مریم فخیمی: بشر در طول حیات چند هزارساله‌اش در سیاره زمین شاهد رخدادهای کوچک و بزرگ بسیاری بوده که تاثیر بسیاری بر تمدن بشری داشته است؛ از جنگ‌های داخلی تا جنگ جهانی دوم، از اختراع خط تا اختراع برق، از اختراع چرخ تا ساخت هواپیما، از استخراج نفت تا ساخت بمب اتمی، از تاسیس نخستین شهر توسط سومری‌ها تا ایجاد ایستگاه فضایی بین‌المللی در مدار زمین و از اکتشاف قاره آمریکا تا کشف سیاره‌های فراخورشیدی در آن‌سوی کیهان. بی‌شک همه این رویدادها در زندگی تک تک ساکنین سیاره زمین تاثیرگذار بوده است. اما خروج از مرزهای سیاره زمین مدیون شهامت کسی است که برای نخستین بار عازم فضا شد؛ یوری گاگارین (Yuri Gagarin).
شصتمین سالروز پرواز تاریخی نخستین کیهان‌نورد به فضا
بعد از جنگ دوم جهانی، اتحادجماهير شوروی و ايالات متحده آمريكا، رقابت سختی برای فتح فضا داشتند که موفقیت‌های شوروی در آغاز راه چشمگیرتر بود. در صبحگاه ۱۲آوریل۱۹۶۱ با پرتاب سفینه وستوک-۱ (Vostok-1) شوروی و آغاز سفر نخستین انسان به فضا، شوک بزرگی به ایالات متحده، رقیب بزرگ فضایی شوروی، وارد شد؛ شوکی که غرور آمریکایی‌ها را جریحه‌دار کرد و منجر شد ۸ سال بعد ماه را فتح کنند.
یوری گاگارین در دوران نوجوانی تحت تاثیر معلم فیزیک و ریاضی خود قرار داشت که از قضا یکی از خلبانان نیروی هوایی شوروی بود و بدین ترتیب به پرواز علاقه پیدا کرد. او در سال ۱۹۵۵ بعد از اتمام دوره هنرستان وارد آموشگاه خلبانی اورنبورگ (Orenburg) شد و دو سال بعد و پس از اتمام دوره آموزشی به‌عنوان خلبان جنگی به نيروی هوايی شوروی پيوست. در سال ۱۹۵۹ زمانی که ۲۵ ساله بود، درخواست کتبی نامزدی خود را برای فضانوردی به سازمان فضایی شوروی ارسال کرد و یک هفته بعد برای انجام معاينه فراخوانده شد. اين معاينه چندين روز طول کشيد و در نهايت يوری متوجه شد به‌عنوان فضانورد انتخاب شده است. اين خبر ۹مارس۱۹۶۰ در بيست‌وششمين سالگرد تولدش به او داده شد. او به‌همراه ۵ فضانورد منتخب مورد آزمایش‌های دشواری قرار گرفت تا استقامت جسمی و روانی آن‌ها محرز شود.
انتخاب تاریخ پرواز مورد مهمی بود و مقامات شوروی گمان می‌کردند آمریکا به‌زودی نخستین فضانوردش را عازم فضا خواهد کرد؛ ازاینرو اصرار داشتند کیهان‌نورد آنان پیش از فضانورد امریکا به فضا راه یابد. البته آمریکایی‌ها برخلاف روس‌ها چندان بلندپرواز نبودند و نخستین فضانورد آنان تا یک ماه بعد هم عازم فضا نشد. درنهایت مقامات شوروی بازه زمانی بین روزهای ۱۱ تا ۱۸آوریل۱۹۶۱ را برای اعزام نخستین فضانورد به فضا تعیین کردند.
.jpg)
روز ۸آوریل، یوری گاگارین به‌عنوان نامزد اصلی پرواز گزینش و گرمان تیتوف (Gherman Titov) به‌عنوان فضانورد ذخیره تعیین شدند تا در صورت بروز هرگونه مشکلی برای گاگارین، تیتوف به‌جای او پرواز کند. با مشخص شدن فضانوردان این ماموریت، سرگئیی کارالیوف (Sergei Korolev)، رئیس برنامه‌های فضایی شوروی، در دیدار با گاگارین و تیتوف به آن‌ها اطلاع داد که فضاپیما در تاریخ ۸آوریل آماده خواهد بود و پرواز برای روزهای ۱۰ تا ۱۲آوریل برنامه‌ریزی شده است.
