شهاب سنگ چیست و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟

همه ما تاکنون تصاویری از سنگ‌های آسمانی درخشانی دیده‌ایم که در جو می‌سوزند و شاید هم موفق به رصد آن‌ها در آسمان شب شده‌‌ایم. این اجسام فضایی شهاب سنگ نامیده می‌شوند که در این مقاله قصد داریم علاوه بر معرفی آن‌ها، راه‌های تشخیص چنین سنگ‌هایی از سنگ‌های معمولی دیگر روی زمین و همچنین ارزش آن‌ها را بررسی کنیم؛ با ما همراه باشید.

شهاب سنگ چیست و چه خواصی دارد؟

شهاب سنگ (به انگلیسی Meteorite) به قطعه‌ای از یک جسم فضایی گفته می‌شود که با عبور از اتمسفر زمین به سطح سیاره ما می‌افتد. این اصطلاح به طور گسترده برای اجسام مشابهی که روی سطح سایر سیاره‌ها و دیگر اجرام آسمانی بزرگ بیفتند نیز صدق می‌کند.

منشا شهابسنگ‌ها می‌تواند سیارک‌ها، سنگ‌های آسمانی، دنباله‌دارها یا اجرام کیهانی بزرگ دیگر باشد. این اجسامِ در حال عبور از جو زمین را در انگلیسی با عناوین Falling Star یا Shooting Star (ستاره دنباله‌دار) نیز می‌شناسند. شهابسنگ‌ها در فضا در اثر واکنش‌های کیهانی مختلف به قطعات کوچک تبدیل شده‌اند.

چرا شهابسنگ‌ها درخشان و شعله‌ور دیده می‌شوند؟ هنگامی که یک شهاب سنگ از جو یک سیاره یا یک قمر عبور می‌کند، با عواملی مانند فشار، شرایط آب و هوا، اصطکاک و فعل و انفعالات شیمیایی با گازها مواجه می‌شود؛ در نتیجه گرم شده، از خود انرژی ساطع می‌کند و به شکل گلوله‌های آتشین درمی‌آید.

در همین رابطه بخوانید: آیا خرید و فروش شهاب سنگ قانونی است؟

انواع شهاب سنگ

شهاب سنگ‌ها بسته به موادشان در سه نوع آهنی، سنگی و سنگی-آهنی طبقه‌بندی می‌شوند. شهابسنگ‌های آهنی عمدتا از آهن، نیکل و مواد معدنی ساخته شده‌اند. آن‌ها همچنین حاوی مقدار کمی مواد معدنی کاربید و سولفید هستند. شهاب سنگ‌های سنگی نیز خود به دو نوع تقسیم‌بندی می‌شوند؛ کندریت و آکندریت.

کندریت‌ها از اجرام قدیمی منظومه شمسی ساخته شده‌اند و آکندریت‌ها از مواد سیارک‌ها، ماه، سیاره مریخ و مانند این‌ها شکل گرفته‌اند. هر دو نوع ترکیبات مختلفی دارند، با این حال عمده شهاب سنگ‌ها از نوع سنگی با کانی‌های سیلیکات هستند.

شهابسنگ‌های نوع سوم یعنی سنگی-آهنی شامل مقداری مواد معدنی آهن-نیکل و سیلیکات می‌شوند و آن‌ها را در دو دسته می‌شناسند؛ پالازیت و مزوسیدیت. پالازیت‌ها بلورهای سبز زیتونی بزرگ و زیبایی دارند که از سیلیکات منیزیم-آهن ساخته شده‌اند، در حالی که مزوسیدریت‌ها حاوی انواع مختلف سنگ‌ها، کانی‌ها و فلزات هستند.

همچنین آزمایش‌ها نشان داده است برخی از شهابسنگ‌ها در ساختار خود یخ فسیل‌شده دارند.

اندازه شهابسنگ‌ها

بزرگترین شهابسنگی که تاکنون روی زمین شناسایی شده است در سال ۱۹۲۰ در کشور آفریقایی نامیبیا پیدا شد و نام هوبا (Hoba) بر آن نهادند. ابعاد هوبا ۲.۷ متر بوده و با وزنی در حدود ۶۰ تن از آلیاژ آهن و نیکل ساخته شده است. کوچک‌ترین شهاب سنگ‌ها که میکرو شهاب‌ سنگ نامیده می‌شوند، اندازه‌ای از چند صد میکرومتر تا کوچکی حدود ده میکرومتر دارند و در اصل ذرات فضای میان ستاره‌ای هستند که به زمین می‌رسند.

