حوزه فضای بیرونی زمین با وجود تمام زیبایی‌ها و شگفتی‌هایش، طی دهه‌های اخیر مانند کره خاکی دستخوش کشمکش‌ها و درگیری‌های نظامی میان دولت‌ها شده است. استقرار ماهواره‌های متعدد نظامی، توسعه تسلیحات ضدماهواره برای از بین بردن ماهواره‌ها در فضا و حتی احتمال بهره‌گیری دولت‌ها از منظومه‌های ماهواره‌ای تجاری برای مقاصد نظامی ازجمله مهم‌ترین مواردی است که موجب شده قلمروی فضا نیز از گزند نظامی‌گری مصون نماند و به عرصه‌ای نوین در نبرد میان کشورها بدل شود.
این موضوع به‌ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که درصورت بروز جنگ و از بین رفتن زیرساخت‌های مخابرات زمینی، این ماهواره‌ها هستند که با برقراری ارتباطات می‌توانند یک کشور را به طرف برتر میدان تبدیل کنند. ازاینرو تلاش برای کسب قابلیت‌های نظامی در حوزه فضا درحالحاضر رقابتی جدید میان کشورها محسوب می‌شود.
دراین‌میان برخی کشورها مانند آمریکا، فرانسه و ژاپن پا را از این نیز فراتر گذاشته و اقدام به تاسیس یگان‌هایی برای سازماندهی نیروها و توانمندی‌های نظامی خود در حوزه فضا کرده‌اند. مهم‌ترین ارگانی که طی سالیان اخیر به‌صورت رسمی برای انجام فعالیت‌های نظامی در حوزه فضا ایجاد شده، نیروی فضایی آمریکا (U.S. Space Force) است.
تاسیس نیروی فضایی آمریکا
نیروی فضایی ایالات متحده اواخر سال ۲۰۱۹ با امضای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، رسما ایجاد شد. این نهاد جدیدترین شاخه نظامی ایالات متحده محسوب می‌شود که هدف از آن دفاع از مردم، منافع و اعتبار این کشور در پهنه بی‌کران فضا و همچنین روی زمین عنوان شده است.
نیروی فضایی دارای قدرتی مشابه سایر شاخه‌های نیروهای مسلح آمریکا بوده و بر عملیات‌های فضایی و سایبری فضایی، از جمله مدیریت و پرتاب ماهواره‌ها و همه فعالیت‌های گروه‌های نظامی تا پرتاب موشک‌های بالستیک نظارت خواهد کرد. اما برخلاف ناسا که عمدتا روی اکتشافات علمی متمرکز است، نیروی فضایی بر جنبه‌های نظامی و اقدامات دفاعی در حوزه فضا تمرکز دارد. راه‌اندازی چنین نهادی البته واکنش برخی کشورها به‌ویژه چین و روسیه به‌عنوان رقبای اصلی آمریکا در حوزه فضا را به‌دنبال داشته است.
مواضع چین و روسیه علیه نیروی فضایی آمریکا
مدت کوتاهی پس از اعلام ایجاد نیروی فضایی ایالات متحده به‌عنوان شاخه جدید نظامی این کشور، انتقادات چین و روسیه از تاسیس این ارگان آغاز شد. دولت چین از چنین اقدامی به‌شدت انتقاد کرد و آن را تهدیدی برای صلح و امنیت در حوزه فضا دانست.
جنگ شوآنگ (Geng Shuang)، سخنگوی وزارت خارجه چین، ضمن ابراز نگرانی شدید پکن از این موضوع گفت: «این اقدام ایالات متحده نقض جدی اجماع بین‌المللی در مورد استفاده صلح‌آمیز از فضای بیرونی است که تضعیف تعادل و ثبات راهبردی جهانی را به‌دنبال دارد و تهدیدی مستقیم برای صلح و امنیت فضای بیرونی تلقی می‌شود.»
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، نیز در همان ایام با بیان اینکه ساختارهای سیاسی و نظامی آمریکا فضای بیرونی زمین را صحنه جنگ می‌داند، اعلام کرد: «ایالات متحده قصد دارد در فضا عملیات نظامی انجام دهد، درحالی‌که روسیه با این کار مخالف است.»
