یادداشت رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با عنوان اثرات کلان توسعه فناوری فضایی

وحید یزدانیان: فناوری فضایی با پرتاب ماهواره اسپوتنیک (Sputnik) شوروی در سال ۱۹۵۷ پا به عرصه گذاشت و امروزه ابعاد و کاربردهای گوناگونی از قبیل مشاهده زمین، هواشناسی، ناوبری، کاربردهای مخابراتی و نظامی را شامل می‌شود که نقش به‌سزایی در زندگی بشر ایفا می‌کنند. در حال حاضر دو رژیم حقوقی برای قانون‌گذاری و نظارت بر فعالیت‌های حوزه فضایی وجود دارد که عبارتند از معاهدات، قوانین و توصیه‌نامه‌های کمیته استفاده صلح آمیز از فضای ماورای جو سازمان ملل متحد (COPUOS) و مقررات تخصصی طیف و مدیریت تداخل توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU).

ازآنجایی‌که منابع فرکانسی و نقاط مداری ماهواره از منابع کمیاب تلقی می‌شوند، با روند روزافزون عملیاتی شدن تعداد زیاد ماهواره‌ها در حوزه‌ها و کاربردهای مختلف در سراسر جهان به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته، ثبت فرکانس و موقعیت مداری، تضمین عدم تداخل با سایر شبکه‌های ثبت‌شده و عملیاتی کردن ماهواره بسیار چالش‌برانگیز می‌شود. توسعه فناوری ماهواره به‌عنوان یکی از اجزاء کلیدی در فناوری فضایی اثرات کلانی در جامعه به‌همراه خواهد داشت.

به‌طور مثال با توسعه کاربردهای ماهواره‌های سنجشی می‌توان از مزایای مختلف آن‌ها در مدیریت بحران، کاهش خسارات و تسهیل بازسازی و حتی در توسعه میادین نفتی، معادن، حفاظت محیط‌ زیست و برخی موارد دیگر بهره گرفت. در حوزه ماهواره‌های مخابراتی نیز با به‌کارگیری ارتباطات پهن‌باند و توسعه خدمات در بستر آن، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فنی، قانونی و اقتصادی حاصل می‌شود.

در بعد سیاسی موجب افزایش قدرت و نفوذ از منظر حاکمیت فضا و ایجاد غرور ملی شده و از منظر اقتصادی نیز در کنار فواید متعددی که در توسعه صنایع و کسب‌وکارهای مختلف در کشور به‌همراه دارد، باعث تبدیل تهدیدهای ناشی از تحریم‌های ظالمانه به فرصت‌ها در سطح منطقه‌ای و جهانی می‌شود.

از دیدگاه اجتماعی، توسعه این فناوری، باعث کاهش شکاف دیجیتال و ایجاد دسترسی در مناطق کمتر توسعه‌یافته می‌گردد. از جمله می‌توان به مواردی مانند ارائه خدمات به‌موقع و مناسب مخابراتی، برقراری ارتباط در هنگام سوانح و بحران‌ها، کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش سطح سواد، برابری، عدالت اجتماعی، ایجاد امید به زندگی، ارتقاء بهداشت و کاهش مهاجرت از مناطق کمتر برخوردار و دورافتاده اشاره کرد .

از نگاه قانونی، با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و افزایش اتصال به شبکه و همچنین سهولت در ردیابی دارایی‌های فیزیکی، شاهد پیشگیری از جرم و جنایت و افزایش امنیت عمومی در جامعه و درنتیجه بهبود پیاده‌سازی قانون در کشور خواهیم بود. به‌علاوه، زیرساخت مناسب برای توسعه بیشتر و سریع‌تر دولت الکترونیک فراهم ‌شده و باعث بهبود عملکرد و پاسخ پلیس به جرم و جنایات، بهبود فرآیندهای قضایی (همچون حضور شاهدین در دادگاه‌ها به‌صورت ویدئویی) و انتشار اطلاعات ایمنی توسط پلیس‌های محلی خواهد شد .

در بعد زیست‌محیطی، با گسترش دولت الکترونیک شاهد اثرات کلانی در زمینه بهبود آبخیزداری، حفاظت از محیط ‌زیست، جنگل‌ها، مراتع و گونه‌های جانوری با گسترش اینترنت اشیا و همچنین کنترل و پیشگیری از بیماری‌های انسانی، دام و طیور و مبارزه موثرتر با آفت‌های کشاورزی به‌واسطه گسترش آموزش الکترونیک و سلامت الکترونیک،کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا خواهیم بود.

توسعه این فناوری در بعد فنی باعث افزایش تعداد مشترکین و ارائه خدمات پهن‌باند، افزایش پهنای باند تخصیص ‌داده‌شده به هر مشترک و درنتیجه افزایش پهنای باند اینترنت در کشور، بهبود کیفیت خدمات قابل ارائه، خدمات پخش و سرعت بخشیدن به نوآوری از طریق معرفی خدمات و کاربردهای جدید به مصرف‌کنندگان (به‌خصوص رشد نرم‌افزارهای مرتبط با شبکه‌های اجتماعی) خواهد شد.

نهایتا قابل ‌ذکر است که پیشرفت‌های اخیر در اکوسیستم ارتباطات ماهواره‌ای، بویژه سامانه‌های ماهواره‌ای پربازده (HTS)، به‌طور بنیادی در حال تغییر معیارهای رقابتی در ارائه خدمات ماهواره‌ای در مقایسه با شبکه‌های زمینی به‌ویژه در حوزه بک هال شبکه است. به‌علاوه، منظومه‌های ماهواره‌ای غیر زمین‌آهنگ در حال ظهور نیز با داشتن تاخیر انتشار و افت مسیر کمتر برای بسیاری از کاربردها جذابیت خاصی دارند.  

نتیجه اینکه در اکوسیستم در حال تحول شبکه‌های مخابراتی، ارتباطات ماهواره‌ای می‌تواند به یک فناوری کلیدی تبدیل شود، به‌گونه‌ای که در اغلب موارد و در مکان‌های مختلف گزینه‌ای مناسب برای برقراری ارتباط باشد. همچنین «شبکه‌ای از شبکه‌ها» که از مفاهیم اساسی نسل‌های آتی شبکه‌های مخابراتی محسوب می‌شود، به‌نحو مطلوبی به‌کمک ماهواره‌ها تحقق می‌یابد، تا جایی‌که بدون ماهواره و پوشش ارتباطی کامل آن قادر به تحقق ظرفیت واقعی خود نخواهند بود .