ساعت ۰۶:۰۷ صبح ۱۲آوریل۱۹۶۱، يوری گاگارين در کپسول فضاپيمای وستوک-۱ در پایگاه فضایی بایکونور آماده رهسپار شدن به فضا بود و با رمز پرواز «درخت سرو» به‌عنوان نخستين فضانورد جهان به ۳۰۰ کيلومتری مدار زمين پرواز کرد. مداری که يوری گاگارين سوار بر وستک-۱ پيمود، بيضی شکل بود که حداقل ۱۶۹ و حداکثر ۳۱۵ کيلومتر از سطح متوسط زمين فاصله داشت. متخصصان در مرکز کنترل پرواز با گاگارين در مدار زمين ارتباط داشتند. مدارگرد حامل يوری گاگارين پس از آنکه ۱۰۸ دقيقه با سرعت ۲۷۴۰۰ کيلومتر در ساعت يک بار زمين را دور زد، اولين فضانورد جهان را به سلامت به زمين بازگرداند و بدين‌سان افتخاری بی‌نظير برای گاگارين و کشورش به ارمغان آورد. درحالی‌که گاگارين در مدار زمين پرواز می‌کرد، درجه نظامی او به افتخار موفقيتش از ستوانی به سرهنگی ارتقا پيدا کرد.
%20(1).jpg)
نخستين جمله‌هایی که گاگارين به زمين مخابره کرد: «پرواز به‌خوبی ادامه دارد، ديد خوبی دارم، من زمين را می‌بينم، خيلی زيبا است…» مشهور است که گاگارين در حال اوج گرفتن به مدار زمين، آهنگ يک سرود ميهن‌پرستانه روسی را زمزمه می‌کرده که «مام ميهن می‌شنود» نام دارد. ابيات اول اين سرود چنين است: «مام ميهن می‌شنود مام ميهن می‌داند که فرزندش تا کجای آسمان‌ها پرواز کرده است.»
مشكل در فرود
اما چندی قبل از فرود، مشکلی در مرحله ترمز به‌وجود آمد. كابل‌های اتصال‌دهنده كپسول به فضاپيما از هم جدا نشدند و كپسول به‌حالت نيمه‌وصل به فضاپيما وارد جو زمين شد و موجب گردید در هنگام ورود به جو زمين كپسول گاگارين دوران و تكان‌های شديدی را متحمل شود كه اين موضوع حدود ده دقيقه ادامه داشت؛ تا اينكه با سوختن كابل‌های اتصال، كپسول از سفينه جداشد. در اين لحظات شتابي در حدود ۱۰ جی به گاگارين وارد شده و او وزنی معادل ده برابر وزن خود را تحمل كرده بود.
فرود موفقيت آميز
گاگارين پس از ۱۰۸ دقيقه پرواز و يک دور گردش کامل به دور زمين، در منطقه ساراتوف (Saratov) فرود آمد. همسر يك جنگلبان محلي و نوه 6 ساله‌اش اولين کسانی بودند که گاگارين را پس از فرود ديدند. يوري گاگارين ماجرا را اين گونه تعريف می‌کند: «آن‌ها وقتی من را با لباس و کلاه فضايي و چتر نجاتم ديدند، ترسيدند و عقب رفتند. به آن‌ها گفتم نگران نباشيد، من هم مثل شما شهروند شوروی هستم، همين الان از فضا برگشتم و دنبال تلفن می‌گردم که به مسکو زنگ بزنم…» گاگارين پس از تماس تلفنی با دفتر نيروی هوایی، پيامي به اين مضمون فرستاد: «پيامي برای نيروی هوایی، ماموريت با موفقيت انجام شد، من فرود آمدم و حالم خوب است. ضرب‌ديدگی و شكست هم ندارم.»
يوری گاگارين در سال‌های بعد به‌عنوان معلم فضانوردان با سازمان فضایی شوروی همکاری داشت و معاونت نیکولای کامانين (Nikolai Kamanin)، رئيس کمسيون برنامه‌های فضايی، را بر عهده گرفت. نظارت بر انجام صحيح تمام طرح‌های مربوط به ماه از وظايف گاگارين بود. وی در کنار فعاليت‌های رسمی، برنامه‌های جنبی چون همکاری در تاليف کتاب «روانشناسی فضا»، سرپرستی کمسيون فنی فدراسيون اسکی روی آب و مسئوليت انجمن دولتی شوروی و کوبا را عهده‌دار بود.
از سفر گاگارین تا پرتاب اولین شاتل
۲۰ سال پس از سفر یوری گاگارین به فضا، آژانس فضایی آمریکا، ناسا، اولین شاتل خود را از پایگاه فضایی کندی (Kennedy) به مدار زمین پرتاب کرد که طی آن شاتل فضایی کلمبیا (Columbia) با ۲ خدمه اولین پرواز آزمایشی خود را به دور زمین انجام داد. در این ماموریت ۲ روزه، شاتل کلمبیا ۳۷ بار به دور زمین گردش کرد. این اولین پرواز سرنشین‌دار نسل جدید فضاپیماهای آمریکا و در واقع ازمایش گذر شاتل از اتمسفر بود.
راه‌یابی انسان به فضا رویدادی بسیار مهم و نقطه عطفی در تاریخ اکتشافات فضایی بشر است. ازاینرو هر ساله در ۱۲آوریل این رویداد در نقاط مختلف جهان گرامی داشته می‌شود و جشنی با عنوان «شب یوری» توسط فعالان و علاقه‌مندان عرصه فضا برگزار می‌گردد.