پوتین با اظهار اینکه رهبران نظامی و سیاسی آمریکا به‌صورت آشکار فضای خارج از زمین را به‌عنوان عرصه‌ای برای انجام اقدامات نظامی درنظر می‌گیرند، گفت: «ایالات متحده در حال سرعت بخشیدن به ایجاد نیروهای فضایی به‌منظور حفظ برتری راهبردی خود در این زمینه است.» با وجود انتقادها، ارگان مذکور طی دو سال اخیر اقداماتی را انجام داده است.
اقدامات مهم نیروی فضایی آمریکا
نیروی فضایی ایالات متحده از زمان تاسیس تاکنون اقدامات مختلفی را در راستای ارتقای توانمندی‌های نظامی فضایی آمریکا به‌انجام رسانده است که از آن جمله می‌توان به تلاش‌ها برای دفاع از سامانه‌های مخابراتی فضاپایه، پایش اشیا در فضا و اعزام نیرو به خارج از مرزهای ایالات متحده اشاره نمود. این ارگان همچنین در راستای افزایش مشارکت با بخش خصوصی، اقدام به الگوبرداری از آژانس فضایی آمریکا کرده است.
اسکادران نیروی فضایی برای دفاع از سامانه‌های ارتباطات فضایی
جدیدترین شاخه نظامی ایالات متحده تاکنون برنامه‌های مختلفی را طرح‌ریزی کرده است که از آن جمله می‌توان به تصمیم این نهاد برای ایجاد یک اسکادران با هدف دفاع از سامانه‌های ارتباطات فضایی در برابر حملات خارجی و همچنین ایجاد اختلال در ارتباطات ماهواره‌های دشمن در جنگ‌های احتمالی فضایی نام برد.
این واحد با نام «اسکادران هدایت فضایی تهاجمی ۲۹۳» (293rd Offensive Space Control Squadron) مطابق برنامه‌ریزی‌ها در تاسیسات موشکی ایالات متحده موسوم به PMRF (سرواژه Pacific Missile Range Facility) واقع در جزیره کائوآئی (Kauai) مجمع‌الجزایر هاوایی مستقر می‌شود.
اسکادران مذکور که قرار است فقط از امکانات موجود در پایگاه PMRF استفاده کند، یکی از چهار واحدی خواهد بود که توسط گارد ملی آمریکا در ایالت‌های کالیفرنیا، فلوریدا، کلرادو و هاوایی مدیریت می‌شود. گفتنی است PMRF یکی از پایگاه‌های اصلی آزمایش سلاح‌های مدرن آمریکایی به‌ویژه موشک‌هاست که توسط آژانس‌های دولتی و پیمانکاران خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سامانه راداری جهت ردیابی اشیا کوچک و دور در فضا
این نهاد همچنین یک سامانه راداری موسوم به اسپیس فنس (Space Fence) جهت ردیابی ماهواره‌ها و اشیا در حال چرخش به دور زمین راه‌اندازی کرده است. این سامانه قدرتمند که از رادارهای زمینی باند S بهره می‌برد، می‌تواند وجود اشیائی به‌کوچکی ۴ اینچ پهنا و تا ارتفاع ۲۲ هزار مایلی از سطح زمین را تشخیص داده و ردیابی کند. اسپیس فنس با ارسال یک پرتوی کوچک به فضا کار می‌کند؛ بدین‌صورت که اگر پرتوی ارسالی از جسمی با حداقل اندازه یادشده رد شود، هشدار می‌دهد. محل استقرار این سامانه در جزیره کواجالین (Kwajalein) واقع در اقیانوس آرام عنوان شده است.
بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در عرصه فضا
اما شاید جالب‌ترین ایده‌ای که نیروی فضایی به‌دنبال عملیاتی کردن آن است، استفاده از حامل‌های فضایی برای انتقال سریع نیروها و محموله‌های نظامی با سرعتی بسیار بالا به هر نقطه از جهان باشد. این ارگان برای تحقق بخشیدن به چنین امری دو شرکت آمریکایی اسپیس‌ایکس (SpaceX) و یونایتد لانچ الاینس (United Launch Alliance) را برای همکاری انتخاب کرده است. بنابر اظهارات مقامات نظامی آمریکا، آنها قصد دارند طی سال‌های آینده با بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور در حوزه خدمات پرتاب، ماموریت‌های جدیدی را که پیش از این قادر به انجام آن نبودند، عملیاتی کنند.
