کهکشان راه شیری خانه ما در فضاست و ما در حال حاضر در دوران طلایی تحقیقات درباره کهکشان راه شیری زندگی می‌کنیم. به لطف پیشرفت فناوری، فعالیت رصدخانه‌های فضایی و ابرتلسکوپ‌های رادیویی در زمین، اطلاعات ما درباره کهکشان مارپیچی راه شیری روز به روز در حال افزایش است.
این کهکشان با سنی حدود ۱۳/۶ میلیارد سال، ۱۰۰ هزار سال نوری وسعت دارد و ۲۳۰ میلیون سال طول می‌کشد تا راه شیری یک دور کامل به گرد خود بچرخد. در ادامه مطالبی درباره ستارگان این کهکشان می‌خوانید.
ستارگان، گوی‌های درخشان کیهانی
ستاره‌ها اجرام کروی درخشان و بسیار داغی از پلاسما هستند که انسجام خود را با نیروی گرانش حفظ می‌کنند. آن‌ها عمدتا از هیدروژن ساخته شده‌اند که در هسته ستارگان با هم‌جوشی هسته‌ای (Fusion) به هم پیوسته و به هلیم تبدیل می‌شوند. در اثر این فرآیند انرژی زیادی به صورت نور و گرما آزاد شده و در فضا تابش می‌شود. ستارگان اجزای اصلی کهکشان‌ها هستند و از نخستین اجرام تشکیل‌شده در کیهان اولیه بودند.
ستارگان در ابعاد، رنگ‌ها، دماها و جرم‌های متنوعی یافت می‌شوند؛ از کوتوله‌های سرخ (Red Dwarf Star) گرفته تا کوتوله‌های سفید و ابرغول‌های آبی. همچنین انواع ناشناخته دیگری از ستارگان به نام‌های ستاره نوترونی و ولف-رایت (Wolf-Rayet) نیز به چشم می‌خورند.
ستاره چیست و چگونه به وجود می‌آید؟ کلیک کنید و مقاله ما را در این باره بخوانید.
بزرگ‌ترین ستاره شناخته‌شده در کهکشان راه شیری
خورشید ستاره عظیمی است و بیش از یک میلیون زمین می‌تواند در آن جای گیرد، اما در مقیاس ستاره‌ای، خورشید به قدری کوچک است که می‌تواند توسط نیمی از ستارگانی که مشاهده می‌شوند، بلعیده شود؛ از جمله توسط ستاره یووای اسکوتی (UY Scuti)، بزرگ‌ترین ستاره شناخته‌شده در جهان، که یک ابرغول سرخ (Red Supergiants) و متغیر (Variable Star) با شعاع حدود ۱۷۰۰ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید است. این ستاره غول‌آسا، حجمی در حدود ۵ میلیارد برابر حجم خورشید دارد.
یووای اسکوتی در صورت فلکی سپر (Scutum) و فاصله ۹۵۰۰ سال نوری از زمین واقع است. اگر این ستاره به جای خورشید قرار گیرد، نورسپهر (Photosphere) آن تا مدار سیاره مشتری خواهد رسید.
درخشان‌ترین ستاره در آسمان شب‌های زمین
ستاره شباهنگ یا شِعرای یمانی (Sirius) درخشان‌ترین ستاره آسمان شب است. شباهنگ کمابیش از همه نقاط مسکونی زمین دیده می‌شود و در نیمکره شمالی یکی از ستارگان تشکیل‌دهنده مثلث زمستانی (Winter Triangle) است. شباهنگ با قدر ظاهری منفی ۱/۴۸ در فاصله ۸/۶ سال نوری از زمین و در صورت فلکی سگ بزرگ (Canis Major) قرار دارد.
قمر چیست؟ برای خواندن این مقاله و آشنایی با قمرهای منظومه شمسی کلیک کنید.
