راهنمای مشاهده انواع مختلف بارش شهابی (شهاب‌سنگ)

بارش شهابی زمانی رخ می‌دهد که تعدادی شهاب‌ در آسمان شب پدیدار شوند. حتما بارها اتفاق افتاده است که در طی شب شاهد عبور ده‌ها گلوله آتشین در آسمان بوده‌اید. برخی افراد به این اجرام، ستاره در حال سقوط (Shooting Star) می‌گویند، اما این اجرام به هیچ‌ وجه ستاره نیستند. آن‌ها ذرات کوچک فضایی به نام شهاب‌سنگ هستند؛ شاید بتوان از آن‌ها با عنوان زباله‌های آسمانی نیز یاد کرد!

شهاب، شهاب‌واره یا شهاب‌سنگ؟

در اخترشناسی‌ شهاب‌واره‌ها ذرات غبار یا قطعات فلزی یا سنگی با منشا دنباله‌دار یا یک سیارک هستند که در فضا شناورند.

هرگاه یک شهاب‌واره وارد جو زمین شود، با اتمسفر برخود کند و ردی نورانی از خود به جا بگذارد، به آن شهاب می‌گویند. دمای زیاد ناشی از اصطکاک بین شهاب‌سنگ و گازهای موجود در جو زمین، شهاب را تا حدی گرم می‌کند و باعث درخشش آن در آسمان می‌شود. رد نورانی حاصل از این اصطکاک، هوای داغ سوزان یا گاهی مواد درخشانی است که شهاب از خود به جا می‌گذارد. این شهاب‌ها معمولا برای مدت زمان بسیار کوتاهی آسمان را درخشان می‌کنند.

اگر یک شهاب در حین عبور از جو زمین به طور کامل متلاشی نشود و به سطح زمین برخورد کند، به آن شهاب‌سنگ می‌گویند.

بارش شهابی چیست؟

گاهی اوقات، شهاب‌ها به ‌صورت دسته‌ای وارد جو زمین می‌شوند که به این رویداد بارش شهابی می‌گویند.

شهاب‌های ایجادکننده بارش شهابی، همگی در مسیری موازی و با سرعت یکسان حرکت می‌کنند. بنابراین به نظر می‌رسد این اجرام از یک نقطه در آسمان سرچشمه می‌گیرند؛ درست مثل ریل‌های قطار که انگار در دوردست‌ها به هم متصل شده‌‌اند! این نقطه به کانون بارش معروف است.

طبق قرارداد، بارش‌های شهابی به ویژه بارش‌های سالانه، بر اساس صورت فلکی که کانون بارش در آن قرار دارد، نام‌گذاری می‌شوند.

منشا بارش‌های شهابی چیست؟

بارش شهابی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین از میان بقایای یک دنباله‌دار یا سیارک عبور کند، زیرا این اجرام به دور خورشید می‌چرخند و در طول مسیر خرده‌هایی از خود به جای می‌گذارند که با عبور زمین از میان این بقایا، شهاب باران رخ می‌دهد. به همین دلیل است که یک بارش شهابی خاص معمولا در زمان معینی از سال اتفاق می‌افتد.

گاهی اوقات، سیاره مشتری به این بقایا نزدیک می‌شود و با گرانش زیادی که دارد بسیاری از این ذرات را به زمین نزدیک می‌کند. در نتیجه تعداد شهاب‌های قابل مشاهده در آسمان شب را افزایش می‌دهد که گاهی شاهد بروز طوفانی از شهاب‌باران می‌شویم!

با این حال، اغلب بارش‌های شهابی سالانه شدید نیستند و بسته به میزان اوج آن، معمولا به ‌عنوان بارش‌های قوی، متوسط یا ضعیف طبقه‌بندی می‌شوند.

انواع بارش شهابی

زمان بارش شهابی چه وقت است؟ در حالی که شهاب‌ باران می‌تواند در هر زمانی از سال رخ دهد، برخی از بارش‌های شهابی سالانه در یک زمان معین رخ می‌دهند. تعدادی از معروف‌ترین بارش‌های شهابی که توسط انسان برای صدها و هزاران سال رصد شده‌اند، عبارتند از:

بارش شهابی برساووشی

این بارش معروف‌ترین شهاب‌باران سالانه بوده که از ۲۷تیر تا ۳شهریور فعال است. بارش شهابی برساووشی در حدود ۲۱ و ۲۲مرداد به اوج می‌رسد و کانون بارش آن در صورت فلکی برساوش (Perseus) قرار دارد.