موضوع‌هایی مانند انتقال درون مداری یا بین مداری ماهواره‌ها، خدمات‌رسانی و سوخت‌رسانی به آنها و همچنین تولید قطعات در فضا از دیگر مواردی هستند که نیروی فضایی قصد دارد توانایی انجام آنها را با کمک دو شرکت مذکور به‌دست آورد. البته شاخه تازه‌تاسیس نیروی فضایی، خود را از تجارب آژانس فضایی آمریکا بی‌بهره نگذاشته و ضمن همکاری با این سازمان، به‌دنبال بهره‌گیری از الگوی ناسا در همکاری با بخش خصوصی است.
همکاری نیروی فضایی آمریکا و ناسا
نیروی فضایی آمریکا اعلام کرده است در نظر دارد با الگوبرداری از ناسا با بخش خصوصی همکاری کند. اریک فلت (Eric Felt)، از مقامات نظامی آمریکا، مشارکت‌های دولتی و خصوصی مانند قراردادهای ناسا با شرکت‌های اسپیس‌ایکس و بوئینگ برای اعزام فضانورد به فضا را الگویی بسیار عالی توصیف کرده است و می‌گوید: «چنین قراردادهایی موجب میلیاردها دلار صرفه‌جویی برای ناسا شده که نیروی فضایی نیز می‌تواند از این روش‌ها، هرچند در مقیاسی کوچک‌تر، بهره ببرد.»
وی خدمات داده‌های ماهواره‌ای برای کمک به نیروی فضایی در نظارت بر انواع اشیا در فضای بیرونی زمین را حوزه دیگری می‌داند که برای انجام توافق با بخش خصوصی مناسب است؛ حوزه‌ای که ارتش آمریکا آن را «آگاهی از قلمرو فضایی» (Space Domain Awareness) می‌خواند. فلت دراین‌باره می‌گوید: «درحالحاضر شرکت‌های تجاری دارای حسگرها و سامانه‌های قدرتمندی در زمینه تجزیه‌وتحلیل داده‌ها هستند که می‌توان از آنها برای ردیابی و بررسی اشیا فضایی استفاده کرد.»
او همچنین عنوان می‌کند: «آزمایشگاه تحقیقاتی نیروی هوایی (AFRL)، واحد نوآوری دفاعی (Defense Innovation Unit) و نیروی فضایی گفتگوهایی در مورد آغاز انجام معاملات برای خدمات فضایی داشته‌اند و می‌توان در حوزه‌هایی که امکانش وجود دارد، خدمات فضایی را مانند کالا داد و ستد کرد.»
نیروی فضایی و ناسا همچنین توافقی را برای آینده پروازهای فضایی ازجمله پروژه‌های علمی و دفاع سیاره‌ای به‌انجام رسانده‌اند. این توافق به همکاری رسمی دو نهاد مذکور در پروازهای فضایی بشر، سیاست فضایی آمریکا، حمل‌ونقل فضایی، استانداردها و راهکارهای عملیات ایمن در فضا و همچنین انجام پژوهش‌های علمی و دفاع سیاره‌ای منجر می‌شود.
آژانس فضایی آمریکا بر روی کاوش‌های فضایی تمرکز کرده و نیروی فضایی یک واحد نظامی است. اما به‌گفته جیم برایدنستاین (Jim Bridenstine)، مدیر وقت ناسا، با وجود ماموریت‌ها و اهداف بسیار متفاوت، این دو نهاد دامنه یکسانی دارند و در یک محیط فعالیت می‌کنند؛ بنابراین امکان هم‌افزایی زیادی میان آنها وجود دارد. اقدام قابل‌توجه دیگری که نیروی فضایی انجام داده، بسط نیروهای این ارگان به خارج از مرزهای ایالات متحده است.
