نزدیک به یک قرن پیش در ۲۳ ژانویه۱۹۳۰ نقطه‌ای نورانی در یکی از تصاویر تلسکوپی از زمین ثبت شد. آن نقطه نورانی همان پلوتو بود که دیده شد ولی کسی از ماهیت آن خبری نداشت. جرم مذکور تقریبا یک ماه بعد، در آسمان و تصاویر دیده نمی‌شد و جابه‌جایی این نقطه نورانی در آسمان حس کنجکاوی را در بین رصدگران برانگیخت تا کاوش کنند که آن جرم چه چیزی بوده است؟
طی گفت‌و‌گوی آیناز فیضالهپور، خبرنگار اسپاش، و شادی محسنی، کارشناس نجوم از گروه آموزشی زانکو، به معرفی پلوتو می‌پردازیم.
آیناز فیضالهپور:
جهت آشنایی با پلوتو یا پلوتون درباره آن توضیح دهید.
شادی محسنی:
بعد از بررسی تصاویری که از روی تلسکوپ‌های زمینی به ثبت رسید، آن جرم یک سیاره نهمی بوده است که در منظومه شمسی به دور خورشید می‌چرخد. فاصله آن از خورشید بسیار دور و کشف آن جزو اتفاقات عجیب است.
آیناز فیضالهپور:
کاشف این جرم کیهانی چه کسی بود؟
شادی محسنی:
کلاید تامبا (Clyde Tombaugh)، اخترفیزیکدان آمریکایی، اولین کسی بود که این جرم آسمانی را کشف کرد.
سیاره پلوتو یا سیارک پلوتو؟
آیناز فیضالهپور:
کدام کاوشگر به سمت پلوتو فرستاده شد و چطور تشخیص داد که این جرم یک سیاره نیست؟
شادی محسنی:
تا سالیان سال به این جرم آسمانی سیاره گفته می‌شد، اما بعد از بررسی‌های بسیار که صورت گرفت، مشخص شد که این جرم یک سیاره نیست. کاوشگر افق‌های نو (New Horizons) از زمین پرتاب شد تا به بررسی جرم کیهانی مورد بحث بپردازد.
آیناز فیضالهپور:
این کاوشگر با چه اهدافی به پلوتو فرستاده شد و چه اطلاعاتی از آن به دست آورد؟
شادی محسنی:
کاوشگر افق‌های نو برای بررسی منطقه اطراف این جرم و اجرام موجود در آن ناحیه، قمرهای پلوتو و بررسی خود این جرم کیهانی به انجام کاوش پرداخت.
آیناز فیضالهپور:
کاوشگر افق‌های نو چه زمانی پرتاب شد و چه زمانی به پلوتون رسید؟
شادی محسنی:
کاوشگر مذکور در سال ۲۰۰۶ پرتاب و در ۲۰۱۵ به این جرم رسید؛ تقریبا می‌توان گفت ۹ سال طول کشید تا کاوشگر به سیاره مقصد برسد. افق‌های نو توانست عکس‌ها و ویدیوهای بسیار باکیفیتی از جرم کیهانی یادشده ثبت کند.
آیناز فیضالهپور:
آیا قبل از کاوشگر افق‌های نو، کاوشگر دیگری از این جرم آسمانی تصاویر یا ویدیوهایی ثبت کرده بود؟
شادی محسنی:
قبل از افق‌های نو، کاوشگر وویجر۱ (Voyager 1) ناسا که با هدف بررسی انتهای منظومه شمسی ارسال شده بود، حدودا ۶۰ سال پیش، در یکی از گذرهایش ویدئویی ۴۰ دقیقه‌ای از جرم مذکور ثبت کرد. افق‌های نو اصلی‌ترین کاوشگری بود که برای بررسی این جرم فضایی به آن مقصد ماموریت داده شد.
پلوتو یا پلوتون کجاست؟
آیناز فیضالهپور:
این جرم اسمانی در کدام منطقه منظومه شمسی قرار دارد؟
شادی محسنی:
محققان بعد از ۹ سال از زمان پرتاب متوجه شدند جرمی که ما آن را سیاره پلوتو می‌دانستیم در مهم‌ترین و بارزترین کمربند منظومه شمسی، کمربند کویپر (Kuiper Belt)، قرار دارد. دانشمندان مدتی بعد دریافتند جرم اسمانی مورد بحث سیاره نیست و آن را یک «سیاره کوتوله» حساب کردند.
