایع و فناوری‌های مختلف ایفا می‌کند.

از داده‌های ماهواره‌ای در چه بخش‌هایی می‌توان بهره‌برداری کرد؟

استفاده از سامانه سنجش از دور و داده‌های ماهواره‌ای و تبدیل آن‌ها به اطلاعات، محوری‌ترین نقش را در توسعه کشورها خواهند داشت. داده‌های خام دریافت‌ شده از ماهواره‌ها توسط یک هسته پردازنده و ماشین یادگیری پردازش و در نهایت خروجی کار در اختیار هوش مصنوعی قرار داده می‌شود؛ بعد از پردازش، داده به فراخور نیاز موجود در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در هر بخش از کاربرد داده‌های فضایی، بهره‌وری اتفاق می‌افتد و می‌توان از این داده‌ها در زمینه کشاورزی برای اصلاح الگوی مصرف آب و کود استفاده کرد؛ برای مثال پس از سنجش دقیق از زمین کشاورزی، قسمت‌هایی که نیازمند آبیاری هستند به اطلاع کشاورز رسانده می‌شوند.

با توجه به تنش‌های شدید آبی و قرار گرفتن کشور در کمربند خشک زمین، این اطلاعات باعث می‌شود که سازگاری مناسب‌تری با وضعیت اقلیمی انجام بگیرد، علاوه بر آن هزینه‌های کشاورزان هم کاهش می‌یابد و پیامدهای مثبت زیست‌محیطی را هم به‌ دنبال دارد.

کاهش خسارت‌های محیطی با استفاده از اطلاعات مبتنی بر داده‌های فضایی

داده‌های مبتنی بر فضا، با پیش‌بینی در زمینه آتش‌سوزی و آلودگی هوا برای مناطق مستعد سیلاب، آلودگی هوا و آتش‌سوزی اهمیت بسیار زیادی دارند؛ برای مثال در عرصه منابع‌ طبیعی و جنگل‌ها با پیش‌بینی بخش‌هایی که در معرض وقوع آتش‌سوزی قرار دارند؛ مناطق مختلف سنجیده می‌شود.

با استفاده از این داده‌ها، مناطق سیل‌خیز پهنه‌بندی و بخش‌هایی که دچار آبگرفتگی خواهند شد، شناسایی می‌شوند. خوشبختانه این سامانه در عرصه منابع‌ طبیعی کشور در حال اجراست و می‌توان خسارت‌های ناشی از مخاطرات طبیعی را با کمک این داده‌ها برآورد کرد.

رصد منابع آب و سنجش میزان سطح تالاب‌ها، رودخانه‌ها، تغییرات سطح دریاچه‌ها نظیر ارومیه و زمان احتمالی خشک شدن آن‌ها یکی دیگر از امکاناتی است که می‌توان از داده‌های مبتنی بر فضا و ماهواره‌‌ها استفاده کرد؛ همچنین می‌توان میزان آلودگی‌های دریایی نظیر خلیج‌فارس و دریای عمان را اندازه‌گیری کرد؛ گفتنی است، تغییرات کاربری نظیر جنگل‌خواری و ساخت‌ و سازهای غیرمجاز را هم می‌توان با استفاده از اطلاعات مبتنی بر داده‌های ماهواره رصد و شناسایی کرد.

کشاورزی هوشمند

کشاورزی هوشمند امروزه مورد توجه در بیشتر کشورهای در حال توسعه است و با کمک آن می‌توان متناسب با اقلیم محصولی را تولید کرد که علاوه بر کاهش مصرف آب و کود، ارگانیک‌تر هم هست؛ در نتیجه منجر به کاهش محدودیت‌های محیطی در زمینه تولید می‌شود. نمونه چنین روندی در کشور عربستان قابل مشاهده است که توانستند در کویر محصولات با کیفیتی را تولید کنند و حتی پیامدهای محیط‌ زیستی خوبی هم ایجاد شد.

در بخش‌ پیش‌بینی‌های مخاطرات محیطی نیز داده‌های ماهواره‌ای و اطلاعات فضایی کمک زیادی به کاهش هزینه خسارت می‌کند. با توجه به نوع اقلیم کشور ما که در معرض سیلاب‌های گوناگون قرار داریم، با پیش‌بینی‌های دقیق می‌توان هزینه‌های آن را به کمترین میزان ممکن رساند.

