انتخابات ریاستجمهوری، نقطه عطف همیشگی صنعت فضایی

صنعت فضایی بهدلیل ظرفیت بالای تبلیغاتی، در بسیاری از کشورها دستمایه شعارهای سیاستمداران قرار گرفته است؛ از جمله در کشور ما که میتوان گفت پس از موفقیتهای اولیه در پرتابهای زیرمداری سال ۱۳۸۶ توجه سیاستمداران ایرانی به این حوزه جلب شد و پروژه اعزام موجود زنده که در ابتدا تنها برای انجام برخی آزمایشها در نظر گرفته شده بود، آرام آرام به یک هدف راهبردی بدل گشت، زیرا برد تبلیغاتی مناسبی را برای مسئولین سیاسی کشور بهدنبال داشت. موفقیت بخش فضایی ایران در پرتاب ماهواره امید در سال ۸۹، نقطه عطفی بود که سیاستمداران را بهشدت تحریک کرد و بدین ترتیب در همان سال، اغلب نهادهای فضایی کشور در هم ادغام شده و به زیرمجموعه نهاد ریاستجمهوری منتقل شدند. هر چند این کار به بهانه تقویت بخش فضایی و ایجاد تمرکز صورت پذیرفت، اما برخی کارشناسان معتقدند این انتقال، آغازی بود برای سیاستزدگی بخش فضایی ایران.
بههرترتیب طی دوران مذکور پرتابهای متعددی انجام شد، ولی درعینحال انتقادات فراوانی هم از باب مدیریت راهبردی توسط کارشناسان صورت میگرفت. فعالیتهای آن دوران اغلب تحت شعار افزایش غرور ملی برنامهریزی میشد، تا انتخابات ریاستجمهوری سال ۱۳۹۲ که نقطه عطف دیگری را در بخش فضایی ایران رقم زد و زیرمجموعههای ادغامشده مجددا منفصل شدند و ساختار فضایی کشور زلزلهای دیگر به خود دید. روحانی شعار توسعه خدمات و کاربردهای فضایی را جایگزین کرد، اما عملا طی سالهای فعالیت وی تحول چندانی در این حوزه اتفاق نیفتاد.
برخی معتقدند تمرکز رئیسجمهور برای به سرانجام رساندن برجام در خاموش شدن موتور بخش فضایی بیتاثیر نبوده است. بههربار آنچه در این دورهها مشخص بوده، تاثیرات شگرف سیاست بر صنعت فضایی ایران است؛ امری که با نزدیک شدن به سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری، مجددا به دغدغه کارشناسان این حوزه مبدل شده است. اما این بار ظاهرا دغدغه نان در صحبتهای کاندیداها پیشی گرفته و صحبت چندانی دراینباره به میان نمیآید. بااینوجود، برخی نامزدها به بیان نقطهنظرات خود دررابطهبا حوزه فضا پرداختهاند که از جمله آنها میتوان به دیدگاههای سعید جلیلی اشاره کرد.
وی اخیرا ضمن انتقاد از دولت فعلی در حوزه فضا گفته است: «در هشت سال گذشته در این زمینه کوتاهیهایی شده است. شورای عالی فضایی میتواند در این عرصه نقش بسیار خوبی داشته باشد، اما در این هشت سال آنطور که باید به این شورا توجه نشد و رئیسجمهور حتما باید به این مباحث توجه کند.» جلیلی با بیان اینکه ایران در زمینه صنعت فضا متخصصان و زیرساختهای بسیار خوبی دارد، افزود: «ما نباید کار نمایشی کنیم و باید کار واقعی انجام دهیم و اگر ماهوارهای را به فضا پرتاب میکنیم، لازم است هدف تجاری آن هم مورد توجه قرار گیرد. باید نقش شورای عالی فضایی نیز دنبال شود و نقش دولت هم در اینجا بسیار مهم است و میتوان با برخی از کشورهای دوست در این زمینه همکاریهایی کرد.»
نامزد سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری همچنین اظهار کرد: «راهکار ما این است که باید در دولت برای توسعه فناوری بومی فضایی با تکیه بر ماهوارهها و ماهوارهبرها برنامه مشخصی داشته باشیم و از راهبردهای متفرقه جلوگیری شود. برنامه ما حمایت از ماهوارهبرها با هدف کاهش تعداد پرتابهای آزمایشی تا رسیدن به یک درصد قابل اطمینان است.»
جلیلی در حالی به عدم تشکیل شورای عالی فضایی در این هشت سال اشاره میکند که این شورا پیش از این هم در دوران ریاست جمهوری احمدینژاد هم تشکیل نمیشد. این شورا که از سال ۸۳ آغاز بهکار کرد، تاکنون تنها ۳ بار تشکیل جلسه داده است. وعده تشکیل شورای عالی فضایی در دوران روحانی هم زیاد تکرار شد و حتی رئیسجمهور برای تسریع کار، ریاست این شورا را به معاون علمی خود تفویض کرد که باز هم توفیری نداشت.
اهمیت تشکیل شورای عالی فضایی در تثبیت راهبردها و تعریف نقشها و اصلاح ساختار فضایی کشور با اتکا به قدرتی سطح بالا در کشور است که متاسفانه این امر هیچگاه محقق نشد. طلسم عدم تشکیل شورای عالی فضایی، باوجوداینکه چنین امری برای بخش فضایی کشور خسارتبار محسوب میشود، هیچگاه شکسته نشد اما این آشفتگی ساختار چندان هم برای برخی نهادهای فضایی بیثمر نبوده است و بههمیندلیل برخی کارشناسان احتمال انجام تلاشهای عمدی از برخی ذینفعان برای عدم تشکیل آن را دور از ذهن نمیدانند؛ هرچند مدرکی در این خصوص وجود ندارد.
جلیلی همچنین در خصوص جلوگیری از انجام کار نمایشی در صنعت فضایی صحبتهای مشابهی را مطرح میکند که در گذشته نیز بیان شده بود. البته در دوران ریاستجمهوری روحانی تا حدی تلاش شد به آن عمل شود و جهتگیری کلی بخش فضایی چنین سمتوسویی داشت، اما چنین دیدگاهی باعث شد انتقاداتی مبنیبر بیعملی به بخش فضایی وارد شود.
بههرترتیب تنها کاندیدایی که تابهحال درباره صنعت فضایی صحبتی به میان آورده، جلیلی بوده است و سایر کاندیداها اظهارنظری در این خصوص نکردهاند. بدینترتیب با اینکه بیم آن میرود بیتوجهی گریبانگیر این بخش شود، از سویی دیگر ممکن است چنین امری نویدبخش بیرون رفتن پای سیاست از کفش صنعت فضایی باشد.