فتح‌الله امی، رئیس پژوهشگاه هوافضا در مصاحبه با پایگاه خبری فضایی اسپاش اعلام کرد:«عدم تشکیل شورای عالی فضایی بزرگترین چالش در صنعت فضایی کشور است.» علاوه بر این برخی کارشناسان از جمله محمدحسن انتظاری معاون اسبق سازمان فضایی ایران نیز پیش از این در رسانه‌ها بر اهمیت و نقش شورای عالی فضایی در ساماندهی بخش فضایی کشور اذعان داشته‌اند. این در حالی است که محسن بهرامی، رئیس سازمان فضایی ایران که در حال حاضر دبیر شورای عالی فضایی نیز محسوب می‌شود ضمن اشاره تلویحی به جریان داشتن روال عادی در بخش فضایی کشور حتی بدون تشکیل شورای عالی فضایی گفته است درخواست تشکیل جلسه از سوی وی داده شده است و تشکیل جلسه منتظر موافقت رئیس جمهور است.
حدودا سیزده سال پیش شورای عالی فضایی کشور به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی و مصوبه هیات وزیران برای سیاستگذاری در استفاده از فناوری های فضایی و ایجاد هماهنگی‌های لازم میان تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط، با ریاست رئیس جمهور، ایجاد شد.
مروری بر اساسنامه شورایعالی فضایی نشان می‌دهد که این شورا به منظور استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو و فناوریهای فضایی، حفظ منافع ملی و بهره‌برداری منسجم از علوم و فناوریهای فضایی در جهت توسعه اقتصادی، فرهنگی، علمی و فناوری کشور تشکیل شد و به نوعی سیاستگذار اصلی فعالیتهای فضایی کشور محسوب می‌شود.
در ماده ۲ این اساسنامه در ۷ بند، سیاستگذاری برای استفاده از فناوریهای فضایی در بخشهای امنیتی و استفاده صلح‌آمیز از فضای‌ماورای جو، سیاستگذاری ساخت، پرتاب و استفاده از ماهواره‌های ملی تحقیقاتی در چارچوب سیاستهای کلی نظام با رعایت قوانین و مقررات کشور، ایجاد هماهنگی لازم میان کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط، ارائه پیشنهاد و تدوین برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت مربوط به امور فضایی به دستگاهها و سازمانهای دولتی و غیردولتی برای طی مراحل قانونی، تصویب برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت در بخش فضایی کشور، هدایت و حمایت از فعالیتهای بخش خصوصی و تعاونی در امر استفاده بهینه از فضا و ارائه پیشنهاد درخصوص خط مشی همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مسائل فضایی و تعیین مواضع دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین المللی به عنوان وظایف و دلایل ایجاد این شورا، عنوان شده است.
طبق مصوبه هیات دولت، اعضای شورای عالی فضایی را رئیس جمهور به عنوان رئیس و وزرای ۶ وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات، علوم، تحقیقات و فناوری، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، امور خارجه، صنعت، معدن و تجارت و راه و شهرسازی تشکیل می دهند و در این شورا روسای سازمانهای مدیریت و برنامه ریزی کشور، سازمان صدا و سیما و سازمان فضایی نیز حضور دارند.
دبیری این شورا برعهده رئیس سازمان فضایی است و سه نفر از افراد متخصص در زمینه های مختلف علوم و فنون فضایی که به مدت ۴ سال به پیشنهاد وزیر ارتباطات و با حکم رئیس جمهور انتخاب می‌شوند، نیز در شورای عالی فضایی حضور خواهند داشت، طبق ماده ۷ اساسنامه آن بر تشکیل جلسات این شورا حداقل دو بار در سال تاکید شده است.
مستندات نشان می دهد که این شورا از زمان ایجاد تاکنون، آنطور که باید جدی و مهم فعالیت نکرده است و با وجودی که باید طی این سال‌ها حداقل ۲۵ بار تشکیل جلسه می‌داد، فقط ۳ بار جلسه تشکیل داده است. شواهد حاکی از آن است که دولت‌ها و از جمله دولت یازدهم و دوازدهم برخلاف وعده‌هایی که داده‌اند، این شورا را جدی نگرفته و به وظایف قانونی خود برای برگزاری جلسات این شورای عالی، عمل نکرده‌اند.
اواخر آذرماه سال ۹۳ و با وجودی که در ماده ۸ اساسنامه شورای عالی فضایی کشور، بر رسمیت جلسات شورا با حضور اکثریت اعضا و حضور رئیس جمهور و در غیاب وی، معاون اول رئیس جمهور، تاکید شده است، اما حسن روحانی با استناد به اصل ۱۲۴ قانون اساسی، مسئولیت اداره جلسات شورایعالی فضایی کشور را به سورنا ستاری ، معاون علمی‌اش تفویض کرد.
در حکم رئیس جمهور، ایجاد مرکز ملی فضایی با هدف هماهنگی، سیاستگذاری، برنامه ریزی و نظارت و با استفاده از ظرفیت‌های قانونی مربوطه به مراکز عالی تحقیقاتی نیز، به سورنا ستاری محول شد.
