اینترنت ماهوارهای در اوکراین؛ آیا روسیه قادر است اینترنت استارلینک را مختل کند؟
در پی تقاضای وزیر تحول دیجیتال اوکراین برای برخورداری کشورش از اینترنت ماهوارهای استارلینک شرکت اسپیس‌ایکس، ایلان ماسک، مدیرعامل این شرکت، به سرعت به درخواست او پاسخ داد و محموله‌ای از تجهیزات مخصوص دریافت این اینترنت را به اوکراین فرستاد. آنتن‌های بشقابی ارسالی که ترمینال نیز خوانده می‌شوند، با اتصال به ناوگان ماهوارهای استارلینک در مدار لئو خدمات اینترنت نسبتا پرسرعتی را ارائه می‌دهند. با این حال سوال‌هایی درباره امنیت استفاده توسط کاربران و توانایی روسیه برای ایجاد اختلال در آن‌ها مطرح است.
اینترنت ماهوارهای می‌تواند در اوکراین فراگیر شود؟
بشقاب‌های دریافت خدمات اینترنت ماهوارهای استارلینک قیمتی حدود ۵۰۰ دلار دارند و هزینه اشتراک آن‌ها ماهانه ۱۰۰ دلار است. هرچند هنوز مشخص نیست چه تعداد از آن‌ها در اختیار اوکراین قرار خواهد گرفت، به نظر می‌رسد فعلا قیمت آن در درجه اول اهمیت قرار نداشته باشد. در همین حال یک چالش پیش روی عملیاتی شدن اینترنت ماهوارهای در این کشور در حال جنگ، نقل و انتقال تجهیزات آن است، چرا که راندن یک کامیون پر از تجهیزات اینترنت ماهوارهای در یک منطقه جنگی کار آسانی نیست.
کارشناسان می‌گویند اینترنت ماهوارهای به صورت موقت و در شرایطی که زیرساخت‌های مخابراتی از بین رفته‌اند، می‌تواند مفید واقع شود؛ با این وجود در حال حاضر نمی‌توان روی آن به عنوان جایگزینی برای اینترنت زمینی در مقیاس بزرگ حساب کرد.
استارلینک پیش از این موفقیت‌های محدودی در کمک به حفظ ارتباط اینترنتی در برخی بحران‌ها داشته، اما این اولین باری است که در یک درگیری در چنین مقیاسی به کار گرفته می‌شود. مدتی قبل‌تر و پس از فوران آتشفشان و وقوع سونامی در نزدیکی جزیره تونگا (Tonga) در قاره اقیانوسیه که در پی آن کابل‌های زیر دریا قطع شد، اسپیس‌ایکس ۵۰ ترمینال ماهوارهای را برای این کشور کوچک به صورت رایگان ارسال کرد؛ اما مورد اوکراین مسئله‌ای به مراتب بزرگ‌تر است.
آنتن‌های بشقابی استارلینک به سهولت قابل ردیابی هستند
مشکل از آنجا ناشی می‌شود که به هنگام استفاده از شبکه‌های تلویزیونی ماهوارهای، کاربران هیچ داده‌ای ارسال نمی‌کنند و تنها دریافت‌کننده امواج هستند؛ به همین خاطر ردیابی آن‌ها امکان‌پذیر نیست. اما در اینترنت ماهوارهای کاربر به محض اتصال قابل ردیابی است، چرا که علاوه بر دریافت داده، خود نیز اقدام به ارسال داده می‌کند.
جان اسکات-ریلتون (John Scott-Railton)، محقق ارشد دانشگاه تورنتو (University of Toronto) کانادا، در این خصوص می‌گوید: «اگر پوتین آسمان اوکراین را در اختیار داشته باشد، استفاده از اینترنت ماهوارهای کاربران را به اهدافی برای حمله‌های هوایی تبدیل می‌کند.» تجهیزات نظامی مخابرات ماهوارهای که از روشی مشابه اینترنت ماهوارهای استفاده می‌کنند، از گذشته وجود داشته‌اند و روسیه تجربه‌ای ده‌ها ساله در ردیابی و ضربه زدن به افراد از طریق هدف قرار دادن ارتباطات ماهوارهای آن‌ها دارد.
اسکات ریلتون ادامه می‌دهد: «خطر این است که محل ارسال سیگنال‌های ماهوارهای از زمین در اوکراین توسط ارتش روسیه هدف قرار بگیرد. این کشور قبلا از چنین روشی برای حمله در چچن و سوریه استفاده کرده است.» از این رو هرچند ممکن است ایده اینترنت ماهوارهای در درگیری‌ها فرشته نجات به نظر برسد، همزمان نقاط ضعف خود را دارد و می‌تواند کاربر را به هدفی برای حمله تبدیل کند.
روسیه می‌تواند در اتصال استارلینک اخلال ایجاد کند؟
هنوز در اوکراین ارتباطات اینترنتی به صورت گسترده قطع نشده است، با این حال گزارش‌ها از هدف قرار گرفتن زیرساخت‌های مخابراتی این کشور در شماری از شهرها توسط ارتش روسیه حکایت دارد. در شهری همچون خارکیف (Kharkiv) که تحت حمله شدید نیروهای نظامی روسیه قرار دارد، ساکنان با اختلال‌های اینترنتی مواجه شده‌اند و مقامات اوکراینی بیم آن را دارند که قطعی‌های بیشتر، ارتباط این کشور را با جهان به طور موثری قطع کند. در این شرایط هرچند صرف اتصال به اینترنت برای اوکراینی‌ها هدف اصلی است، موضوع کیفیت خدمات هم وجود دارد.
در واقع برای داشتن اینترنتی با کیفیت باید خط دید مستقیم میان بشقاب و ماهوارهای که از بالای سرش می‌گذرد وجود داشته باشد. پیش‌تر در زمانی که اینترنت استارلینک در مرحله آزمایشی بود، کاربران دریافته بودند که گاه حتی یک درخت یا یک ساختمان مرتفع می‌تواند سیگنال را مختل کند. این وضعیت اکنون بهبود یافته است، اما دو مشکل سر راه وجود دارد؛ یکی اینکه در نهایت بهتر است ترمینال‌ها در پشت‌بام‌ها و زیر آسمان باز نصب شوند و البته چنین امری امنیت آن‌ها را به هنگام نصب تجهیزات به خطر می‌اندازد. نکته دیگر توانایی روسیه در پارازیت انداختن و اختلال در سیگنال‌هاست.
برایان ویدن (Brian Weeden)، کارشناس بنیاد جهان امن (Secure World Foundation) در آمریکا، می‌گوید: «اگر یک درخت می‌تواند روی سیگنال اختلال ایجاد کند، مطمئنا روسیه و چین نیز می‌توانند چنین کاری را انجام دهند.» البته هنوز فقط حدود ۲ هزار ماهواره استارلینک در مدار زمین قرار گرفته و قرار است طی سال‌های آینده و در فاز اول، این تعداد به ۱۲ هزار ماهواره برسد. به گفته برخی کارشناسان، در صورت استقرار کامل منظومه استارلینک، پارازیت انداختن روی سیگنال‌های آن کاری بسیار دشوار و نزدیک به غیر ممکن می‌شود. در هر صورت به نظر می‌رسد فعلا اینترنت ماهوارهای بهترین گزینه برقراری ارتباطات اینترنتی در اوکراین باشد و بتواند نیازهای حداقلی آن‌ها را برای این منظور پاسخ دهد.