بارش شهابی اسدی

بارش شهابی اسدی از دیگر شهاب‌باران‌های معروف سالانه است که در اواخر آبان به اوج می‌رسد و کانون آن در صورت فلکی اسد (Leo) قرار دارد. شهاب‌های این بارش از سرعت بالایی برخوردارند و به همین علت معمولا به رنگ سفید دیده می‌شوند.

بارش شهابی جوزایی

بارش شهابی جوزایی که بسیار مورد توجه منجمان است، در اواسط آذر به اوج می‌رسد. کانون آن در صورت فلکی جوزا یا دوپیکر (Gemini) واقع است.

چگونه بارش شهابی را رصد کنیم؟

اگرچه شهاب‌ها در هر زمانی از روز وارد جو زمین می‌شوند، اما در شب نمایان‌تر هستند. دیدن آن‌ها در نور روز تقریبا غیرممکن است؛ مگر اینکه بسیار بزرگ باشند و در حین ورود به جو زمین نور زیادی ایجاد کنند.

هر نور محیطی، حتی نور ماه، بلای جان رصد شهاب‌باران است! صاف بودن آسمان شب، دوری از آلودگی نوری، نبود کوه یا ساختمان‌های بلند و از همه مهم‌تر غیبت ماه بهترین شرایط برای رصد بارش شهابی است. تنها در این وضعیت است که می‌توان تعداد بیشتری از شهاب‌ها را در آسمان رصد کرد.

چون به نظر می‌رسد شهاب‌ها از صورت فلکی که به آن نام خوانده می‌شوند می‌آیند، ناظران شهاب‌باران باید سعی کنند محل صورت فلکی را در آسمان پیدا کرده و در آن جا به دنبال شهاب بگردند.

آیا برای تماشای بارش شهابی به تجهیزات خاصی نیاز داریم؟

رصد شهاب باران یکی از فعالیت‌های جذاب و ارزان نجومی است؛ چرا که برای دیدن شهاب‌ها به دوربین دوچشمی نجومی یا تلسکوپ نیاز ندارید. بهترین مکان برای مشاهده بارش شهابی کجاست؟ تنها چیزی که نیاز دارید، حوصله و یک مکان امن، خلوت و به دور از نور شهر است. شما می‌توانید با خرید دوربین دو چشمی نجومی مراجعه به مقاله جامع راهنمای خرید تلسکوپ و بررسی قیمت روز آن‌ها، اقدام به تهیه این تجهیزات نجومی کرده و شب‌هایی خاطره‌انگیز را در رصد آسمان شب برای خود رقم بزنید.

این موارد را نیز در نظر بگیرید تا یک رصد خاطره‌انگیز داشته باشید.

• نقشه آسمان را در گوشی داشته باشید. اگر هم مقدور نیست، می‌توانید را چاپ کرده و با خود همراه داشته باشید تا با آن بتوانید کانون بارش را به آسانی پیدا کنید. نقشه آسمان شب را به طور آنلاین ببینید و لذت ببرید.
• طوری برنامه‌ریزی کنید که پیش از غروب آفتاب به رصدگاه برسید تا بتوانید اطراف را شناسایی نموده و وسایل خود را در مکان مناسب تعبیه کنید.
•  با تاریک شدن هوا، حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه به خود فرصت دهید تا چشمان‌تان به تاریکی عادت کنند.
•  لباس گرم، پتو، نوشیدنی گرم و خوراکی‌هایی که در طول شب انرژی شما را تامین کنند به همراه داشته باشید.
•  یک چراغ قوه با نور قرمز لازم است تا بتوانید نقشه را ببنید. چراغ با نور سفید باعث ایجاد مزاحمت برای رصد آسمان است.
•  از نمایش شهاب‌باران لذت ببرید!

بارش شهابی آنلاین

برای مشاهده بارش شهابی آنلاین می‌بایست در زمان برخی بارش‌های شهابی مشهور مانند بارش شهابی برساوشی به وبسایت‌هایی که این بارش‌ها را به صورت زنده نمایش می‌دهند، مراجعه کنید. برای مثال مرکز پروازهای فضایی مارشال (Marshall Space Flight Center) ناسا در صفحات فیس‌بوک، توییتر و یوتیوب خود اقدام به پخش رویدادهای بارش شهابی می‌کند.

فیلم بارش شهابی

در ویدئوی زیر می‌توانید تصاویر زیبایی از فیلم بارش شهابی برساووشی را تماشا کنید.

آیا تاکنون رویداد شگفت‌انگیز شهاب باران را رصد کرده‌اید؟ در قسمت نظرات از تجربه رصدی خود بگویید و سوالاتتان را در مورد رصد آسمان بپرسید؛ کارشناسان اسپاش به شما پاسخ می‌دهند.