اینترنت ماهواره‌ای و امکان ورود آن به ایران

مدتی است که بحث ارائه اینترنت ماهواره‌ای رایگان از سوی شرکت‌هایی مثل وان وب (OneWeb) و (SpaceX) و همچنین اینترنت رایگان با استفاده از بالون‌های ارتفاع بالا توسط گوگل مطرح شده است. این بحث زمانی برای ما ملموس‌تر شد که در جریان برخی اعتراض‌ها، دولت آمریکا به اعتراض‌کنندگان وعده می‌دهد که اگر اینترنت زمینی در ایران قطع شود از ماهواره ارتش خود برای ارائه اینترنت به آن‌ها استفاده کند.

با‌توجه‌به اینکه زمان مشخص‌شده برای راه‌اندازی برخی از این خدمات طی یک تا دو سال آینده است، در این مطلب سعی شده تا با شفاف‌سازی این طرح به برخی سوالات پیش‌آمده پاسخ داده شود.

در همین رابطه بخوانید: اتصال تلفن‌های همراه معمولی به اینترنت ماهواره‌ای امکان‌پذیر می‌شود

موضوع استفاده از ماهواره‌های مخابراتی برای ارائه اینترنت، موضوع چندان جدیدی نیست و از اواخر قرن بیستم مطرح شده بود. در آن دوران سازمان‌های نظامی آمریکایی مثل لاکهید مارتین (Lockheed Martin) اولین فعالان اینترنت ماهواره‌ای بودند و اندکی بعد مایکروسافت نیز به عنوان اولین شرکت تجاری سعی کرد با پروژه تله‌دسیک (Teledesic) به این فناوری رنگ تجاری ببخشد.

اما شکست پروژه ۹ میلیارد دلاری شرکت مایکروسافت باعث شد شرکت‌های تجاری دیگر در در این زمینه محتاط‌تر عمل کنند و نهایتا شرکت‌های آمریکایی ویاست (ViaSat) و هیوزنت (HughesNet) در سال ۲۰۱۲ توانستند اینترنت ماهواره‌ای را با سرعت تا ۱۵ مگابیت بر ثانیه ارائه دهند. همچنین برای مدتی نام پروژه‌ای آمریکایی به نام اوترنت (Outernet) که از طریق ماهواره اینترنت را به‌صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می‌‎داد، بر سر زبان‌ها افتاده بود.

در گذشته سه مشکل عمده در خصوص اینترنت ماهواره‌ای ارائه‌شده وجود داشت؛ سراسری نبودن پوشش خدمات به دلیل قرار داشتن ماهواره‌های مورد استفاده در مدار زمین-ثابت، گران‌تر بودن اینترنت ماهواره‌ای نسبت به اینترنت‌های زمینی متداول و تفاوت ناچیز سرعت اینترنت ماهواره‌ای با اینترنت ADSL.

اما از سال ۲۰۱۴ به بعد شرکت‌های مختلفی از جمله وان وب، اسپیس‌ایکس، بوئینگ و آمازون از برنامه‌های خود برای ایجاد منظومه‌های پرتعداد ماهواره‌ای شامل چند صد یا چند هزار ماهواره کوچک در مدار لئو به‌منظور ارائه اینترنت ماهواره‌ای خبر دادند. طبق وعده‌های داده‌شده این منظومه‌ها قرار است پوشش سراسری داشته باشند و اینترنتی بسیار سریع‌تر از اینترنت‌های زمینی را به تمامی مناطق جهان ارائه کنند.

انواع اینترنت ماهواره‌ای

اینترنت ماهواره‌ای بر اساس نوع ارتباط و تجهیزات مورد نیاز برای برقراری ارتباط با ماهواره به سه دسته کلی تقسیم می شود که عبارت است از:

۱- اینترنت ماهواره‌ای آفلاین: نوعی روش دسترسی به اینترنت است که در آن به خرید حساب کاربری و پرداخت پول در ازای دریافت خدمات اینترنتی نیاز نبوده و نوعی اینترنت رایگان را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد. البته به‌دلیل ماهیت اینترنت ماهواره‌ای آفلاین، نمی‌توان روی اینگونه خدمات، نام مشخص اینترنت را قرار داد چرا که در این نوع از اینترنت، کاربران مجبورند فقط اطلاعاتی را دریافت کنند که توسط دیگر کاربران اینترنت ماهواره‌ای آنلاین دانلود شده است. به‌عبارت‌دیگر، شما با استفاده از یک کارت DVB و دیش و LNB ، قادر به استفاده از خدماتی خواهید بود که دیگر استفاده‌کنندگان اینترنت ماهواره‌ای از آن استفاده کرده‌اند.