نزدیک‌ترین ستاره به زمین
در کیهان در حال انبساط، ستاره‌ها نقاطی نورانی هستند که همچون لکه‌هایی بر پهنه گیتی پراکنده شده‌اند. در حالی که خورشید ستاره مادری ما در منظومه شمسی است، پروکسیما قنطورس (Proxima Centauri) نزدیک‌ترین ستاره به سامانه خورشیدی محسوب می‌شود.
پروکسیما قنطورس در حقیقت متعلق به سامانه سه ستاره‌ای آلفا قنطورس (Alpha Centauri) بوده و در فاصله ۴/۳۷ سال نوری از زمین، در صورت فلکی قنطورس (Centaurus) قرار دارد. پروکسیما قنطورس که یک کوتوله سرخ کم‌نور با قدر ظاهری ۱۱ است، در سال ۱۹۱۵ توسط رابرت اینز (Robert Innes)، مسئول رصدخانه آفریقای جنوبی (South African Astronomical Observatory)، کشف شد.
پیرترین ستاره کهکشان راه شیری
برخی از ستاره‌هایی که در آسمان شب چشمک می‌زنند، یادگارهایی از اولین روزهای تولد کهکشان راه شیری هستند. این ستاره‌ها چند میلیارد سال پس از انفجار بزرگ یا بیگ بنگ شکل گرفتند و مجموعه‌ای از خوشه‌های ستاره‌ای (Star Cluster) را تشکیل دادند. آن‌ها در طول اعصار رشد کرده و به شکل کهکشان مارپیچی که امروز در آن زندگی می‌کنیم، درآمدند. بعضی از این ستارگان باستانی بین ۱۰ تا ۱۳ میلیارد سال قدمت دارند. شناسایی ستارگان کهن از این جهت اهمیت زیادی دارد که آن‌ها دریچه‌ای به گذشته کهکشان راه شیری هستند.
ستاره HD 140283 یا متوشالح (Methuselah) قدیمی‌ترین ستاره شناخته‌شده راه شیری است. متوشالح یک ستاره زیرغول (Subgiant) است که در فاصله حدود ۲۰۰ سال نوری از زمین در صورت فلکی ترازو (Libra) واقع است. این ستاره چند صد میلیون سال پس از انفجار بزرگ شکل گرفته است و سن آن حدود ۱۳/۶ میلیارد سال تخمین زده می‌شود.
حقایقی در مورد ستاره‌ها
- در کل آسمان حدود ۹ هزار ستاره با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. برای دیدن ستارگان بیشتر، باید از تلسکوپ استفاده کنید تا ستارگان کم‌نورتر آشکار شوند.
- شما فقط می‌توانید حدود ۲ هزار ستاره را در یک شب بسیار تاریک با چشم غیرمسلح از هر مکان مشخص روی زمین ببینید. برای دیدن این تعداد ستاره، می‌بایست در یک شب بدون ماه و دور از آلودگی نوری آسمان را رصد کنید.
- ستارگانی که در آسمان شب می‌بینیم از خورشید درخشان‌تر و بزرگ‌ترند.
- ستاره‌شناسان تخمین می‌زنند که ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ستاره در کهکشان راه شیری وجود دارد.
- ستاره‌ها به صورت دسته‌جمعی در مهدکودک‌های ستاره‌ای موسوم به خوشه‌های ستاره‌ای و یا در سحابی‌ها متولد می‌شوند. آن‌ها با گذشت زمان، در کهکشان راه شیری سفر کرده و از زادگاه خود دور می‌شوند.
- بیشتر ستارگان دارای ستاره همدم هستند و با همراهی این همدم به صورت خوشه‌ای در کهکشان سفر می‌کنند، اما برخی ستاره‌ها نیز مثل خورشید بدون داشتن همدم ستاره‌ای در کهکشان راه شیری در حال حرکتند.
