رصدخانه ملی ایران هم‌زمان با آغاز فرآیند راه‌اندازی تلسکوپ ۳.۴ متری ساخت داخل در نزدیکی کاشان توسط رئیس‌‌جمهور به‌صورت مجازی افتتاح شد. به‌گفته رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادین، اجرای این طرح بزرگ ۲۵ سال طول کشید و ۷۰ درصد آن در دولت دوازدهم انجام گرفت. محل استقرار رصدخانه که از میان ۸۰ منطقه انتخاب شده، قله گرگش در حوالی شهر کاموی کاشان است که ارتفاع تقریبی ۳۶۰۰ متر از سطح دریا دارد. گفته می‌شود این رصدخانه به‌دلیل مکان نجومی مناسب خود می‌تواند پل ارتباطی بین جزایر قناری، چین و هند با کشور ایران به وجود آورد.
رصدخانه ملی ایران جزو پنج مکان نخست جهان از نظر بزرگی آینه و کیفیت عکس قرار می‌گیرد. بنابر اظهارات سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌‌جمهور، درحال‌حاضر هشت رصدخانه در نیم‌کره شمالی زمین وجود دارد که شش عدد از آن‌ها در کلاس چهار متری هستند. به‌علاوه، تمام اجزا و تجهیزات تلسکوپی که در رصدخانه نصب می‌شود، ساخت داخل است و ایران را تبدیل به یکی از ۱۰ کشور دارای این تجهیزات می‌کند. این تلسکوپ در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و سازمان برنامه و بودجه ساخته شد.
ساختمان رصدخانه ملی ایران در کاشان
ذکر این نکته لازم است که تلسکوپ در مراسم افتتاحیه بهره‌برداری نشده است؛ بلکه با انجام تمام کارهای مهندسی سازه رصدخانه، این تلسکوپ سرانجام در مکان خود مستقر و با انجام ارزیابی‌های دقیق در تابستان، آینه آن نصب می‌شود. بنابر اعلام رئیس رصدخانه ملی، با این افتتاح فرآیند راه‌اندازی آغاز می‌شود که هدف آن رسیدن به نورگیری تلسکوپ است. حبیب خسروشاهی دراین‌باره می‌گوید: «امیدواریم در پایان سال ۱۴۰۱ از تلسکوپ نصب‌شده بهره‌برداری علمی کنیم.»
آینه تلسکوپ رصدخانه ملی ایران
در این تلسکوپ تقریبا ۴۰ هزار قطعه به‌کار رفته است. قطر آینه آن ۳.۴ متر بوده و از نوع کاسگرین و پایه سمتی-ارتفاعی با سازه‌ای به‌وزن ۹۰ تن، ارتفاع ۱۱ متر و قطر ۶.۵ متر است. همچنین وزن آینه اصلی تلسکوپ ۴ تن و ضخامت آن ۰.۱۸ متر است. گنبد تلسکوپ دارای ۲۴ متر ارتفاع و ۱۶ متر قطر بوده و بخش چرخان آن ۲۵۰ تن وزن دارد. تلسکوپ همچنین مجهز به اپتیک فعال است. به‌گفته خسروشاهی شیشه آینه‌های تلسکوپ آینه اصلی روی ۶۰ عملگر محوری معلق و توسط ۳۰ عملگر جانبی حمایت می‌شود.
شیشه آینه‌های تلسکوپ رصدخانه ملی از جنس سرامیکی ویژه ساخته شده که در مقایسه با شیشه‌های متعارف، ۱۰۰ برابر نسبت به تغییر دما یعنی انبساط و انقباض گرمایی مقاوم‌تر است و تولید آن‌ها در فرآیند حرارتی با طی زمان بیش از یک سال انجام می‌شود. شیشه آینه‌های تلسکوپ رصدخانه ملی را یک شرکت آلمانی ساخته است که برای تبدیل به آینه با آلومینیوم خالص و در خلا لایه‌نشانی می‌شود. مجموعه آینه‌ها و عملگرها روی یک سازه مکانیکی مستقر شده‌اند؛ سازه‌ای که باید در حضور جریان باد ۱۲ متر بر ثانیه بیرون از گنبد با دقت ۰.۲ ثانیه قوسی حرکت کند و سامانه بازخورد آن بایستی بتواند به تمام اختلال‌های ناشی از باد، تغییر دما، جهت‌گیری تلسکوپ و انحراف آینه‌ها از محور اپتیکی غلبه کند، فرایند کنترل تلسکوپ با این دقت توسط تیم کنترل رصدخانه ملی ایران به‌اجرا درمی‌آید.