آیناز فیضالهپور:
پژوهشگران چه زمانی متوجه شدند که این جرم کیهانی سیاره نیست؟
شادی محسنی:
محققان تقریبا در سال ۲۰۱۵ متوجه شدند که این جرم کیهانی سیاره نیست.
چرا پلوتو دیگر سیاره نیست؟
آیناز فیضالهپور:
چرا این جرم آسمانی سیاره محسوب نمی‌شود؟
شادی محسنی:
برای اینکه یک جرم فضایی سیاره شمرده شود، ابتدا باید گرد یا کروی‌شکل و تا حد ممکن بزرگ باشد. دوم اینکه باید در مداری دایره‌ای‌شکل یا بیضی‌شکل دور ستاره‌اش مثل خورشید دوران کند. سوم در مدار حرکتش خرده‌سنگ به جا نگذارد.
دلیلی که بین این سه مورد شامل این جرم آسمانی نمی‌شد، مورد اول و سوم بود. مدار جرم آسمانی یادشده تقریبا بیضی‌شکل است، اما در مدارش خرده‌سنگ‌هایی دارد و همزمان با سیارک‌ها به دور خورشید می‌چرخد. همچنین این جرم آسمانی سیاره‌ای بسیار کوچک است. به همین دلایل این جرم کیهانی در یکی از نشست‌های اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی (International Astronomical Union) در فرانسه از بین سیاره‌های منظومه شمسی خط خورد و علی‌رغم داشتن جو در رده سیاره‌های کوتوله یا سیارک‌ها قرار گرفت.
آیناز فیضالهپور:
جنس این جرم فضایی از چیست؟
شادی محسنی:
جنس پلوتو نیز مثل اکثر سیاره‌های منظومه شمسی از خاک و سنگ است و چون در کمربند کویپر قرار دارد، مواد دیگری مثل آمونیاک احتمالا در خاک آن وجود دارد. چون کاوشگری بر روی سطح آن مستقیما فرود نیامده است، قطعا نمی‌شود گفت که آمونیاک روی جرم فضایی یادشده وجود دارد، اما کمربند کویپر شامل بخار آب، خرده‌سنگ، آمونیاک، هیدروژن و عناصر دیگری بوده که مهم‌ترین آ‌ن‌ها آمونیاک است. به همین دلیل احتمال می‌دهند که جرم کیهانی مورد بحث آمونیاک داشته باشد.
آیناز فیضالهپور:
این سیاره پستی و بلندی دارد؟
شادی محسنی:
بله. پلوتو جرمی خاکی است و پستی و بلندی‌های زیادی به دلیل برخورد سنگ‌های کمربند کویپر با آن وجود دارد. این سیارک کوه یک و دشت بسیار زیبا دارد که به شکل قلب است و به همین دلیل «قلب پلوتو» نامیده می‌شود.
آیناز فیضالهپور:
روی سطح این جرم کیهانی آب یا یخ وجود دارد؟
شادی محسنی:
بله. سیاره زمین به دلیل فاصله مناسبش با خورشید، یخ و آب مایع چشمگیری دارد، اما جرم کیهانی یادشده به خاطر فاصله بسیار دورش با خورشید و دمای خیلی پایین، آب ندارد و اگر هم داشته باشد قطعا به شکل یخ خواهد بود. دمای پلوتون تقریبا منفی ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد است.
آیناز فیضالهپور:
زیر این لایه‌های یخی این جرم آسمانی ممکن است دریاهایی وجود داشته باشند؟
شادی محسنی:
احتمالا بله، ولی چون از سطح این سیارک اطلاعات زیادی در دست نیست نمی‌توان گفت که اگر دریاهایی داشته باشد از چه جنسی خواهند بود.