در این نوع از اینترنت ماهواره‌ای شما با استفاده از ترفندی خاص از مک آدرس‌هایی استفاده می‌کنید که کاربران اصلی و دارای حساب کاربری استفاده می‌کنند و فایل‌هایی را که آن‌ها دانلود می‌کنند، دانلود می‌کنید. به‌همین‌دلیل است که استفاده از واژه اینترنت، برای این خدمات چندان درست نیست و دانلود آفلاین گزینه مناسب‌تری به‌نظر می‌رسد.

۲- اینترنت ماهواره‌ای آنلاین یک طرفه (One Way): این روش دسترسی به اینترنت فقط به‌صورت دریافت بوده و برای ارسال نیاز به داشتن یک خط اتصال دایال آپ یا ADSL است. مشکل اصلی این نوع از اینترنت ماهواره‌ای دقیقا همین مورد است که باید برای ارسال داده از اینترنت معمولی استفاده کرد که سرعت کمتری دارد.

مورد دیگر این نوع اینترنت ماهواره‌ای این است که برای استفاده از آن باید از قبل یک حساب کاربری تهیه کرده باشید. شرکت‌های زیادی در این زمینه وجود دارند که به ارائه حساب‌های کاربری برای دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای اقدام می‌کنند. شما برای برقراری اتصال به اینترنت با استفاده از این روش، نیاز به دیش، LNB ، کارت DVB، اتصال ADSL و حساب کاربری مربوطه دارید. برخی از شرکت‌های ارائه‌دهنده این نوع اینترنت ماهواره‌ای، سرعت دانلود را بین ۳۰ تا ۶۰ مگابایت بر ثانیه اعلام می‌کنند که کاربران زیادی را نیز به‌خود جذب می‌کند.

۳- اینترنت ماهواره‌ای آنلاین دوطرفه (Two Way): در اینترنت ماهواره‌ای دوطرفه کاربر برای ارسال داده به استفاده از خطوط تلفن ADSL یا وایرلس نیازی ندارد، چرا که ارسال و دریافت داده از طریق ماهواره صورت می‌گیرد. اینترنت ماهواره دوطرفه ، نیاز به آنتن و LNB مخصوص داشته و برای استفاده از آن باید مجوزهای لازم را از مراجع قانونی ذیربط، تهیه کرده باشید. در ادامه مطلب مقصود از اینترنت ماهواره‌ای نوع دوطرفه آن خواهد بود.

چالش‌ها و موانع:

برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای تنها یک تلفن همراه ماهواره‌ای (و نه تلفن همراه معمولی) یا یک آنتن ماهواره‌ای و یک مودم نیاز است؛ اما در عمل قضیه به‌همین سادگی نیست و همچنان چالش‌هایی در مسیر استفاده از این اینترنت وجود دارد. برای مثال یک سیگنال رادیویی حدودا به ۱۲۰ میلی‌ثانیه زمان برای رسیدن از ایستگاه زمینی به ماهواره‌ای در مدار ژئو و ۱۲۰ میلی‌ثانیه دیگر برای بازگشت همین مسیر نیاز دارد.

با در نظر گرفتن دیگر عوامل فیزیکی و محیطی به استثنای شرایط آب و هوایی، تاخیر سیگنال اینترنت ماهواره‌ای به ۰.۵ ثانیه هم می‌رسد؛ یعنی حدودا ۱۲ برابر اینترنت زمینی. در نگاه اول شاید این تاخیر زمانی بزرگ به‌نظر نرسد، اما در هنگام انجام بازی‌های آنلاین یا مشاهده آنلاین ویدئو می‌توان به عمق فاجعه پی برد.

البته باید اشاره کرد که این تاخیر زمانی در منظومه‌های مدارهای لئو و مئو به‌میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. برای مثال منظومه مدار مئوی شرکت O3b اینترنت ماهواره‌ای تا ۱ گیگابیت بر ثانیه را با تاخیر زمانی ۱۲۵ میلی‌ثانیه ارائه می‌دهد. اما به‌هرحال از نقش شرایط آب‌و‌هوایی و پارازیت‌های ماهواره‌ای نمی‌توان غافل شد.

یک تفاوت مهم دیگر بین اینترنت ماهواره‌ای ارائه‌شده توسط منظومه‌های مدار لئو با ماهواره‌های ژئو در آنتن دریافت‌کننده است. آنتن‌های ماهواره‌ای موجود فعلی که برای ماهواره‌های مدار ژئو طراحی شده‌اند، به‌دلیل ساکن بودن ماهواره نسبت به زمین، در یک جهت ثابت قرار گرفته و همواره با یک ماهواره مشخص ارتباط دارند.

