با انرگیا، غول روسی صنعت فضایی جهان آشنا شوید

اسپاش انتشار : 9-05-1396

سیروس برزو: اتحادیه تولیدات کیهانی «انرگیا» یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات صنایع موشکی کیهانی روسیه بشمار می‌رود. نام کامل آن «اتحادیه شرکت سهامی عام موشکی کیهانی انرگیا به نام کارالیف» است. این تشکیلات عظیم در شهر کارالیف قرار دارد که تا سال 1994 به‌عنوان کالینینگراد شناخته می‌شد و در این سال، به‌افتخار سرگئی کارالیف مدیر مبتکر این موسسه، نام وی را بر آن نهادند.
موسسه انرگیا در حال حاضر به‌عنوان محور اصلی پروازهای سرنشین دار روسیه امور مدیریت و آماده‌سازی برنامه‌ها و سامانه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری سفرهای فضایی را بر عهده دارد. ساخت ناوهای کیهانی «سایوز» سامانه‌های تدارکاتی- باری «پرگرس ام» طرح و اجرای عملیات ایستگاه کیهانی بین‌المللی و اجرای آزمایش‌های سرنشین دار را صورت می‌دهد. تدارک و تأمین نیازهای ساکنان ایستگاه کیهانی بین‌المللی به کمک سفینه‌های کیهانی سایوز و ناوهای باربری بدون سرنشین پرگرس از مهم‌ترین وظایف موسسه انرگیا بشمار می‌رود.
انرگیا در سال 1918 تحت نام “کارخانه شماره 8 ” برای طراحی و تولید سلاح‌های جنگی در منطقه دورافتاده‌ای از حومه مسکو آغاز به کار کرد. در آن سال‌ها مهندسان این کارخانه بیشتر بر روی سلاح‌هایی مثل توپ کار می‌کردند.
این تشکیلات که طی سالیان زندگی خود چند بار تغییر شکل، وظیفه و نام داد. در سال 1942 به‌عنوان شعبه کارخانه شماره 8، بعد کارخانه 88 و در 1946 تحت نام انستیتوی پژوهش‌های علمی شماره 88 کار طراحی و ساخت موشک‌های نظامی را بر عهده گرفت. در سال 1954 به اسم دفتر طراحی شماره -1 (به‌طور خلاصه اُ. ک.ب-1) بخش‌های طراحی در زیرمجموعه به انستیتوی پژوهش و توسعه شماره 88، دایره وسیع‌تری از امور موشکی را بر عهده داشت.
در سال 1959 به ابتکار سرگی کارالیف بخش‌های طراحی انستیتوی پژوهش و توسعه شماره 88 با یک کارخانه دیگر در شهر کویبیشو متحد شد تا بتواند با همگرایی دو دفتر طراحی و ساخت سامانه‌های موشکی- فضایی از قدرت عمل بیشتر و سریع‌تری برخوردار گردد. در سال‌های بعد، دفتر طراحی شماره 10 در شهر کراسنایارسو، سپس اتحادیه علوم تولیدی مکانیک عملی نیز به آن ملحق شدند.
اما بافت سازمانی واحد در سال 1974 زیر سرپرستی والنتین گلوشکو به وجود آمد و نام «انرگیا» نیز ابتکار گلوشکو برای آن انتخاب شد.
«انرگیا» طراح و تولیدکننده ماهواره‌های مربوط به مدارهای اطراف زمین مانند ماهواره‌های اسپوتنیک، الکترون، زنیت، مولنیا، سیگنال، یامال، همچنین کاوشگرهایی که به ماه، زهره، مریخ پرتاب شدند مانند لونا، ونرا، مارس و زوند، ناوهای کیهانی سرنشین دار وستک، وسخد و سایوز، همچنین ایستگاه‌های فضایی است.
در سال‌های 1957-1956 موشک‌های مدل «آر- 7» طراحی و ساخته شد که توانست اسپوتنیک-1، نخستین ماهواره جهان را با خود به مدار ببرد. این موشک بعدها در ساخت نسل‌های بالابرنده‌های (ماهواره‌برهای) موفق دیگر شوروی به‌طور مکرر مورداستفاده قرار گرفت و می‌گیرد.
موسسه انرگیا نه‌تنها در زمینه‌های موشک‌هایی همچون سایوز فعالیت داشته و در کارنامه خود برگ‌های زرینی در طراحی و ساخت سامانه‌های بالابر سنگین را نیز دارد به‌طور مثال از اواسط سال‌های – 1940 تا 1984، انرگیا موشک سنگین «ان-1» طرح‌ریزی می‌کرد و از سال‌های 1976 تا 1993 موسسه طراح اصلی موشک فوق سنگین «انرگیا» بود که می‌توانست تا یک‌صد تن را با خود به فضا ببرد و در پرتاب کیهان‌پیمای بوران بکار گرفته شد.
ازجمله دیگر موشک‌های طراحی‌شده توسط این موسسه می‌توان به موشک‌های نظامی برد متوسط و موشک‌های قاره‌پیمای بالستیک خانواده آر-۱، آر-۵، آر-۷، آر-۹، آر-۱۱ و آرتی-۲ همچنین موشک‌های فضایی اسپوتنیک، وستک، مولنیا، سایوز، یامال، کوانت اشاره کرد.
در حال حاضر موسسه سفینه‌های کیهانی «سایوز» و «پروگرس» را تولید می‌کند که محور اصلی تدارکات و مأموریت‌های سرنشین دار به ایستگاه کیهانی بین‌المللی استفاده بشمار می‌روند. این موسسه همچنین از شرکای اصلی ساخت سامانه‌های موشک‌های اوکراینی «زنیت» است.