البته در این حکم و برخلاف ماده ۴ اساسنامه شورای عالی فضایی که ایجاد دبیرخانه شورا را در مسئولیت سازمان فضایی ایران دیده بود، روحانی، مسئولیت دبیرخانه شورای عالی فضایی را نیز به معاونت علمی و فناوری خود واگذار کرد. این موضوع باعث کشمکش میان دو نهاد مرتبط با فعالیتهای فضایی کشور شد. اما در کمتر از یک سال و در مهرماه سال ۹۴ مسئولیت دبیرخانه شورای عالی بار دیگر به سازمان فضایی ایران سپرده شد.
این اتفاق در پی حکم معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور به رئیس سازمان فضایی ایران اجرایی شد تا مجددا فعالیت دبیرخانه شورای عالی فضایی کشور آغاز شود.
پیش از این نمایندگان مجلس نهم و دهم، یکی از موضوعات مورد انتقاد به رئیس جمهور را عدم تشکیل شوراهای عالی اعلام کرده بودند چرا که حدود ۴۰ شورای عالی با ریاست رئیس جمهور در کشور وجود دارد که بسیاری از آنها به دلیل کمبود وقت وی، تشکیل نمی‌شود. در آن زمان نمایندگان پیشنهاد داده بودند که اگر دولت برای تشکیل همه شوراهای عالی زمان ندارد پیشنهاد انحلال و یا ادغام آنها را به مجلس بدهد.
این درحالی است که در بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در جلسه مهرماه سال ۹۵ در دیدار با نخبگان علمی جوان، به مسئولیت معاونت علمی حوزه فضا اشاره شده و در مطالبات ایشان آمده است: « من به نظرم می‌رسد اینجا هم معاونت علمی می‌تواند در این زمینه نقش ایفا کند؛ حالا یا اینها اصلا بکلی محول بشود به معاونت علمی و دانشگاه‌ها این را بسپرند به معاونت علمی، یا لااقل معاونت علمی در این زمینه نقش ایفا کند؛ خیلی مهم است. اینها، هم خسارت علمی است برای ما، هم دانشمند جوانی که در بخش مثلا هسته‌ای یا در بخش هوافضا یا در بخش نانو یا زیست‌فناوری با امیدواری مشغول فعالیت است، وقتی‌که این بخش مورد بی‌اعتنایی قرار می گیرد و نیمه‌تعطیل می شود، مایوس می شود. من قبلا هم عرض کرده‌ام که یأس و نومیدی جوانان ما خیلی خطر بزرگی است. حالا بنده اینجا یادداشت کرده‌ام که این طرح‌ها یا باید به معاونت علمی داده بشود یا لااقل معاونت علمی یک اشراف حسابی بر اینها داشته باشد؛ استعدادها باید به سمت اینها جذب بشوند.»
ایشان از روند کند صنعت فضایی گلایه و ابراز نگرانی کردند و از مسئولین امر مطالبه کردند که این طرحهای مهم نباید مطلقا تعطیل یا نیمه تعطیل باشد.
مقام معظم رهبری در آن جلسه فرمودند: «گزارش‌هایی به من می‌رسد که بعضی از طرحهای کلان در موضوعات تحقیقاتی مهم مثل هوافضا، ماهواره و امثال اینها، دچار توقف یا لنگی است؛ این من را نگران می کند، این را می خواهم اینجا بگویم که مطالبه عمومی باشد. من از مسئولین امر به طور جدی درخواست می کنم به این مسائل بپردازند. این طرح‌ها، طرحهای بسیار مهمی است؛ حتی بعضی از طرحهای تحقیقاتی مربوط به انرژی هسته‌ای همین طور؛ اینها نبایستی مطلقا توقف پیدا کند؛ نباید تعطیل یا نیمه‌تعطیل باشد که می گویند بعضی از اینها نیمه‌تعطیل است یا بعضی مشرف به تعطیل است.»
به نظر می‌رسد مشکلات ساختاری بخش فضایی کشور، با تمامی این احکام و اقدامات ساماندهی نشد و این مسئله نتوانست سبب برگزاری جلسات شورای عالی فضایی در طول این ۴ سال شود به طوریکه فتح الله امی، رئیس پژوهشگاه هوافضا، در گفتگو با خبنگار پایگاه خبری فضایی اسپاش می‌گوید: «بزرگترین چالش در صنعت فضایی کشور در حال حاظر عدم تشکیل شورای عالی فضایی است.»
محسن بهرامی رئیس سازمان فضایی ایران نیز،در پاسخ به مطالبه خبرنگار اسپاش درخصوص زمان برگزاری جلسه شورای عالی فضایی، از شکسته شدن طلسم برگزاری این جلسات خبر داد و زمان آنرا خیلی زود برآورد کرد و گفت:«درخواست جلسه به خدمت رئیس جمهور ارسال شده و در حال حاضر منتظر موافقت ایشان با این درخواست هستیم.»
