شکلگیری سیارههای جدید، تنها به ستارههای جوان محدود نیست و ممکن است سیارههایی در اطراف ستارههای در حال مرگ نیز تشکیل شوند. ژاک کلاسکا (Jacques Kluska)، از دانشگاه کاتولیک لون (KU Leuven University) بلژیک، میگوید: «در ۱۰ درصد از ستارههای دوتایی تکاملیافته دارای قرص پیشسیارهای (Protoplanetary Disk)، حفره بزرگی را در قرص شاهد هستیم. این نشانه شی شناوری بوده که مواد داخل حفره را جمعآوری کرده است.» جرم موجود در حفره، تنها میتواند یک سیاره باشد.
در همین رابطه بخوانید: چند ستاره در کهکشان راه شیری و کل هستی وجود دارد؟
وقتی ستارههای جوان از ابر متراکم هیدروژن مولکولی بهوجود میآیند، قرصی از باقیمانده مواد به نام قرص پیشسیارهای آنها را احاطه میکند که سیارهها از آن متولد میشوند، اما طبق پژوهشهای انجامشده تنها ستارههای جوان نیستند که قرصی از مواد خام را در اطراف خود دارند.
در یک منظومه دوتایی (Binary System) کشش گرانشی ستاره دوم باعث میشود مواد دفعشده از ستاره در حال مرگ، قرص چرخشی جدیدی را تشکیل دهد که بسیار مشابه قرص پیشسیارهای اطراف یک ستاره جوان است. ستارهشناسان اتفاق فوق را پیشبینی میکردند، اما نکته جدید، شکلگیری نسل دوم سیارهها از قرص پیشسیارهای است. منظومه دوتایی یا دوگانه منظومهای از دو جسم آسمانی است که به وسیله برهمکنش گرانشی خود پیرامون یک گرانیگاه (مرکز جرم) مشترک میگردند.
کلاسکا اضافه میکند: «در ستارههای دوتایی تکاملیافته با حفره بزرگی در قرص خود، عناصر سنگینی مثل آهن را شاهد بودیم که در سطح ستارههای در حال مرگ بسیار کمیاب هستند. چنین مشاهدهای این شک را تقویت میکند که ذرههای غبار غنی از عناصر مذکور به دام سیاره افتادهاند.»
ستارهشناسان هنوز از سیاره بودن اشیای مشاهدهشده اطمینان ندارند؛ اگر مشخص شود نسل دوم دنیاها به این صورت تشکیل میشوند، در نتیجه نظریه شکلگیری سیارهای یا فرضیه سحابی (Nebular Hypothesis) که نشان میدهد سامانههای سیارهای از جمله منظومه شمسی از ماده سحابی تشکیل شدهاند، درست است.
قرصهای جدید سیارهای، تنها در شرایط خاص و در اطراف انواع خاصی از ستارهها شکل میگیرند. ستارهها در مرحله پس از «شاخه مجانبی غولستاره» (AGB سرواژه Asymptotic Giant Branch) چنین شرایطی را دارند. AGB مرحله پایانی از چرخه تکامل ستارهای است که در اواخر زندگی همه ستارههای با جرم کم تا متوسط، وقتی ستاره همه هیدروژن موجود در هسته خود را مصرف کرد، رخ میدهد.
ستارههای پس از AGB منبع هیدروژن خود را به پایان رساندهاند. بخش زیادی از هسته این ستارهها از کربن و اکسیژن تشکیل شده است، اما لایههای بیرونی آنها منبسط و سرد شده و در نهایت به یک غول سرخ (Red Giant) تبدیل میشود. غول سرخ یک ستاره بزرگ و درخشان است که همجوشی هستهای در لایه بیرونی مرکز آن اتفاق میافتد. تغییر دما در هسته ستاره به گداخت هلیومی منجر شده و چنین امری سرد شدن و انبساط ستاره را برای مدتی به تاخیر میاندازد، اما در نهایت هلیوم هم به پایان میرسد و سرد شدن و انبساط ستاره ادامه مییابد.
در این مرحله، ستاره هنوز به پایان خود نرسیده است؛ بلکه ضمن تجربه پالسهای گرما، بخش بیشتری از هیدروژن را میسوزاند و جرقههای هلیومی نیز در آن مشاهد میشود، اما ستاره در این مرحله بخشی زیادی از جرم خود را در فضا دفع کرده است. شریک دوتایی ستاره مرکزی، گرانش دارد و ماده دفعشده به شکل قرصی در اطراف مرکز آن شکل میگیرد.
این پدیده، تنها در ۱۰ درصد از دوتاییهای مورد بررسی، دیده شده است؛ یکی از فازهای متداول تکامل دوتایی باعث میشود ستاره شریک، ماده ستاره در حال مرگ را در اطراف خود جمع کند و ستارهشناسان هنوز دلیل شکلگیری این قرص را نمیدانند.