آژانس فضایی آمریکا اخیرا از مجموعه اصول و استانداردهای اکتشاف در ماه و استخراج منابع آن با عنوان «توافقنامه آرتمیس» (Artemis Accords) رونمایی کرده است؛ توافقنامه‌ای که این سازمان امیدوار است با موافقت کشورهای دیگر با اصول آن، راه را برای استخراج منابع ارزشمند این کره باز کند. ایالات متحده در نظر دارد با اجرای پروژه آرتمیس شرایط را برای بازگشت انسان به ماه تا سال ۲۰۲۴ و سپس اعزام به مریخ فراهم آورد.
جیم برایدنستاین (Jim Bridenstine)، رئیس آژانس فضایی آمریکا، عنوان کرده که این آژانس از شرکای بین‌المللی خود می‌خواهد تا به‌منظور ایجاد شرایط برای حضوری پایدار در کره ماه با ناسا همکاری کنند. البته این آژانس فضایی از دیگران درخواست دارد تا در زمان دستیابی به قمر زمین، همگی مانند هم و بر طبق اصولی مشخص فعالیت نمایند.
تواقنامه آرتمیس ناسا چه اصولی را شامل می‌شود؟
توافقنامه آرتمیس در حقیقت شامل مجموعه‌ای از اصول جهت‌دهنده مأموریت آتی ناسا در ماه و ورای آن یعنی اعماق فضا تا مقاصدی همچون مریخ می‌شود. این دستورالعمل‌ها و تعهدات موضوعاتی مانند شفافیت، انتشار اطلاعات علمی و جلوگیری از تولید زباله‌های ناشی از هر مأموریت در فضا را تحت پوشش قرار می‌دهند. بااینوجود، چنین اصولی تردیدهای افرادی را که به مأموریت آرتمیس بهعنوان پروژه‌ای برای استخراج منابع ماه می‌نگرند، برطرف نمی‌کند.
از آنجایی که کشورها و شرکت‌های تجاری مختلفی در حال اجرایی کردن مأموریت‌ها و عملیات‌هایی در فضای بین ماه و زمین هستند، مقامات ناسا معتقدند ایجاد مجموعه مشترکی از اصول و قواعد جهت حاکمیت بر استفاده از منابع و اکتشافات غیرنظامی فضای خارج از زمین از اهمیت زیادی برخوردار است.
آژانس‌های فضایی بین‌المللی که در پروژه بازگشت به ماه به آژانس فضایی آمریکا می‌پیوندند، این کار را با اجرای توافقنامه آرتمیس انجام خواهند داد. این امر علاوه بر اینکه درکی متقابل در رابطه با اصول «پیمان فضای بیرونی» (Outer Space Treaty) سال ۱۹۶۷ ایجاد می‌کند، محیطی ایمن و شفاف را فراهم می‌آورد که گسترش دانش و فعالیت‌های علمی فضایی را در راستای منافع بشریت به‌دنبال خواهد داشت.
قواعد چالش‌برانگیز توافقنامه آرتمیس
بااینوجود، برخی اصول این توافقنامه می‌توانند چالش‌برانگیز باشند. مورد اول در ارتباط با منابع فضایی و توانایی استخراج و بهره‌برداری از منابع ماه، مریخ و سیاره‌ها است؛ به‌ویژه از آن جهت که ناسا صراحتاً یکی از اهداف سفر به ماه را اکتشافات معدنی عنوان می‌کند.
دومین مورد به رفع اختلاف درباره فعالیت‌ها مربوط می‌شود که آژانس فضایی آمریکا درباره آن گفته این سازمان و کشورهای دیگر اطلاعات مکان‌ها و ماهیت کلی عملیات‌ها را به‌صورت علنی ارائه خواهند نمود که مقیاس و حوزه عمل «مناطق بی‌خطر» را مشخص می‌کند. مطابق توضیحات این آژانس، اطلاع‌رسانی و هماهنگی‌ها میان شرکای بین‌المللی برای توجه به این مناطق مانع از انجام هرنوع مداخلات زیان‌آور در این زمینه خواهد شد.