کارشناسان انرگیا درراه سفر به فضا
گرچه در سال 1964 و بر اساس ضرورت کنستانتین فئوکتیستف، مهندس و طراح سامانه‌های فضایی با اعمال‌نفوذ و فشار سرگئی کارالیف در جمع کیهان‌نوردان ناو وسخد-1 قرار گرفت اما به دلیل ویژگی‌های خاص پروازهای مداری، به نظر نمی‌رسید فضانوردان غیرنظامی بتوانند به‌زودی نقشی اساسی در پروازهای فضایی داشته باشند. اما در همان سال‌ها سرگئی کارالیف به دولت شوروی گزارشی را فرستاد که در آن ضرورت حضور مهندسان و کارشناسان غیرنظامی در فضا ذکر شده بود. او پیشنهاد کرد جمعی از مهندسان دفتر طراحی شماره -1 سامانه‌های فضایی، وابسته به موسسه انرگیای فعلی، مورد آزمایش‌های پزشکی قرار گیرند و در صورت احراز استانداردهای لازم برای سفر به فضا آموزش ببینند. این پیشنهاد با استقبال دولت مواجه گردید.
طی سال 1965 به‌تدریج انتخاب کیهان‌نوردان غیرنظامی از میان مهندسان انرگیا آغاز شد. گروهی از آن‌ها رسماً به‌عنوان نامزدهای منتخب برای سفر به فضا، کار آموزش را در شهرک ستاره‌ای آغاز کردند. این افراد عبارت بودند از: آنوخین، بوگرف، ولکف، دالگاپلف، گرچکو، یلیسف، کوباسف و ماکاروف. چندی بعد سواستیانوف و روکاویشنیکف نیز به آن‌ها پیوستند. کارالیف نتوانست پروازهای موفق و مکرر شاگردان خود در موسسه انرگیا را ببیند زیرا در سال 1966، حین یک عمل جراحی دار فانی را وداع گفت اما تقاضای او در جریان بود و این افراد برای طرح سفر به ماه و برنامه‌های آزمایشی ناو کیهانی سایوز در نظر گرفته شدند. این کار پایه شرکت مساوی هوانوردان نظامی و کارشناسان غیرنظامی در آزمایش سفینه‌های کیهانی و ایستگاه‌های مداری شد و با توجه به نتایج مثبت به‌دست‌آمده در طرح و برنامه‌های بعدی مدنظر قرار گرفت و به الگویی کاملاً جاافتاده در انتخاب ترکیب سرنشینان ناوهای کیهانی شوروی و پس‌ازآن روسیه تثبیت شد.
در سال‌های بعد گروه‌های دیگری از مهندسان موسسه انرگیا مثل اکسیونف، آندریف، لبدف، ایوانچنکف، پانوماروف، ریومین و استرکالف انتخاب شدند.
برای کارها در ناوهای کیهانی نوع «سایوزتی» ایستگاه «سالیوت» همچنین کیهان پیمای «بوران» در سال 1978، آلکساندروف، بالاندین، لاویکین، ماناروف، ساوینیخ، سریبروف و سالاویف به جمع مهندسان قبلی پیوستند.
در سال‌های بعد تعداد این افراد افزایش یافت و در بین آن‌ها می‌توان به فضانوردان رکوردداری مانند کریکالیوف، ساویتسکایا، کالری، کانتاکوا، وینوگرادوف اشاره کرد.
جمعاً طی حدود 50 سال گذشته بیش از 70 نفر از مهندسان و طراحان موسسه انرگیا توانسته‌اند از آزمون‌های دشوار کیهان‌نوردی سرفراز بیرون آیند و از مرکز آموزش و آماده‌سازی کیهان‌نوردان واقع در شهر ستاره‌ای، گواهینامه فضانوردی بگیرند. از میان این گروه بیش از 40 نفر توانسته‌اند به کیهان پرواز کنند.

