بیش از ۵۰ سال از به‌کارگیری فناوری ماهواره‌های سنجشی در حوزه کشاورزی در دنیا می‌گذرد و اطلاعات ارزشمندی که برای تخمین سطح زیرکشت محصولات کشاورزی، پایش سلامت و پیش‌بینی تولید آن‌ها در سطوح مختلف جهانی، ملی و ناحیه‌ای به‌دست آمده است، می‌تواند آینده امنیت غذایی هر کشوری را تضمین کند.
جامعه بشری برای تأمین امنیت غذایی نیازمند آن است که از زمین‌های کشاورزی به‌عنوان یکی از بسترهای حیات مراقبت کند و این درحالی است که به‌دلیل برخی ناآگاهی‌های انسانی این مراقبت کمتر اتفاق می‌افتد و توسعه را با مشکل مواجه می‌کند.
این در حالی است که ارزیابی دقیق از منابع کشاورزی و بررسی موقعیت‌های مختلف زمین‌ها و مزارع کشاورزی به‌راحتی با وجود فناوریهای نوین مانند کشاورزی هوشمند و یا داده‌های ماهواره‌ای امکان‌پذیر است و فناوری فضایی و اطلاعاتی که از ماهواره‌های سنجش از دور به‌دست می‌آید، می‌تواند یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه در این بخش باشد.
برآوردها نشان می‌دهد که هم اکنون بیش از ۱۶ میلیون هکتار زمین کشاورزی در کشور وجود دارد، اما از فناوریهای مرتبط با مدیریت هوشمند برای افزایش و ارتقای بهره‌وری در این صنعت آن‌طور که باید استفاده نمی‌شود و به‌بیان‌دیگر، کشاورزی در ایران هوشمند نیست و فرهنگ شکل‌گیری آن نیز تقویت نشده است.
هم اکنون عملیات دریافت داده از ماهواره و مشاوره دادن به کشاورزان توسط تصاویر ماهواره‌های سنجش از دور در کشور امکان‌پذیر است و حتی استارت‌آپ‌های بسیاری از این اطلاعات استفاده می‌کنند و کشاورزان نیز می‌توانند از این قابلیت‌ها بهره بگیرند. برای مثال داده‌هایی که از ماهواره گرفته می‌شود (مانند تصویری از یک مزرعه) به کشاورز نقص‌های زمین را می‌گوید و نیازهای زمین را شرح می‌دهد. کشاورز نیز به‌کمک این داده‌ها می‌تواند نقص‌های موجود را برطرف کند.
نقش استارت‌آپ‌های فضاپایه در توسعه کشاورزی کشور
درحال حاضر بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی از فناوریهای فضاپایه در حوزه کشاورزی استفاده می‌کنند و در همین راستا استارت‌آپ‌های زیادی در سراسر قاره اروپا شکل‌گرفته‌اند که به کشاورزان خدمت و مشاوره ارائه می‌دهند. در ایران تاکنون حدود ۲ هزار استارت‌آپ در حوزه فناوری فضایی به ثبت رسیده‌اند و نزدیک به ۱۰ درصد آن‌ها نیز در حوزه سنجش از دور فعال هستند.
این استارت‌آپ‌ها که با هدف تحقق آینده روشن وارد این صنعت شده‌اند، در حوزه‌های مختلف سنجش از دور با تمرکز بر داده‌های زمینی و کشاورزی، داده‌های معدن و اکتشافات و همچنین نقشه‌برداری و مخاطرات طبیعی مشغول به کار شده‌اند. در این میان حدود ۱۲ استارت‌آپ در حوزه کشاورزی شکل گرفته‌اند که قرار است هم به بخش دولتی و هم به بخش خصوصی و به‌صورت کلی به عامه مردم خدمات‌رسانی کنند.
از سوی دیگر، یکی از اتفاقات خوبی که طی چند سال اخیر شاهد آن هستیم، واگذاری داده‌های ماهواره‌ای از سوی سازمان فضایی به استارت‌آپ‌ها و کشاورزان است که می‌تواند به توسعه کسب و کار و حاصلخیزی در صنعت کشاورزی کمک کند.
در این حوزه استارت‌آپ‌ها می‌توانند فعالیت‌هایی از تخمین سطح زیر کشت یک محصول تا ارائه مشاوره به کشاورز را با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای عملیاتی کنند. در این میان ارائه الگوی کشت به کشاورز و یا مشاوره پایش سلامت زمین‌ها و محصولات کشاورزی مؤثرترین و تأثیرگذارترین اقدام به‌نظر می‌رسد.