ناسا مدت‌هاست که علاقه خود را به استخراج منابع یخ‌آب در ماه نشان داده است تا از آن بهعنوان آب آشامیدنی و یا تهیه سوخت حامل‌های فضایی خود استفاده کند. اکنون سؤال اینجاست که چنین امری مطابق پیمان فضای بیرونی که بر عدم امکان ادعای مالکیت منابع فضای بیرونی تأکید می‌کند قابل قبول است یا خیر.
در اوایل آوریل سال جاری میلادی دونالد ترامپ با امضای یک فرمان اجرایی در راستای پشتیبانی از استخراج منابع ماه یا دیگر سیاره‌ها اظهار داشت که چنین فرمانی با پیمان فضای بیرونی منافات ندارد. اکنون و با رونمایی از توافقنامه آرتمیس، به‌نظر می‌رسد ناسا و دولت ترامپ قصد دارند گامی به جلو برداشته و سایر کشورها را متقاعد کنند که این روش استفاده از منابع قابل قبول است.
کریستوفر جانسون (Christopher Johnson)، مشاور حقوق فضایی از بنیاد جهانی امنیت (Secure World Foundation)، می‌گوید: «اگر کشوری توافقنامه آرتمیس را امضا کند، در اصل با کلیت حق دسترسی دولت‌ها به منابع ماه و استفاده از آن‌ها موافقت کرده است؛ امری که البته با پیمان فضای بیرونی مطابقت دارد. اما ایالات متحده با توافقنامه آرتمیس به‌دنبال ارائه جزئیات چنین موضوعی است.»
این توافقنامه به موارد لجستیکی کوچک‌تر مانند مطابقت فضاپیماها با استاندارهای مشخص نیز اشاره دارد. کشورها با امضای این توافقنامه همچنین متعهد خواهند شد که اطلاعات را به‌صورت علنی و به همان شیوه‌ای که ناسا منتشر می‌کند، ارائه دهند.
موارد دیگر در این توافقنامه تصریح می‌کنند که مکان فرود فضاپیمای آپولو می‌بایست دست‌نخورده باقی بماند. این موضوع را می‌توان به‌معنای نیاز به آماده‌سازی مکان‌هایی به‌جز مکان استقرار آپولو برای فرود فضاپیماها نیز در نظر گرفت تا هر زمان که فضاپیمایی روی سطح ماه می‌نشیند مانع از انتشار غبار‌های مضر در قمر زمین شود.
رویکرد کشورها نسبت به توافقنامه آرتمیس
در حالی که برایدنستاین می‌گوید برخی از کشورها مانند ژاپن و کانادا به این رویکرد علاقه‌مند هستند، برخی دیگر از کشورها ممکن است از این امر رضایت چندانی نداشته باشند. بهعنوان مثال، روسیه پس از اعلام این توافقنامه از آن ابراز ناخشنودی کرد. دیمیتری راگوزین (Dmitry Rogozin)، رئیس آژانس فضایی روسیه (Roscosmos)، درباره توافقنامه آرتمیس چنین اظهار کرد: «قواعد کلی تهاجم و تصرف یکی است؛ خواه کره ماه باشد یا عراق!» جانسون دراین‌باره می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد هر کس تلاش دارد این توافقنامه را به‌گونه‌ای تفسیر کند که با طرز فکر و درک پیشین خود همخوانی داشته باشد.»
با‌این‌حال ناسا امیدوار است سایر کشورها با توافقنامه آرتمیس موافقت کنند. برایدنستاین مدعی است که در این امر شفافیت وجود خواهد داشت و گزارش‌هایی ارائه خواهد شد؛ چرا که قرار است کشورهای مختلف در کره ماه در مجاورت یکدیگر فعالیت کنند. وی می‌گوید: «ما می‌توانیم به‌شکلی کاملاً واضح و شفاف عمل کنیم تا موفقیت‌هایمان در این مسیر بیشتر شود؛ هدف نهایی همین است!»