در همین رابطه بخوانید: چگونه حرارت شهابسنگ‌ها عامل ایجاد جواهرات می‌شود؟

بسیاری از افراد که سنگ‌هایی خاص پیدا می‌کنند به دنبال راه‌های تشخیص شهابسنگ‌ها از سنگ‌های زمینی هستند؛ در ادامه به تفصیل این روش‌ها را معرفی می‌کنیم.

تشخیص شهاب سنگ

چگونه شهاب سنگ را بشناسیم؟ بسیاری از مردم سنگ‌ها یا قطعات فلزی غیرعادی می‌یابند و از خود می‌پرسند آیا ممکن است یک شهابسنگ پیدا کرده باشند! شهابسنگ‌ها دارای چندین ویژگی هستند که به تمایز آن‌ها از سایر سنگ‌ها کمک می‌کند:

• چگالی: شهاب سنگ‌ها معمولا نسبت به اندازه خود بسیار سنگین هستند، زیرا حاوی فلز آهن و مواد معدنی متراکمند.
• خاصیت مغناطیسی: از آنجایی که بیشتر شهابسنگ‌ها فلز آهن دارند، اغلب یک آهنربا به آن‌ها می‌چسبد. البته در مورد شهاب‌سنگ‌های نوع سنگی ممکن است آهنربا به آن‌ها نچسبد، اما اگر آهنربا را با نخ آویزان کنید، جذب شهاب سنگ می‌شود.
• شکل غیرمعمول: شهاب سنگ‌های آهن-نیکل به ندرت ظاهری گرد مانند دارند؛ در عوض دارای شکلی نامنظم با حفره‌های غیرمعمول شبیه اثر انگشت در سطح خود هستند که به آن رِگماگلیپت (Regmaglypt) می‌گویند.
• پوسته گداخته: شهاب‌سنگ‌های سنگی معمولا دارای پوسته نازکی بر روی سطح خود هستند که هنگام عبور از جو ذوب شده است.

شهابسنگ‌ها خصوصیات زیر را شامل نمی‌شوند:

• بلورهای رنگ روشن: کوارتز (Quartz) یک سنگ کریستال معمولی و با رنگ روشن در پوسته زمین است که در دیگر اجرام منظومه شمسی یافت نمی‌شود.
• حباب‌ها: سنگ‌ها یا گدازه‌های آتشفشانی روی زمین اغلب حاوی حباب‌ها یا وزیکول‌ها (Vesicles) می‌شوند، اما شهابسنگ‌ها این‌گونه نیستند.
• رگه: اگر یک شهابسنگ را روی سطح سرامیکی بدون لعاب خراش دهید، نباید رگه‌ای از آن باقی بماند. سنگ متراکمی که رگه‌ای سیاه یا قرمز از خود به جای می‌گذارد، احتمالا به ترتیب حاوی مواد معدنی آهن مگنتیت یا هماتیت است که هیچ یک از این دو به طور معمول در شهاب‌سنگ‌ها یافت نمی‌شوند.

برای تشخیص شهاب سنگ در خانه شاید بهترین راه استفاده از آهنربا باشد، اما همواره به خاطر داشته باشید که سنگ‌ها و کانی‌ها باید توسط افراد متخصص مورد بررسی قرار گیرند تا بتوان آن‌ها را به طور دقیق تشخیص داد. برای تست شهاب سنگ به کجا مراجعه کنیم؟

حال اگر موفق به تشخیص شهابسنگ شدیم، آیا می‌توان برای آن خریدار پیدا کرد و اصلا شهاب سنگ‌ها ارزش مالی خاصی دارند؟

قیمت شهاب سنگ

چرا شهاب سنگ‌ها مهم هستند؟ شهابسنگ‌ها برای مجموعه‌داران و نیز محققان ارزشمندند. از آنجایی که شهاب‌سنگ‌ها بسیار کمیاب هستند، ارزش مادی بالایی دارند. قیمت این قطعات کیهانی را بر اساس گرم تعیین می‌کنند و به فروش می‌رسانند.

مواردی چون میزان کمیاب بودن، مواد موجود در آن‌ها و اندازه این مواد می‌تواند بر قیمت شهابسنگ‌ها تاثیر بگذارد. قیمت شهابسنگ‌های آهنی معمولی اغلب در محدوده ۰.۵ تا ۵ دلار آمریکا به ازای هر گرم است.