آیناز فیضالهپور:
آیا پلوتو جو دارد؟
شادی محسنی:
در ابتدا چون سطح این جرم آسمانی به خوبی مشاهده می‌شد و اصلا با محاسبات مطابقتی نداشت، باور بر این بود که جوی ندارد، اما وقتی حول مدار خورشید می‌چرخید تابش نور خورشید از پشت به جرم مذکور باعث مشاهده جو در آن شد. این امر بسیار شگفت‌انگیز بود؛ چون به دلیل فاصله بسیار زیادش با خورشید داشتن جو غیر ممکن بود، اما با کمال ناباوری باید گفت بله جرم آسمانی مورد بحث دارای جو است.
آیناز فیضالهپور:
جو پلوتو از چیست؟ آیا این جرم فضایی شرایط حیات را دارد؟
شادی محسنی:
جو پلوتو از متان و مونوکسید کربن و نیتروژن است. پلوتون برای زندگی بشر جو مناسبی ندارد و این گازها می‌توانند انسان را مسموم و مریض کنند. ترکیب این گازها تا حد مرگ برای بشر خطرناک است.
عملا موجودی مثل انسان نمی‌تواند بدون هیچ لباس حفاظتی در این جرم کیهانی زندگی کند. همچنین به خاطر نداشتن آب و ناحیه مناسب نمی‌توان در آن جا زندگی کرد؛ چون نمی‌توان به این جرم فضایی حیاتی انتقال داد و هر بار به دلیل قرار گرفتن آن در کمربند کویپر احتمال دارد هر لحظه شهاب یا شهاب‌سنگی به آن منطقه برخورد کند که این بسیار پر خطر است.
آیناز فیضالهپور:
فشار اتمسفر پلوتو چقدر است؟
شادی محسنی:
فشار جو پلوتو خیلی کمتر از فشار جو زمین است و قطعا به خاطر کوچک بودن، جاذبه چندان زیادی هم ندارد و فرود آمدن بر روی آن یک مسئله بسیار جدی و بزرگی خواهد بود؛ چون این سیارک از زمین و خورشید بسیار دور است و تا به حال به این نتیجه نرسیده‌اند که روی آن سرمایه‌گذاری کنند و جسمی را بر آن فرود بیاورند. حتی از دلایل اخراج شدن جرم آسمانی یادشده از لیست سیاره‌ها نداشتن فشار و جاذبه بسیار کم بوده است.
آیناز فیضالهپور:
ممکن است که روزی این جرم فضایی دمای مناسبی داشته باشد و اطلاعات بیشتری از این سیاره به دست بیاید؟
شادی محسنی:
بله. خورشید هر سال رفته رفته بزرگ‌تر می‌شود. اگر روزی خورشید به دمای مناسبی برسد و در واقع با گرم‌تر شدن اقلیم فضایی، به سیاره‌های دوردست گرمایی برسد، ممکن است یخ‌های سطحی آن ذوب و این سیاره بیشتر آشکار شود، اما این اتفاق به شرطی می‌افتد که خورشید در اواخر عمر خود باشد و منفجر شود. با رخ دادن این اتفاق، سطحی خوب برای حیات در پلوتو و آشکار شدن اطلاعات بیشتری از آن به وجود می‌آید. در نظر داشته باشید شاید خورشید با انفجار خود خاموش شود.
گردش انتقالی پلوتون چند سال طول می‌کشد؟
آیناز فیضالهپور:
دوره گردش انتقالی پلوتو و فاصله آن تا خورشید چقدر است؟
شادی محسنی:
حدود ۲۵۰ سال زمینی طول می‌کشد تا حرکت انتقالی پلوتو به دور خورشید کامل شود. جرم مذکور حدودا ۴۰ واحد نجومی (Astronomical unit) از خورشید فاصله دارد.
آیناز فیضالهپور:
در رابطه قمرهای این جرم کیهانی نیز توضیح دهید.