اما برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای منظومه‌های مدار لئو به آنتن آرایه فازی نیاز است. ماهواره‌های مدار لئو دائما در حرکت هستند و این آنتن می‌تواند در یک بازه زمانی چند نانوثانیه‌ای بین ماهواره‌ها سوییچ کند و همواره با چند ماهواره که در افق دید آن هستند، ارتباط داشته باشد.

با وجود موانعی که بر سر استفاده از اینترنت ماهواره‌ای وجود دارد، نمی‌توان منکر مزایای آن شد. استفاده از ماهی ۳۰ تا ۴۰ گیگابایت ترافیک مصرفی با سرعت‌هایی در مقیاس گیگابیت بر ثانیه و بعضا به‌صورت رایگان در سال‌های آتی می‌تواند علاوه‌بر مناطق محروم و دورافتاده، شهرنشینان زیادی را نیز مجاب به استفاده از اینترنت ماهواره‌ای کرده و سودهای کلانی را از جنبه‌های تبلیغاتی یا جاسوسی اطلاعات نصیب شرکت‌های ارائه‌دهنده کند.

ورود غول‌های فناوری به عرصه اینترنت ماهواره‌ای و برخی از مهم‌ترین فعالان

>> از معروفترین مهره‌های بازار اینترنت ماهواره‌ای که نام آن در چندسال اخیر همواره سر زبان‌ها بوده است، می‌توان به وان وب اشاره کرد. منظومه ماهواره‌ای این شرکت با تعداد اولیه ۶۵۰ ماهواره اکنون در حال توسعه بوده و قرار است از سال ۲۰۲۱ پوشش جهانی پهن‌باند اینترنت را ارائه دهد. ماهواره‌های وان وب در فاصله ۱۲۰۰ کیلومتری سطح زمین و در مدار لئو فعالیت می‌کنند و به ترانسپوندرهای (یا ترانسپاندرهای) باند Ku مجهز هستند.

وان وب و شرکت‌های دیگری که در بازار جدید اینترنت ماهواره‌ای فعالیت خواهند کرد، زمان مشخصی را برای ارائه خدمات خود اعلام نمی‌کنند، زیرا به‌دلیل قیمت اندک ماهواره‌های کوچکشان، با خراب شدن هرکدام، می‌توانند آن را به‌سرعت جایگزین کرده و منظومه را فعال نگه دارند.

این شرکت با اتکا به ماهواره‌های ۱۵۰ کیلوگرمی خود، دسترسی به اینترنت ۵۰ مگابیت بر ثانیه را برای مشتریان خانگی وعده داده است. ساخت هرکدام از این ماهواره‌ها برای وان وب تقریبا ۱ میلیون دلار هزینه دارد. وان‌ وب برای اتصال مشتریان خود از آنتن‌های آرایه فازی استفاده می‌کند که ابعادشان تقریبا کمی بزرگتر از یک جعبه کفش است.

در همین رابطه بخوانید: عربستان نمایندگی اینترنت ماهواره‌ای وان وب در خاورمیانه شد

>> علاوه‌براین، گوگل هم با پروژه لون (Loon) که از سال ۲۰۱۳ آغاز کرده است، به‌کمک بالون‌های استراتوسفری که در ارتفاع حدودا ۱۸ تا ۲۵ کیلومتری از سطح زمین مستقر می‌شوند، اینترنت 4G  را برای مناطق محروم ارائه می‌دهد. سازو کار این سامانه به این صورت است که بالون‌های مستقر در استراتوسفر با یکدیگر ارتباط دارند و شبکه‌ای را با هم تشکیل می‌دهند که در انتها از یک بالون با ایستگاه زمینی ارائه‌دهنده اینترنت ارتباط دارد و به زبان ساده‌تر اینترنت را دست به دست بین بقیه بالون‌ها پخش می‌کند.

بنابراین در پروژه لون، بالون‌ها اینترنتی را که می‌تواند زمینی یا ماهواره‌ای باشد با یکدیگر تقسیم کرده و هرکدام مانند یک مودم بی‌سیم معلق در هوا عمل می‌کنند. لازم به ذکر است که ارتباط با بالون‌ها و استفاده از اینترنت آن‌ها از دو طریق امکان‌پذیر است: دریافت سیگنال توسط ایستگاه زمینی و پخش آن بین کاربران، و یا ارتباط مستقیم تلفن‌های همراه با بالون از طریق سیم‌کارت‌های گوگل.

