شب یلدا یا شب چله از لحاظ علم نجوم اول زمستان و برابر با انقلاب زمستانی است که یکی از روزهای ۲۱ یا ۲۲دسامبر رخ می‌دهد. خورشید در حرکت سالیانه خود در اول زمستان در جنوبی ترین نقطه شرق طلوع کرده و در جنوبی ترین نقطه غرب غروب می‌کند و با کم شدن زاویه حرکتی خورشید در آسمان در این زمان ما در نیمکره شمالی شاهد بلندترین شب سال و کوتاه ترین روز سال هستیم، چرا که مدار حرکت زمین با دایره البروج ۲۳/۴ درجه اختلاف دارد و در نقطه انقلاب زمستانی زمین به پایین‌ترین حد خود و بیشترین اختلاف با مدار دایره البروج می‌رسد که ۲۳/۴– درجه است.
ولی از انقلاب زمستانی و یا شب چله به بعد خورشید از جنوبی ترین نقطه شرق و غرب فاصله گرفته و کم کم به نقطه شرق و غرب نزدیک شده تا اعتدال بهاری‚ که البته در این زمان شب و روز برابر است.
انحراف ۲۳/۵ درجه‌ای محور چرخش زمین نسبت به حالت عمود بر صفحه مدار آن عامل اصلی تفاوت طول شب و روز در روزهای مختلف سال است. این انحراف سبب می‌شود از دید ناظران زمینی خورشید در روزهای مختلف سال مسیر متفاوتی را در آسمان طی کند و در روزهای منتهی به زمستان نیمکره شمالی، خورشید کوتاه‌ترین مسیر ممکن را از دید ناظران نیمکره شمالی زمین بالای افق طی می‌کند.
در همین رابطه بخوانید:
زمین را به‌صورت زنده از ایستگاه فضایی بین‌المللی مشاهده کنید
باید توجه کرد که در این بازه زمانی پرتوهای خورشید در نیمکره شمالی با زاویه کمتری نسبت به افق به سطح می‌تابند و خورشید نیز ارتفاع کمتری از افق می‌گیرد. در آغاز سال نو شمسی، طول شب و روز با هم برابر است و هرچه به آغاز تابستان نزدیک می‌شویم طول روز بلندتر می‌شود. از آغاز تابستان تا انتهای آن، طول روز کاهش می‌یابد تا مجددا طول شب و روز در آغاز پاییز یکسان شود. به‌همین‌ترتیب هرچه به آغاز زمستان نزدیک می‌شویم، طول شب بلندتر می‌شود و از مدت زمان طلوع تا غروب خورشید کاسته می‌شود.
شب یلدا و نجوم در ایران باستان
در فرهنگ کهن و دیرینه ما ایرانیان و به‌خاطر اطلاع منجمان ایران باستان از این رویداد نجومی از همان دوران قدیم این شب را جشن گرفته و پاس می داشتند. یلدا، واژه‌ای سریانی به‌معنای تولد است و آیین یلدا ریشه در یکی از رسوم ایران باستان یعنی میتراییسم یا پرستش مهر دارد و جالب این‌جاست که بر مبنای علمی و نجومی بنا شده است. مهرپرستان شب یلدا را شب تولد ایزد مهر، میترا میپنداشتند و به‌همین‌دلیل این شب را جشن میگرفتند. گفته شده که در این شب میترا (ایزد خورشید) از دل سنگی درون غاری به دنیا آمد. تندیس میترا معمولاً در حال قربانی کردن گاو نر ترسیم شده است.
شب یلدا آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است و مردمان باستان، این شب را بسیار شوم و نامبارک می‌دانستند؛ از این رو تا سپیده‌دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر، خود را سرگرم می‌کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی، روحیه آنان را تضعیف نکند.
از یلدا به‌عنوان «شب چله» نیز یاد می‌کنند، چرا که چهل روز پس از آن، دهم بهمن، جشن سده برگزار می‌شود. ایرانیان در این شب با فراهم آوردن خوراکی‌های گوناگون تا بامداد به انتظار دیدار نخستین پرتوهای خورشید بیدار می‌نشستند. روز یکم دی (خرم‌روز یا خور روز یا روز خورشید) نیز از گرامی‌ترین روزهای ایرانیان و یکی از جشن‌های آیین زرتشتی بوده است.
مطلب جالب بود و آموزنده ممنون
خوشحالیم که مفید بوده براتون