سونامی کیهانی؛ پرانرژیترین جریان مشاهدهشده در جهان

دانشمندان با بهرهگیری از دادههای تلسکوپ فضایی هابل، رویداد سونامی کیهانی را در اختروشها یا کوازارها (Quasar) بهعنوان هستههای بسیار فعال کهکشانهای جوان شناسایی کردهاند که پرانرژیترین جریانهای خروجی مشاهدهشده در جهان است. چنین جریانهایی از اختروشها سرچشمه میگیرند و بهعنوان سونامی کیهانی، فضای میانستارهای را درمینوردند و کهکشانهایی را که اختروشها در آن قرار دارند، ویران میکنند.
ستارهشناسان دریافتهاند که فشار تابشی بسیار شدید در همسایگی سیاهچاله، ماده را با کسری از سرعت نور از مرکز کهکشان دور میکند. بادهای اختروش (Quasar Winds) سالانه صدها برابر جرم خورشید، ماده جابهجا میکنند؛ فرایندی که با ورود مواد جابهجا شده به گاز و گردوغبار کهکشانی، بر روی کل کهکشان اثر میگذارد. موادی که بدون وجود باد اختروش ستارهها را تشکیل میدادند، با شدت پراکنده میشوند و تولد ستاره متوقف میشود.
پژوهشگران در این مطالعه ۱۳ جریان خروجی اختروش را بررسی کردند و توانستند با مشاهده «اثرانگشتهای طیفی» (spectral fingerprints) نور حاصل، سرعت زیاد گازی را که توسط باد اختروش شتاب میگیرد، بهدست آورند. دادههای فرابنفش هابل نشان میدهد که طیفهای جذبی این جریانها با حرکت سریع گاز در فضا جابهجا شدهاند. این موضوع بهدلیل اثر دوپلر (Doppler effect) است که در آن طول موج یک جسم، بسته به نزدیک یا دور شدن از ما، فشرده یا کشیده میشود.
ناهوم آراو (Nahum Arav)، از دانشگاه ویرجینیا (University of Virginia)، دراینباره توضیح میدهد: «هیچ پدیده دیگری انرژی مکانیکی بیشتری را حمل نمیکند. در طول عمر ۱۰ میلیون ساله این جریانها، یک میلیون برابر انرژی بیشتری نسبت به فوران پرتوی گاما تولید میشود. بادهای اختروش هر ساله تودههایی صدها برابر خورشید را تحت فشار قرار میدهند و میزان انرژی مکانیکی که این جریانها حمل میکنند تا چند صد برابر بیش از درخشندگی کل کهکشان راه شیری است.»
شبیهسازیهای عددی تکامل کهکشان نشان میدهند که چنین خروجیهایی میتواند برخی از معماهای مهم کیهانی را توضیح دهد؛ از جمله اینکه چرا ستارهشناسان تعداد کمی از کهکشانهای بزرگ را در جهان مشاهده میکنند و چرا بین جرم کهکشان و جرم سیاهچاله مرکزی آن رابطهای وجود دارد.