به‌کمک این پروژه تابه‌حال گوگل در جریان برخی از سوانح طبیعی در نقاط مختلف دنیا دسترسی اینترنتی را برای مردم و امدادگران فراهم کرده است و در سال ۲۰۱۸ نیز قراردادی را با شرکت تلکام کنیا (Telkom Kenya) برای برقراری دسترسی اینترنتی در مناطق محروم این کشور به امضا رساند. در سال ۲۰۱۹، لون که از یک پروژه به یک شرکت تبدیل شده بود اعلام کرد که بالون‌های این شرکت به مجموعا یک میلیون ساعت پرواز استراتوسفری رسیده‌اند. هرکدام از بالون‌های این مجموعه بیشینه طول عمری ۱۰۰ روزه دارند، هرچند گوگل ادعا می‌کند با طراحی‌های جدید خود این طول عمر را تا ۲۰۰ روز افزایش می‌دهد.

البته گوگل اوایل سال ۲۰۲۱ اعلام کرد برنامه ارائه خدمات اینترنت از طریق بالون‌های استراتوسفری لون را تعطیل می‌کند؛ امری که دلیل آن مسیر طولانی‌ و پرریسک پروژه عنوان شده است. آلاستر وستگارت (Alastair Westgarth)، مدیر ارشد اجرایی لون، در‌این‌باره می‌گوید: «هرچند ما شرکایی برای ادامه مسیر یافتیم، اما راهی برای کاهش هزینه‌ها به‌منظور توسعه یک کسب و کار بلند مدت و ماندگار پیدا نکردیم.»

البته گوگل در مسیر این پروژه دستاوردهایی هم داشت؛ از جمله توسعه بالون‌های هلیومی با عمر چند صد روز در آسمان و همچنین توسعه تجهیزات مخابراتی با قابلیت پوشش شبکه برای منطقه‌ای ۲۰۰ بار بزرگ‌تر از متوسط پوشش یک دکل مخابراتی.

>> اوترنت که اکنون به‌علت مسائل مربوط به ثبت نشان تجاری، نام آن به آدرنت (Othernet Inc) تغییر یافته، شرکتی است که در سال ۲۰۱۴ توسط سید کریم (Syed Karim) و با حمایت موسسه سرمایه‌گذاری غیر‌انتفاعی (MDIF (Media Development Investment Fund در آمریکا تاسیس شد. این شرکت آنتن‌های دریافت‌کننده ماهواره‌ای پرتابلی را به مشتریان خود ارائه می‌کند که شامل یک تقویت‌کننده سیگنال، پردازنده و رادیو هستند. هدف این پروژه ایجاد دسترسی رایگان به محتوای اینترنت از طریق ماهواره‌های مدارهای لئو و ژئو اعلام شده است.

این پروژه در‌حال‌حاضر از سیگنال‌های ارسال‌شده توسط ماهواره‌های مخابراتی مدار ژئو برای ارائه دسترسی اینترنتی استفاده می‌کند و دستگاه‌های مختلف می‌توانند از طریق وای‌فای به آنتن آن متصل شوند. هرچند در آینده احتمال استفاده از آنتن‌های این شرکت برای اتصال به ماهواره‌های مدار لئو نیز وجود دارد.

پس تا اینجا متوجه شدیم که بر خلاف اعلام برخی سایت‌های خبری، در پروژه اوترنت یا آدرنت ماهواره‌ای به فضا ارسال نشده است، بلکه از ظرفیت ماهواره‌های موجود در مدار استفاده می‌شود؛ علی‌رغم اینکه در ابتدای پروژه در سال ۲۰۱۴ قرار بود ماهواره‌های کوچکی نیز برای این پروژه به فضا ارسال شوند.

در همین رابطه بخوانید: اینترنت ماهواره‌ای روسیه، رقیب اسپیس‌ایکس و وان‌وب

دریافت‌کننده و مودم آدرنت که مجموعه آن دریم‌کچر (Dreamcatcher) نام دارد با قیمت ۶۹ دلار به‌فروش می‌رسد. دریم‌کچر به دو ماهواره SES-2 و Astra 3B دسترسی دارد و اینترنت را در آمریکای شمالی با سرعت ۲۰ کیلوبایت بر ثانیه و در اروپا با سرعت ۱۰ کیلوبایت بر ثانیه ارائه می‌کند.