در بحث پیش‌بینی آتش‌سوزی هم، همین روند وجود دارد که به سازمان منابع‌طبیعی کشور کمک زیادی می‌کند تا از وقوع آتش‌سوزی یا افزایش حریق جلوگیری شود.

چالش اصلی فعالان در استفاده از داده‌ها در زمینه فناوری فضایی کشور

معضل اصلی کشور در بحث دیتا، نگهداری و نگاه امنیتی و حفاظتی است، اما ما هم باید نظیر دیگر کشورها این اطلاعات را به‌ اشتراک بگذاریم. برای توسعه کشور، نیازمند کاربرد این داده‌ها در زمینه‌های مختلف هستیم. هوش‌ مصنوعی تمامی دقت و کاری که برای بشر انجام می‌دهد، بر مبنای داده‌ها است؛ در واقع هر چقدر داده‌ها دقیق‌تر، بیشتر و جامع‌تر باشد، هوش‌ مصنوعی بهتر می‌تواند تصمیم بگیرد. 

 به‌ عبارت دیگر، ما هنوز از تصاویر ماهواره خیام نتوانستیم به‌ عنوان مدل تجاری استفاده کنیم. خوب است از اطلاعات به‌ صورت داده‌های باز استفاده کنیم؛ چنین روندی یعنی ایجاد ارزش‌ افزوده از داده‌های ماهواره‌های بومی نظیر خیام به تصمیم‌گیری دولت و حاکمیت برمی‌گردد. درست است که خیام یک ماهواره نظامی است و قدرت تفکیکی مکانی بالایی دارد، اما می‌توان در قالب قراردادها و تفاهم‌نامه‌ در زمینه‌های دیگر هم از این داده‌ها استفاده کرد.

علاوه بر این، برای توسعه استفاده از داده‌های فضایی، نیازمند ورود بخش خصوصی هستیم. تاکنون سازمان‌های دولتی متولی استفاده و بهره‌برداری از این داده‌ها بودند، اما برای توسعه داده‌ها در زمینه‌های گوناگون باید بخش خصوصی بیشتر از قبل در این زمینه فعالیت کند.

نقش روابط بین‌الملل در بهره‌گیری از داده‌های مبتنی بر ماهواره‌ها

صلح و آرامش در سراسر جهان، روند استفاده از داده‌های فضایی را راحت‌تر خواهد کرد، اما هر چقدر دشمنی و جنگ در جهان افزایش یابد؛ استفاده از این داده‌ها محدودتر می‌شود.

مدیریت اصولی، استاندارد و متناسب با شرایط موجود از مسیر داده‌های ماهواره‌ای و اطلاعات حاصل از آن‌ها می‌گذرد؛ چرا که در هر بخشی می‌تواند کاربرد داشته باشد؛ از حمل‌ و نقل تا کشاورزی، منابع‌ طبیعی، محیط‌ زیست، تولید و غیره؛

نگاه از بالا به زمین، دید ما را نسبت به مدیریت منابع کشور وسیع‌تر می‌کند، اما در بخش کشاورزی و محیط‌ زیست چون پیامدهای زیست‌محیطی پر رنگی دارد، مهم‌تر است؛ به‌ طور کلی مطالعات انجام‌گرفته نشان می‌دهد، فناوری فضایی در حل بخشی از چالش‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی در سطح جهان نقش پر رنگی ایفا می‌کند.

همچنین با وجود اثرات مثبت برون‌بخشی در سایر صنایع، حوزه‌ها و بخش‌های اقتصادی و با عنایت به نیازهای اجتماعی امروز جهان مانند ملاحظات زیست‌‌محیطی، نظارت بر کلان‌شهرها و افزایش نیاز به امنیت در بخش‌های مختلف جامعه، این فناوری عاملی موثر در زمینه ایجاد اشتغال، کاهش هزینه‌های تولید و افزایش درآمد و بهره‌وری محسوب می‌شود.

بنابراین خدمات فناوری فضایی از طریق تسهیل در تبادل داده‌ها و ارتباطات افراد و سازمان‌ها، تسریع در انجام امور مالی، رشد اجتماعی افراد، ارتقای سطح آگاهی مردم و افزایش شاخص امید به زندگی دارای آثار اجتماعی برجسته‌ای نیز هست.