انرگیا پس از فروپاشی شوروی
این موسسه نیز همانند دیگر شرکت‌ها و مؤسسات شوروی، پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990، در شرایط مالی بسیار دشواری قرار گرفت. وضعیت نابسامان حاکم شده باعث ضربات سختی بر پیکر موسسه می‌شد و مسئولان انرگیا به‌ناچار از روش‌های مختلفی برای کسب درآمد و رفع معضل‌ها برآمدند از تولید محصولاتی مثل جاروبرقی، وسایل خانگی تصفیه آب و حتی اسکیت بورد تا معامله با رقبای قبلی و فروش تجهیزات و خدمات به آن‌ها.
در چارچوب همین اهداف بود که قراردادهای همکاری انرگیا با سازمان فضایی آمریکا – ناسا- بسته شد و کارشناسان آمریکایی توانستند به اطلاعاتی دست یابند که تا چندی قبل برای آن‌ها جنبه کاملاً سری داشت. به‌هرحال انرگیا توانست با همکاری با مؤسسات بین‌المللی و انجام طرح‌های مشترک با آمریکا و اروپا، نه‌تنها بر مشکلات مالی خود به‌تدریج فائق آید که به سوددهی نیز برسد.
سرپرستی این موسسه که نامدارانی چون سرگئی کارالیوف طی سال‌های ۱۹۴۶-۱۹۶۶، واسیلی میشین در سال‌های ۱۹۶۶-۱۹۷۴، والنتین گلوشکو بین سال‌های ۱۹۷۴-۱۹۸۹، یوری سمینوف در سال‌های ۱۹۸۹-۲۰۰۵ و نیکلای سواستیانوف در سال‌های ۲۰۰۵-۲۰۰۷ بر عهده داشته‌اند.
در آخرین تحول انجام‌شده، جلسه فوق‌العاده سهام‌داران در آخر ماه ژوئیه 2007 ویتالی لاپاتا را به‌جای نیکلای سواستیانف به‌عنوان رئیس جدید «انرگیا» انتخاب کردند و به دنبال این انتخاب در کادر مدیریتی موسسه تغییراتی حاصل شد و نیروهای تازه‌نفس و جوانی مثل سرگئی کریکالیوف، کیهان‌نورد صاحب‌نام و رکورددار به‌عنوان کادرهای مدیریتی مشغول به کار شدند.
ازجمله برنامه‌های آینده موسسه انرگیا می‌توان به ساخت و تکمیل بخش‌های روسی ایستگاه فضایی بین‌المللی، ساخت ایستگاه فضایی مستقل روسیه در مدار زمین، ساخت یدک‌کش مداری پاروم، طراحی، توسعه و ساخت سفینه جدید سرنشین دار روسیه به نام «فدراتسه» که جایگزین ناو سایوز خواهد شد، طراحی و ساخت یک ناو برای سفر به ماه و ایجاد پایگاه دائمی روی ماه، طراحی و ساخت سفینه‌ای برای سفر به مریخ و … اشاره کرد.
شرح عکس‌ها:

1- سرگئی کارالیف بنیانگذار انرگیا.