امیرحسین مجیدیان: پدیده ریز گرد در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مخاطرات طبیعی چند سال اخیر کشور ما هست که بسیاری از مکانیسم‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی اداری مناطق مختلف را دچار اختلال نموده است. در مناطق غربی و جنوب غربی کشور که در مسیر ورود سیکلونها و سامانه‌های آورندهٔ ریز گرد قرارگرفته است که در مجاورت بیابان‌های بزرگ می‌باشند روزهای ریز گرد قابل‌ملاحظه بوده و ازنظر نوع و عملکرد دارای تفاوت کلی با غبارهای محلی واردشده از سایر نواحی است، زیرا غبارها و طوفان‌های واردشده از مرزهای غربی و جنوب غرب کشور به‌صورت ستون‌های عظیم و در مقیاس صدها کیلومتر که در تصاویر ماهواره‌ای به‌وضوح مشاهده می‌شوند هستند. این پدیده که مساحت عمده‌ای از کشور را در برمی‌گیرد به علت گستردگی جغرافیایی، تأثیر و دخالت مستقیم در نحوه زندگی و فعالیت‌های اقتصادی عده کثیری از جمعیت کشور و پیامدهای سیاسی، امنیتی و دفاعی از اهمیت استراتژیکی برخوردار است.
ماهواره‌های هواشناسی جهت بررسی پدیده ریز گرد
در حال حاضر عرصه فضا و چگونگی بهره‌برداری و استفاده از آن، از مهم‌ترین منابع قدرت در کشورها تلقی می‌شود که فرصت‌ها و امتیازات زیادی را در ابعاد اقتصادی، علمی، پژوهشی، سیاسی و دفاعی در اختیار می‌گذارد. در این میان یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های فضائی ماهواره‌ها تهیه و تولید داده‌های هواشناسی به کمک ماهواره‌های هواشناسی و تا حدودی برخی ماهواره‌های سنجش‌ازدوری است. محمدرضا اسماعیلی، کارشناس حوزه‌ی سنجش از دور، در این باره می گوید:«به‌طورکلی ماهواره‌های منابع زمینی مورداستفاده در امر هواشناسی عمدتاً مشتمل بر ماهواره‌های TERRA (EOS/AM-1)،METOP، سری NOAA، ماهواره AQUA و سری‌های مختلف ماهواره‌های IRS می‌باشند.» همچنین این کارشناس اشاره دارد که داده‌های این گروه عمدتاً با دقت زمانی بالا و دقت مکانی کم تولید می‌گردد. درنتیجه با توجه به در اختیار داشتن توان تفکیک زمانی مطلوب امکان پایش و تجزیه‌وتحلیل منطقه از حیث میزان تراکم توده گردوغبار در زمانهای مختلف به‌راحتی فراهم می‌گردد.
شناسایی کانونهای اصلی انتشار ذرات گردوغبار و تهیه نقشه‌های مربوطه
یکی از مراحل اصلی در اجرای این پروژه شناسائی کانونهای اصلی انتشار ذرات گرد و غبار می‌باشد. در این مرحله تمامی کانونهای مستعد در سطح منطقه و کشور شناسائی گردیده که بر اساس یک محدوده جغرافیائی همراه با طول و عرض جغرافیائی موقعیت آنها نمایش و ارایه می‌گردد. علی سیدین کارشناس شرکت سنجش از راه دور بصیر، معتقد است که پس از این مرحله، بر اساس کانونهای شناسائی شده تصاویر ماهواره ای در زمانهای مورد نیاز و در چندین دوره سفارش و در اختیار قرار می‌گبرند.همچنین وی تاکید دارد، با توجه به اینکه نتایج حاصل از مراحل قبل در یک سیستم شبکه‌ای تهیه و ایجاد می‌گردد می‌بایست کلاسهای طبقه بندی شده از تصاویر مختلف در یک سامانه بهم متصل طی دوره‌های زمانی مختلف به تفکیک روز و ساعت تصویر تهیه شده گردآوری گردد.
از این رو لازم است نقشه های موجود منطقه در این برنامه بصورت همزمان باز شده تا بتوان موقعیت پدیده ریز گرد و تغییرات آنرا با توجه به محل جغرافیائی مورد نظر شناسائی نمود. اجرای این قسمت در صورت زمین مرجع نکردن تصاویر ماهواره‌ای بدرستی صورت نمی‌گیرد.
لزوم تسریع روند استفاده از فناوری ماهواره‌ای برای مقابله با ریز گردها
علی درویشی بلورانی، استادیار دانشگاه تهران طی تحقیقاتی که به عمل آورده است، می‌گوید که بر اساس تصاویر ماهواره‌ای به‌دست‌آمده نتایج حاصل از پردازش تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد منبع این ریز گردها مناطق جنوبی عراق، سوریه، اردن، کویت و شمال شرق عربستان است. وی تاکید دارد که این ریز گردها پس از برخاستن از زمین از طرق جریانات هوایی و بادهای موجود پس از درنوردیدن خوزستان در جهت جنوب به شمال گسترش‌یافته و استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان زنجان و جنوب آذربایجان غربی را تحت تأثیر عمده قرارداده و زبانه‌های آن تا استان‌های شمالی و آذربایجان شرقی و اردبیل هم می‌رسد.
گفتنی است، بروز پدیده گردوغبار طی سالیان اخیر در مناطق جنوب و جنوب غرب کشور که همراه با مشکلات فراوانی برای ساکنان این خطه از کشور بوده است سرانجام دامنه گسترده‌تری یافته و بیش از ۲۰ استان کشور ازجمله پایتخت ایران را با جمعیتی بالغ‌بر ۵۲ میلیون نفر و گستره‌ای به مساحت بیش از یک‌میلیون کیلومترمربع از کشور تحت تأثیر قرار دارد. با توجه به اهمیت این پدیده اثرات و پیامدهای آن در حوزه‌های مختلف ازجمله کشاورزی و صنعت، زیست‌محیطی، سلامتی و بهداشت، اجتماعی و اقتصادی و نظام سلامت جامعه به‌قدری گسترده است که آثار زیان‌بار آن در بسیاری از حوزه‌ها نگران‌کننده نیز هست.
از طرفی این پدیده باعث ایجاد اثرات و پیامدهای منفی بر بروز و یا تشدید بیماری‌های مختلف، آلرژی‌ها، سلامت روان افراد، سلامت جسمانی افراد و رشد جسمی و ضریب هوشی کودکان نیز شده تا گویای آثار زیان‌بار خود بر سلامتی افراد جامعه نیز باشد. با این تفاسیر باید اشاره گردد امروزه بهره‌برداری از تصاویر ماهواره‌ای و پردازش این تصاویر منجر خواهد شد که کانونهای مستعد پدیده گردوغبار به‌راحتی شناسایی‌شده و نهایتاً با توجه به مزایای بالای این تصاویر بخصوص از حیث داشتن پوشش وسیع و قابلیت تکرار در زمانهای مختلف به‌عنوان یک منبع اطلاعاتی و بانک جامع در جهت کشف مناطق تحت سیطره پدیده مذکور، منشأ یابی ماسه‌های روان و به شکل خیلی جامع‌تر بر روی طوفان‌ها مطالعات و پژوهش‌های لازم انجام پذیرد.