فعالان کسب‌وکارهای فضایی می‌توانند از سطح کلان که پایش سطح زیر کشت یک محصول است تا سطح مشاوره به کشاورزان در اصلاح الگوی کشت و در واقع مدیریت مزرعه که منجر به کشت بهینه و ارتقا کیفیت می‌شود، ورود کنند و با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای به ارائه خدمات بپردازند.
مصطفی منصورپور، مدیرکل سنجش از دور سازمان فضایی ایران، در خصوص کاربرد فناوری سنجش از دور در حوزه کشاورزی کشور طی گفتگویی اظهار می‌کند: «سامانه‌های ملی پایش محصولات کشاورزی راهبردی از قبیل برنج، گندم و جو از سال ۱۴۰۰ اجرایی می‌شود و با اجرای آن اطلاعات به‌هنگام از وضعیت سطح زیر کشت، بهره‌وری مصرف آب و همچنین پیش‌بینی میزان تولید این محصولات حداکثر ۱ ماه قبل از برداشت محصول‌به صورت مرتب مورد پایش قرار می‌گیرند.
این گفتگو به شرح زیر است:
– کاربرد سنجش از دور در حوزه کشاورزی چیست؟ با توجه به اینکه امنیت غذایی یکی از چالش‌های عصر حاضر محسوب می‌شود و توسعه کشاورزی یکی از ضروریات است، داده‌های سنجش از دور چه نقشی در این خصوص ایفا می‌کنند؟ آیا می‌تواند به افزایش تولید و محصول کمک کرده و یا باعث ارتقای کیفیت محصول شود؟
یکی از کاربردهای مهم سنجش از دور در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی است. آنچه که موجب افزایش یا کاهش تولید یک محصول می‌شود به شرایط مواد مغذی موجود در خاک، میزان آب در دسترس، میزان نور دریافتی، دما، شرایط سلامت گیاه و شرایط محیطی بستگی دارد. فناوری سنجش از دور ماهواره‌ای ابزاری جهت اخذ داده‌ها و پایش وضعیت عرصه‌های مختلف طبیعی و انسانی روی کره زمین است. در مورد عرصه‌های کشاورزی با استفاده از فناوری سنجش از دور، نوع کشت، میزان رطوبت موجود در خاک و گیاه، دمای هوا، میزان تبخیر و تعرق و بسیاری از مقادیر محیطی مرتبط با وضعیت آب، خاک و گیاه که در رشد و تولید محصولات کشاورزی مؤثر است، پایش می‌شود.
سنجش از دور از طریق افزایش اطلاعات و دانش مدیر مزرعه می‌تواند نقشی مهم در افزایش تولید محصول و استفاده بهینه از نهاده‌های تولید ایفا کند. فناوری سنجش از دور داده‌های ورودی برای بسیاری از کارکردها در کشاورزی دقیق مانند کوددهی خاک پس از رشد، تحلیل رطوبت، چگونگی رشد محصول و پایش تغییرات رشد و پیش‌بینی میزان محصول را تأمین می‌کند. در حقیقت این اطلاعات برای مدیران، کشاورزان و تولیدکنندگان محصولات زراعی جهت تصمیم‌گیری در شرایط مقتضی بسیار راهگشا خواهد بود.
– در این زمینه وضعیت ایران چگونه است و از چه ماهواره‌هایی برای سنجش زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود و اصولاً چه داده‌هایی به‌دست می‌آید و در چه زمانی قابلیت استفاده دارد؟
با توجه به اهمیت پایش ماهواره‌ای محصولات کشاورزی، در طراحی و ساخت اکثر ماهواره‌های سنجش از دور، توجه ویژه‌ای به محموله‌های سنجشی متناسب با پایش اهداف کشاورزی می‌شود. با گذشت بیش از ۵۰ سال از به کارگیری فناوری ماهواره‌های سنجشی در حوزه کشاورزی، تاکنون اطلاعات و سامانه‌های ارزشمندی در کشورهای مختلف به‌منظور تخمین سطح زیر کشت، پایش سلامت، پیش‌بینی تولید در سطوح مختلف جهانی، ملی، ناحیه‌ای و حتی در سطح مزرعه توسعه داده شده و در حال اجرا است.
در کشور ما نیز این امر مسبوق به سابقه بوده و مجموعه جهاد کشاورزی از نخستین ارگان‌های بهره‌بردار خدمات سنجش از دور ماهواره‌ای محسوب می‌شود، اما متأسفانه به بهره‌برداری جدی از این فناوری در حوزه کشاورزی توجه کافی نشده است. امروزه با وجود داده‌های ماهواره‌ای رایگان، نیروهای جوان و مستعد، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوپا در حوزه سنجش از دور کشاورزی، استفاده از مزایای سنجش از دور برای کشاورزان در دورترین نقاط کشور نیز امکان‌پذیر است.