- وقتی به یک جرم در فضا نگاه می‌کنید، در واقع به گذشته آن جرم می‌نگرید. ۸/۵ دقیقه طول می‌کشد تا نور خورشید به ما برسد؛ پس هر تصویری زنده‌ای که از خورشید دریافت می‌کنیم، در واقع ۸/۵ دقیقه پیشِ آن را دیده‌ایم. تصویری که از آلفا قنطورس می‌بینیم مربوط به ۴.۳ سال قبل است و وقتی به ستاره شباهنگ نگاه می‌کنیم، آنچه می‌بینیم مربوط به ۸ سال پیش است.
- هر چه جرم یک ستاره بیشتر باشد، عمر آن کوتاه‌تر است. یک ستاره بسیار پرجرم ممکن است فقط چند ده میلیون سال عمر کند؛ در حالی که یک کوتوله سرد میلیاردها سال خواهد درخشید. خورشید با داشتن سنی در حدود ۴/۵ میلیارد سال، یک ستاره میان‌سال است.
- قدیمی‌ترین نقشه ستارگان توسط منجمان مصر باستان در ۱۵۳۴ سال قبل از میلاد ترسیم شد.
- در سال ۱۸۵، ستاره‌شناسان چینی اولین کسانی بودند که یک ابرنواختر را ثبت کردند. اخترشناسان چینی برای نخستین بار از آن به عنوان ستاره میهمان در کتاب تاریخ هان متاخر (Later Han) نام برده و به توصیفش پرداختند. این ابرنواختر با نام SN 185 به مدت هشت ماه در آسمان شب دیده می‌شد.
- دورترین ستاره منفرد رصدشده در فاصله حدود ۱۰۰ میلیون سال نوری از زمین در کهکشان M100 و در خوشه سنبله (Virgo) واقع است.
- رنگ ستارگان می‌تواند قرمز، نارنجی، زرد، سفید یا آبی باشد. سردترین ستاره‌ها به رنگ قرمز و دمایی کمتر از ۳۵۰۰ کلوین دارند. میانگین دمای ستارگانی مانند خورشید که سفید مایل به زرد هستند، حدود ۶ هزار کلوین است. داغ‌ترین ستاره‌ها به رنگ آبی بوده و دمای سطح آن‌ها به بیش از ۱۲ هزار کلوین می‌رسد. بنابراین رنگ یک ستاره نمایانگر دمای آن است.
- بسیاری از ستارگان دارای جفت یا همدم‌اند و به دور یک مرکز گرانش مشترک می‌چرخند. سامانه‌های ستاره‌ای دیگری با ۳ یا حتی ۴ ستاره نیز وجود دارد. وقتی به طلوع خورشید نگاه می‌کنید، تصور کنید در دنیایی بودید که چهار ستاره در آسمانش طلوع می‌کرد!
- ۷۰ هزار سال طول می‌کشد تا ما با سریع‌ترین سفینه به نزدیک‌ترین ستاره، یعنی قنطورس سفر کنیم.
- اخترشناسان حداقل ۱۲ نوع ستاره را شناسایی کرده‌اند که ۱۱ نوع از آن‌ها با حروف (O، B، A، F، G، K، M، R، N، T، Y) مشخص می‌شوند. همچنین ستاره‌ها الگوهایی را تشکیل می‌دهند که آن‌ها را صورت فلکی (Constellation) می‌نامیم.
- ستارگان بر اساس دما، رنگ و روشنایی طبقه‌بندی می‌شوند؛ به عنوان مثال، ستاره‌های R، N، T و Y سردتر از ستاره‌های O و B هستند.
اگر این مطلب برای شما جالب بوده است، می‌توانید به سایر مقاله‌های ما در رابطه با راهنمای رصد آسمان و سامانه خورشیدی مراجعه کنید. دیدگاه‌های خود را با ما به اشتراک بگذارید و سوالاتتان را بپرسید؛ کارشناسان اسپاش به شما پاسخ می‌دهند.
ممنون خیلی عالی بود