رئیس سازمان فضایی ایران، پیش از این درخصوص دلایل عدم برگزاری جلسات شورای عالی فضایی، دستور قانونی برگزاری سالانه ۲ بار جلسه شورای عالی فضایی را «کمی سخاوتمندانه» دانسته و معتقد بود که «سخت است سالانه دو بار هماهنگی برای برگزاری این شورا با حضور رئیس جمهور، انجام شود، اما با این حال تمامی تلاش این است که یک جلسه از این شورا را تشکیل دهیم.» این درحالی است که این جلسات طبق حکم رئیس جمهور، می توانست حتی بدون حضور وی نیز برگزار شود.
از دید رئیس سازمان فضایی کشور،« این مدل زمان بندی، امری عادی است . چرا که هماهنگی برای برگزاری این جلسه امری زمان بر است اما برای شما به عنوان خبرنگار ممکن است عادی محسوب نشود. در هر حال ما درخواست خود را به رئیس جمهور داده ایم و پیگیر موضوع هم هستیم و پیش‌بینی می‌کنیم با توجه به شرایط فعلی، جلسه شورای عالی فضایی حتما به زودی تشکیل شود.»
بهرامی معتقد است که علی رغم تشکیل نشدن جلسات شورا، انجام هیچ کدام از پروژه های فضایی با تاخیر مواجه نشده و کارها طبق روال خود در حال انجام است.
این در حالی است که محمدحسن انتظاری معاون اسبق سازمان فضایی ایران، با بیان اینکه تشکیل نشدن شورای عالی فضایی، اقدامات فضایی کشور را در بلاتکلیفی برده است، می‌افزاید: «با توجه به اینکه فناوری فضایی از جمله فناوری‌هایی است که در سند چشم انداز، یکی از تکنولوژی‌های کلیدی محسوب می شود، لزوم سیاستگذاری کلان در این بخش بیش از پیش احساس می‌شود.»
این کارشناس بخش فضایی کشور، با تاکید براینکه سیاستهای کلی توسعه فناوری فضایی کشور در شورای عالی فضایی باید تصویب می‌شد، بر لزوم برپایی این جلسات تاکید دارد و می‌گوید: «براساس این سیاستگذاری، سازمان فضایی ایران می‌تواند فناوری فضایی را با همکاری مراکز علمی، پژوهشی و دانشگاه‌ها و سازمانهای مرتبط، توسعه دهد.»
وی می گوید:در عین حال هماهنگی دستگاه‌های مختلف در عرصه فناوری فضایی که فناوری راهبردی است به دلیل عدم برگزاری جلسات این شورا، با اشکالاتی روبه رو است و باعث می‌شود کشور در این زمینه عقب بیافتد. بنابراین تشکیل نشدن شورای عالی فضایی ما را در پیشبرد این فناوری، با تاخیر مواجه می کند.
انتظاری درمورد دلایل عدم برگزاری این جلسات می‌گوید: «دلایل آن را باید خود مسئولان بگویند و ما فقط در مورد پیامدهای آن می‌توانیم اظهارنظر کنیم. اما آنچه که مهم است اینکه یکی از مولفه‌های اقتدار کشور، بحث فناوری فضایی است.»
معاون سازمان پژوهش‌های علمی صنعتی ایران درخصوص ایجاد دبیرخانه شورای عالی فضایی و اهمیت فعالیت آن بدون برگزاری جلسات شورا نیز می‌گوید: «فعالیت دبیرخانه شورا بدون برگزاری جلسات شورا خیلی معنی ندارد. باید دبیرخانه طرح را آماده کند و به شورای عالی برای تصویب ببرد. اگر طرح به تصویب نرسد و ابلاغ نشود فایده ای ندارد. برای مثال شورای عالی فضایی باید به سازمان برنامه و بودجه برای اختصاص بودجه فضا، پیشنهاد دهد و دبیرخانه شورا این اختیار را ندارد.»
به هرحال شورای عالی فضایی بالاترین نهاد سیاستگذاری و نظارت، هدایت و هماهنگی در حوزه فضایی محسوب می‌شود و باید وزارتخانه های عضو این شورا، در این جلسات برنامه‌های خود را ارائه داده و به توافق نهایی و ملی برسند اما متاسفانه تا پایان دولت یازدهم و از زمان آغاز به کار دولت دوازدهم این شورا تشکیل جلسه نداده است.
این در حالی است که با تغییر مجدد ساختار فضایی کشور و بازگرداندن ترکیب اولیه این بخش به وزارت ارتباطات، انتظار می‌رفت موضوع ایجاد شورای عالی فضایی به عنوان وظیفه قانونی دولت، در دستور کار قرار گیرد و حتی قولهایی نیز در این زمینه داده شد اما برآوردها نشان می‌دهد که تنها اقدامات دولت برای برپایی جلسات شورای عالی فضایی تنها به چند حکم خلاصه شد.
در پایان باید گفت عدم تشکیل جلسات شورای عالی فضایی به دلیل آنکه می‌توانست سیاستگذاری بسیاری از پروژه‌های فضایی را به همراه داشته باشد سبب شده تکلیف بسیاری از پروژه‌های این بخش، مشخص نشود و نقشه راه فناوری فضایی کشور، معطل تصمیمات سیاستگذاران آن باقی بماند.