رصد گرداب پلانكتوني از فضا

سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا) بتازگی تصویر ماهوارهای از یک توده پلانکتونی دورتر از سواحل آلاسکا را منتشر کرده که در ظاهر بیشباهت به چرخش یک گرداب خیلی بزرگ در قالب تابلویی به رنگ سبز و آبی مرواریدگون نیست.
در تصویر ماهوارهای ماهواره لندست که ناسا روز جمعه نوزدهم دی از این توده منتشر کرد، گردابهایی به رنگ آبی روشن و سبز شیری دیده میشود که در اصل نشاندهنده تودههای متراکم فیتوپلانگتون در اقیانوس هستند. درعینحال آثار رسوبات ساخته از جنس کلسیت نیز در این تصویر به رنگ سفید روشن دیده میشود.
ماهواره لَندسَت ۸، تصویر مذکور را سی و یکم شهریور امسال از منطقه نزدیک جزایر پریبیلوف آلاسکا گرفته است. ماهواره لَندسَت ۸ که بیست و سوم بهمن ۱۳۹۱ به فضا پرتاب شد، هشتمین ماهواره از سری ماهوارههای لَندسَت ایالات متحده است که با همکاری سازمان زمینشناسی این کشور و بهمنظور دیدهبانی از رخدادهای طبیعی زمین در مدار از پیش تعیین شده قرار گرفته است.
خِشت اول زنجیره غذایی در دریا
فیتوپلانگتونها یا پلانکتونهای گیاهی، گیاهان ذرهبینی شناور موجود در دریاها و اقیانوسها هستند که تودههای بزرگ آنها موسوم به بلومهای پلانکتونی بهصورت متناوب و منظم در زمانهای مختلف سال تولید و در آب دریا شناور میشوند. فیتوپلانگتونها منبع اصلی و اولیه اکوسیستمهای اقیانوسی هستند و به طور عمده از دیاتومهها (نوعی از جلبکهای ریز با اسکلت سیلیسی) تشکیل شدهاند و فتوسنتز را درست مانند گیاهان خشکی و با استفاده از نور خورشید نفوذ کرده در آب دریا، انجام میدهند.
فیتوپلانگتونها در اصل اساس زنجیره غذایی جانوران دریایی مثل نهنگها، میگوها، ستارههای دریایی و نرمتنان صدفدار هستند و جالب است بدانید که پرتو ماورایبنفش چنانچه بیش از حد باشد، توانایی ازبینبردن آنها را دارد. فیتوپلانگتونها بهعنوان اساس اکوسیستمهای دریایی و منبع تامین غذای انواع گوناگونی از موجودات زنده، هر سال در نقاط مختلف جهان مورد ارزیابی و پایش قرار میگیرد و دانشمندان از این طریق شرایط زیستی سایر موجودات آبزی را نیز تحلیل میکنند.
در نزدیکی آلاسکا، بلومها یا تودههای پلانکتونی عظیمی بهویژه در دریای به رینگ وجود دارند که در فصل بهار و پس از عقبنشینی یخهای قطبی رشد خود را آغاز کرده و باعث میشوند تا مواد مغذی بیشتری در نزدیک سطح آب برای جانوران مختلف در دسترس قرار گیرد. دریای به رینگ، دریایی حاشیهای در شمال اقیانوس آرام و جنوب آلاسکا است که از یک سو با اقیانوس منجمد شمالی نیز در ارتباط است.
تودههای عظیم جلبکی دریای بِرینگ در طول تابستان و همچنان که آب اقیانوس گرمتر میشود، تحلیل میروند تا این که در نهایت مواد غذایی هم که به واسطه حضور آنها در سطح پراکنده شده، محو میشود. البته خود پلانکتونها بهوسیله ماهیان و دیگر موجودات دریایی مورداستفاده قرار میگیرند. با فرارسیدن فصل پاییز، توفانهای متعدد سراسر اقیانوس را درمینوردند و این مسئله باعث چرخش مواد مغذی و بازگشت مجدد آنها به سطح آب میشود. بازگشت مواد مغذی به سطح عملاً راه را برای فیتوپلانگتونها باز میگذارد تا بار دیگر تودههای انبوهی را تشکیل دهند.
اختلال در روند طبیعی
دکتر مایک بِرِن فِلد، یک اکولوژیست از دانشگاه ارگون آمریکا بهتازگی تحقیقی را انجام داده که بر اساس آن رازهای بسیاری از اکوسیستمهای پیچیده فیتوپلانگتونی آشکار شده است. دکتر بِرِن فِلد و تیم تحقیقاتیاش در تلاش هستند انواع اختلالها ازجمله اختلالهای نوری که باعث تشکیل تودههای نامتعارف پلانکتونی میشوند، مشخص کنند. پژوهشگران دریافتهاند که ابعاد جمعیتی پلانکتونها عملاً به موجوداتی بستگی دارد که از نظر رژیم غذایی به آنها وابسته هستند.
دکتر بِرِن فِلد میگوید: «فیتوپلانگتونها زنجیروار به شکارچیان خود وابسته هستند. هرچقدر که فیتوپلانگتونها سرعت تقسیم و تکثیر خود را افزایش میدهند، بالطبع سریعتر هم رشد میکنند و اینچنین ابعاد جمعیتشان افزوده میشود، اما بهمحض آن که فیتوپلانگتونها از سرعت تقسیم خود میکاهند، شکارچیانی که به واسطه حضور آنها جمعیتشان افزایش پیدا کرده، شروع به تغذیه از آنها میکنند و در نتیجه جمعیت فیتوپلانگتونها را کاهش میدهند.»
بِرِن فِلد در خاتمه افزود: «باور شخصی من این است که بلومهای پلانکتونی نظیر آنچه نمونه آن در عکس ماهوارهای ناسا دیده میشود، زمانی رشد نامتعارف خود را آغاز میکنند که اختلالی نظیر نفوذ مواد غذایی مازاد در اکوسیستم ایجاد شده باشد و این مسئله طبیعتاً تعادل بین فیتوپلانگتونها و شکارچیان آنها را برهم میزند.»