فروش شهاب سنگ

برای فروش شهاب سنگ به کجا مراجعه کنیم؟ اگر به دنبال فروش شهاب سنگ هستید، می‌بایست به مجموعه‌داران و افرادی که این نوع اجرام را نگه‌داری می‌کنند، مراجعه کنید.

شهاب‌سنگ‌ها زمین را نابود خواهند کرد؟

به گفته دانشمندان اولین گام برای مقابله با خطر شهاب‌سنگ‌ها این است که یک فضاپیما را در نزدیکی آن قرار دهید. چون جاذبه مانند یک طناب نامرئی عمل می‌کند، جرم به محض نزدیک شدن به فضاپیما جذب آن می‌شود. بایستی به تدریج مسیر فضاپیما را با روشن کردن موتور‌ها تغییر داد تا شهاب‌سنگ را جابجا کند. به این کار «کشانه گرانشی» (gravity tractor) می‌گویند.

همچنین اگر کمتر از چند هفته تا پیش از برخوردی فاجعه‌بار فرصت داشته باشیم، می‌توان از سلاح هسته‌ای استفاده کرد. از جمله اقدام‌هایی که می‌توان انجام داد پرتاب فضاپیمایی پر از سلاح‌های معمولی یا هسته‌ای به مدار زمین و شلیک به جرم مورد نظر از فضا است.

ناسا نیز برای چنین برخورد‌های احتمالی تمهیداتی در نظر دارد و هر ۲ سال یک بار، دانشمندان و کارمندان بخش خدمات اضطراری را به عنوان بخشی از کنفرانس «دفاع از سیاره» که توسط فرهنگستان بین‌المللی کیهان‌نوردی (International Academy of Astronautics) برگزار می‌شود گرد هم می‌آورد تا درباره‌ تهدید فرضی برخورد یک سیارک به زمین با هم بحث کنند.

اگرچه تا به حال همه‌ سیارک‌هایی بزرگ و نزدیک در فاصله‌ای ایمن از کنار زمین رد شده‌اند، اما متخصصان دفاع از سیاره قصد دارند برای زمانی که احتمال برخورد وجود دارد آماده باشند؛ بنابراین برای این کار مانوری فرضی انجام می‌دهند. در طول این مانور دانشمندان هشدار برخورد سیارک را به صدا درمی‌آورند. گروه داده‌ها را به صورت مرحله‌ای و طی چند روز فاش می‌کند تا مشابه تحقیقات در دنیای واقعی باشد.

در طول این برنامه همه‌ی افراد گروه شامل دانشمندان سیارک‌ها، مهندسین فضاپیما‌ها و غیره به چالش‌هایی که ممکن است با آن روبه‌رو شوند، تصمیم‌های مربوطه، اطلاعات و برنامه‌ریزی‌های مورد نیاز فکر می‌کنند.

در حال حاضر راه حل قطعی برای دور کردن سیارک‌های خطرناک وجود ندارد، اما محققان می‌کوشند تا راه حلی برای این موضوع بیابند.

در کجا می‌توان شهاب سنگ پیدا کرد؟

حال که از ارزش شهابسنگ‌ها آگاه شدیم، به پاسخ این پرسش می‌پردازیم که بهترین روش یافتن شهابسنگ چیست؟ تقریبا تمام شهابسنگ‌ها در بیابان‌ها یافت می‌شوند؛ مناطقی که شهابسنگ‌ها در طول هزاران سال در آنجا جمع شده‌اند، بدون اینکه اتفاق خاصی برای آن‌ها بیفتد.

همچنین اگر در جستجوی شهابسنگ هستید، باید در نظر داشته باشید که این قطعات کیهانی عموما دارای رنگی تیره هستند؛ چنین مشخصه‌ای به یافتن آن‌ها کمک زیادی می‌کند.

در همین رابطه بخوانید: ۵ حقیقت جالب در مورد شهابسنگ‌ها که شاید ندانید!

در پایان خوب است بدانید در ایران نیز تاکنون شهابسنگ‌های مختلفی پیدا شده است. اولین شهاب سنگ در ایران شهداد نام دارد که در سال ۲۰۰۵ در حاشیه غربی کویر لوت یافت شد. دیدگاه‌های خود را درباره این مقاله در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید و سوالاتتان را مطرح کنید؛ کارشناسان اسپاش به شما پاسخ می‌دهند.