استقرار خدمه نیروی فضایی آمریکا در قطر
نیروی فضایی آمریکا همچنین در حال ایجاد جبهه جدیدی در خارج از مرزهای این کشور بوده و برای این منظور یک اسکادران متشکل از ۲۰ نیروی نهاد مذکور به‌همراه تجهیزات ماهواره‌ای را در پایگاه هوایی العدید (Al-Udeid) قطر مستقر کرده است. به‌گفته تاد بنسون (Todd Benson)، از مقامات نیروی فضایی، هدف از استقرار این نیروها پشتیبانی از عملیات‌های جنگی و توسعه فناوری‌های فضاپایه است.
این سازمان همچنین از اضافه شدن واحدی موسوم به «عملیات‌های فضایی اصلی» (Core Space Operations) به این اسکادران خبر داده که وظیفه آن اداره ماهواره‌ها، ردیابی مانورهای دشمن و جلوگیری از ایجاد درگیری‌ها در فضا عنوان شده است. بنسون می‌افزاید: «ما می‌بینیم دیگر کشورها با جدیت مشغول آماده شدن جهت گسترش تنش‌ها به حوزه فضای بیرونی زمین هستند؛ ازاینرو باید بتوانیم با آنها رقابت کرده و از منافع ملی خود محافظت کنیم.»
چنین اقداماتی از سوی نیروی فضایی البته در جهت راهبردی است که آمریکا را به‌سوی نظامی‌گری هرچه بیشتر در حوزه فضای بیرونی زمین سوق داده است.
نیروی فضایی، ارگانی راهبردی در جهت تقویت توان نظامی آمریکا در حوزه فضا
نیروی فضایی ایالات متحده اکنون با اتخاذ اقدامات مختلف و دریافت بودجه‌ای مستقل، به نهادی راهبردی در عرصه نظامی‌گری فضایی برای آمریکا بدل گشته است. درهمین‌راستا می‌توان به نظرات اندیشکده‌ای در ایالات متحده اشاره کرد که طی گزارشی با توجه دادن مقامات این کشور به ظهور تسلیحات ضدماهواره، خواستار تقویت سامانه‌های دفاعی آمریکا در مدار زمین شده است؛ امری که هرچه بیشتر توجهات را به نیروی فضایی و پیشبرد اهداف نظامی این کشور در حوزه فضا توسط این ارگان معطوف می‌کند.
محققان مرکز مطالعات راهبردی و بین‌الملل (Center for Strategic and International Studies به‌اختصار CSIS) در این گزارش به کمبود سامانه‌های دفاعی آمریکا در برابر تهدیدهای فضایی اشاره کرده و نسبت به آسیب‌پذیری زیرساخت‌های کنونی ماهواره‌های این کشور هشدار داده‌اند.
CSIS در گزارش خود برخی راهکارهای دفاعی را به دولت آمریکا پیشنهاد می‌دهد که می‌توان آنها را در راستای راهبردهای ایالات متحده در توسعه انواع سامانه‌های نظامی فضاپایه و همچنین ایجاد شاخه نیروی فضایی درنظر گرفت. بااین‌وجود برخی تحلیلگران نسبت به موفقیت نیروی فضایی در آینده ابراز تردید می‌کنند.
آینده نیروی فضایی آمریکا
اگرچه نیروی فضایی در عمر حدودا ۳ ساله خود اقدامات متعددی را انجام داده است، بعضی کارشناسان معنقدند اطلاعات کمی برای پیش‌بینی میزان موفقیت این نهاد در آینده در دست دارند. بنابر اظهارات آنها هنوز نمی‌توان گفت آیا نیروی فضایی قادر است طی سال‌های آتی به‌طور موثر به وظایف خود عمل کند یا خیر. نکته دیگری که تحلیلگران به آن اشاره می‌کنند، نحوه تعامل ارگان مذکور با جامعه جهانی و تاثیرگذاری آن بر عملکرد این نهاد است.
آنها احتمال می‌دهند نیروی فضایی بر مذاکرات آینده بین‌المللی در مورد محدودسازی استفاده از تسلیحات برای آمریکا نتایج منفی به‌دنبال داشته باشد. درهرصورت گذر زمان میزان موفقیت این ارگان تازه تاسیس و ابهامات کارشناسان درباره آن را بهتر مشخص خواهد کرد.