شادی محسنی:
پلوتو ۴ قمر بسیار مهم دارد؛ اولین و بزرگ‌ترین قمر آن شارون (Charon) بوده و سایر اقمار هیدرا (Hydra)، نیکس (Nix)، پی۴ (P4) هستند. قمرهای منظومه شمسی کدامند؟
آیناز فیضالهپور:
این قمرها تاثیری بر اخراج این جرم آسمانی از لیست سیاره‌ها داشتند؟
شادی محسنی:
خیر. با اینکه دو قمر سیب‌زمینی شکل نیکس و هیدرا کروی شکل نیستند، اما هیچ وقت یک جرم فضایی را به خاطر کروی نبودن قمرهایش از لیست سیاره‌ها خط نمی‌زنند. سیاره مشتری و سیاره زحل قمرهای بسیار زیادی دارند که جزو قمرهای سیب‌زمینی شکل هستند، اما از لیست سیاره ها خط نخوردند؛ پس نمی‌توان سیاره‌های دیگر را به خاطر کروی نبودن قمرهایشان حذف کرد. پلوتون به دلیل مهم‌تری که گفته شد، از لیست سیاره‌ها حذف و یک سیاره کوتوله یا سیارک حساب شد.
آیناز فیضالهپور:
اگر از زمین تا این جرم اسمانی تماس برقرار کنیم چقدر طول می‌کشد امواج رادیویی یا الکترومغناطیسی به آن برسد؟
شادی محسنی:
به خاطر دور بودن ۲ ساعت طول می‌کشد تا امواج رادیویی یا الکترومغناطیسی به پلوتو برسد. البته قدرت دستگاه فرستنده امواج نیز بسیار تاثیرگذار و مهم است.
آیناز فیضالهپور:
در این جرم کیهانی باران می‌بارد؟ اگر می‌بارد از چه جنسی است؟
شادی محسنی:
باریدن باران در پلوتون بسیار احتمال کمی دارد، اما اگر بارانی باشد به خاطر دمای بسیار پایین به شکل تکه‌های یخی خواهد بود. باران الماس در سیاره‌های اورانوس و نپتون حقیقت دارد!
آیناز فیضالهپور:
موضوع سیاره X یا سیاره نهم چیست؟
شادی محسنی:
بر اساس یافته‌های دانشمندان منظومه شمسی باید سیاره نهمی داشته باشد. با توجه به محاسبات ریاضیات و فیزیک یک جرم گمشده متعلق به یک سیاره وجود دارد که هنوز در منظومه شمسی پیدا نشده است. تعداد سیارات منظومه شمسی چند تاست؟
سیاره نهم یا سیاره ۹
آیناز فیضالهپور:
دلیل بر وجود داشتن سیاره شماره ۹ در منظومه شمسی چیست؟
شادی محسنی:
در مباحث فیزیک و مکانیک سماوی، بین ستاره‌ای که در مرکز یک منظومه قرار دارد و اجرامی مانند سیاره‌ها، سیارک‌ها، دنباله‌دارها، غبار و گازهای درون منظومه که دور آن می‌چرخند، باید تعادل وجود داشته باشد.
آیناز فیضالهپور:
چطور وجود سیاره نهم در منظومه شمسی به فکر دانشمندان رسید؟
شادی محسنی:
طبق محاسبات دانشمندان مشخص شد که پرجرم‌ترین اجرام در منظومه شمسی، سیاره‌ها هستند. بنابراین از بین این اجرام پرجرم، یک جرم گمشده وجود دارد که حدس می‌زنند مربوط به سیاره نهم باشد که هنوز پیدا نشده است.
نامگذاری پلوتو توسط دختر یازده ساله
آیناز فیضالهپور:
چه کسی سیارک پلوتو را نامگذاری کرد؟
شادی محسنی:
وقتی این سیارک کشف شد از مردم خواستند که اسم‌های مورد نظرشان را بفرستند. یک دختر بچه ۱۱ ساله اسم پلوتو را پیشنهاد داد و از طرف مسئولان پسندیده و قبول شد.
آیناز فیضالهپور:
دلیل تلفظ‌های مختلف اسم این سیارک چیست؟
شادی محسنی:
پلوتون به زبان فرانسوی گفته می‌شود و پلوتو اسم اصلی این سیارک است.
عالیه 🥰
بسیار عالی خسته نباشید
ممنون از خانم فیضالهپور 🌷
عالی 🌸
خدا قوت
❤️❤️❤️❤️❤️❤️