– آیا این داده‌ها تاکنون توانسته به یکی از چالش‌ها و مشکلات کشاورزی کمک کند؟
در حال حاضر داده‌های ماهواره‌ای فراوانی جهت پایش اکوسیستم کشاورزی در دسترس هستند و قابلیت پایش روزانه و هفتگی تمامی سطح کشور وجود دارد. همچنین ظرفیت کارشناسی مناسبی نیز جهت تحلیل این داده‌ها و ارائه خدمات ارزش افزوده ماهواره‌ای به کشاورزان و مدیران در سطوح مختلف کشوری و استانی وجود دارد. با وجود این ظرفیت‌‌های ارزشمند، تاکنون عزم جدی در بهره‌گیری از این خدمات به‌عمل نیامده و تلاش‌های صورت‌گرفته عمدتاً به‌صورت موردی بوده و کامل نشده است.
البته بخش عظیمی از این عدم موفقیت‌ها به نظام کشاورزی خرده مالکی کشور مربوط می‌شود (عدم توجه به تولید اقتصادی و استفاده بهینه از نهاده‌ها)؛ اما مهم‌ترین علت می‌تواند به عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت ترویج و بهره‌برداری از خدمات نوین فناورانه در مدیریت کلان کشاورزی مرتبط باشد.
– چه میزان از سطح زیرکشت زمین‌های کشاورزی در کشور توسط ماهواره‌ها رصد می‌شود؟
در حال حاضر پایش متمرکز و عملیاتی از سطح زیر کشت محصولات کشاورزی کشور با استفاده از فناوری سنجش از دور ماهواره‌ای وجود ندارد و عمده تلاش‌های صورت‌گرفته به‌صورت موردی و در قالب مطالعات پژوهشی یا مطالعات موردی است.
در این زمینه سازمان فضایی ایران با توجه به وظایف حاکمیتی خود و به‌عنوان یک سازمان پیشرو در شناخت و بهره‌گیری از فناوری سنجش از دور ماهواره‌ای در سطح کشور، اقدام به تعریف سامانه‌های ملی جهت پایش محصولات کشاورزی راهبردی از قبیل برنج، گندم و جو کرده و امیدواریم از سال ۱۴۰۰ با اجرایی شدن این پروژه‌ها، اطلاعات به‌هنگام از وضعیت سطح زیر کشت، بهره‌وری مصرف آب و همچنین پیش‌بینی میزان تولید این محصولات حداکثر ۱ ماه قبل از برداشت محصول به‌صورت مرتب و با انجام پایش‌های ماهواره‌ای ارائه شوند. این اطلاعات نقش مهمی در برنامه‌ریزی ملی و ناحیه‌ای جهت افزایش بهره‌وری تولید و همچنین حمایت از امنیت غذایی کشور خواهد داشت.
– نتایج رصد در یک سال گذشته برای محصولات اساسی مانند برنج و گندم و نیز تنوع محصولات چه بوده است؟
در زمینه پایش عرصه‌های کشاورزی با استفاده از فناوری سنجش از دور، با توجه به جایگاه و اهداف کلان در سازمان فضایی ارتباط مناسبی با وزارت جهاد کشاورزی و همچنین مدیران استانی در قطب تولیدات کشاورزی در کشور داریم. عمده این همکاری‌ها در قالب ارائه خدمات نمونه از قبیل نقشه‌های سطح زیرکشت و پیش‌بینی میزان تولید در استان‌های مهم بوده که با هدف اثبات توانمندی این فناوری و بسترسازی جهت ورود بخش خصوصی به‌منظور تداوم برنامه‌های اجرایی در سطح کشور انجام می‌شود.
همچنین، علاوه‌بر محصولات تولیدشده در اداره کل سنجش از دور سازمان فضایی ایران، محصولات پایشی تولیدشده توسط بخش خصوصی از قبیل محصولات استارت‌آپ‌ها هم‌اکنون در دسترس مردم بوده و توسط دستگاه‌های بهره‌بردار ارائه می‌شود که هدف از این اقدامات افزایش اقبال مدیران و کشاورزان برای استفاده از فناوریهای ارزشمند و مفید فضاپایه در زمینه مدیریت نوین عرصه‌های کشاورزی و توسعه کسب و کار این حوزه است.
– با چه سازمان‌ها و نهادهایی در این زمینه همکاری دارید؟
سازمان فضایی ایران به‌عنوان بخش حاکمیتی سنجش از دور، در جهت شناساندن ظرفیت‌‌های فناوری سنجش از دور با تمامی نهادهای بهره‌بردار این حوزه همکاری دارد و در سال‌های اخیر سعی کرده نیازهای موجود را به‌سمت بخش خصوصی و شرکت‌های نوپا هدایت کند.
عالی بود