آدرنت در سال ۲۰۱۴ با وعده‌هایی که داده بود در صدر اخبار قرار اشت، اما اکنون با‌توجه‌به اینکه نه پوشش جهانی دارد و نه سرعتی قابل رقابت با خدمات دیگر، نمی‌توان آن را یک پروژه موفق تلقی کرد. با‌این‌وجود باتوجه‌به فعال بودن وبسایت این شرکت و اطلاعات موجود در ویکیپدیا هنوز این پروژه لغو نشده است.

>> یکی از فعالان عرصه اینترنت ماهواره‌ای که شاید برای ساکنین خاورمیانه و قاره آفریقا اهمیت بیشتری داشته باشد، شرکتی به نام کوییکا (Quika) است. این شرکت که یکی از زیرمجموعه‌های اپراتور مخابراتی بین‌المللی تالیا (Talia) محسوب می‌شود، اعلام کرده است که نخستین اینترنت ماهواره‌ای رایگان پرسرعت را با هدف برطرف کردن نابرابری اقتصادی و اجتماعی برای ساکنان کشورهای در حال توسعه ارائه می‌کند.

اینکه آیا هدف اصلی کوییکا تنها همان چیزی است که اعلام شده یا اهداف پشت پرده دیگری نیز در این پروژه وجود دارد، نیازمند بررسی‌های گسترده و عمیق‌تری است. اما این شرکت برنامه‌ریزی‌های خود را طوری تنظیم کرده است که متحمل ضرر مالی نشود.

کوییکا سه نوع بسته اینترنتی را به مشتریان خود رائه می‌کند که تنها یکی از آن‌ها با نام کوییکا فری (Quika Free) رایگان است. دو خدمت دیگر شامل کوییکا استارت (Quika Start) و کوییکا پلاس (Quika Plus) که به شرکت‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) فروخته می‌شوند، هزینه‌های کوییکا فری را پشتیبانی می‌کنند.

علاوه‌براین شرکت کوییکا اعلام کرده است که آنتن‌های مورد نیاز برای اتصال به اینترنت ماهواره‌ای این شرکت رایگان نیستند و برای نصب آن‌ها نیز مبلغی دریافت می‌شود که در مجموع ممکن است تا ۳۵۰ دلار برای مشتریان هزینه داشته باشد.

کوییکا وعده داده است که در سه مرحله ابتدا عراق، افغانستان و بخش‌هایی از آفریقا، سپس قاره آفریقا به‌صورت کامل و در نهایت هر پنج قاره را به اینترنت متصل کند. هرچند موفقیت این شرکت بسیار وابسته به این است که تا چه حد در جذب مشتری برای دو خدمت غیر رایگان خود موفق باشد.

به گفته آلن افراسیاب (Alan Afrasiab) بنیان‌گذار کوییکا، این شرکت در ابتدا از ماهواره‌های عربست-۵سی (Arabsat-5C) و الیاه ۳ (Al Yah 3) برای ارائه خدمات خود در باند Ka استفاده می‌کند که هردو در مدار ژئو فعال هستند، اما در ادامه قصد دارد که ماهواره‌های مدار لئو را نیز به پروژه خود اضافه کند. البته حتی در صورت موفقیت کوییکا، ارائه اینترنت به خاورمیانه اولویت اول این شرکت نیست. در واقع پس از پوشش کامل آفریقا احتمالا در اواخر دهه ۲۰۲۰ باید منتظر ورود خدمات این شرکت به ایران باشیم.

اما در‌حال‌حاضر بیراه نیست اگر بگوییم بزرگ‌ترین و جدی‌ترین پروژه اینترنت ماهواره‌ای در جهان به اسپیس ایکس (SpaceX) تعلق دارد. منظومه ماهواره‌ای اینترنتی این شرکت با نام استارلینک (Starlink) که علاوه بر بازار اینترنت ماهواره‌ای تجاری، ماموریت‌های علمی، نظامی و اکتشافی را هم مورد هدف قرار داده است، شامل چند هزار ماهواره می‌شود.

تا زمان به‌روزرسانی این گزارش اسپیس‌ایکس حدود ۱۸۰۰ ماهواره از منظومه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را به فضا فرستاده است و برنامه دارد تا اواسط دهه ۲۰۲۰ تعداد ماهواره‌های فعال خود را به ۱۲ هزار عدد برساند. همچنین این شرکت به‌دنبال اخذ مجوز برای افزایش تعداد ماهواره‌های منظومه خود تا ۴۲ هزار عدد است.

بنابر اعلام اسپیس‌ایکس تجهیزاتی که برای اتصال به اینترنت استارلینک نیاز است، شامل کیت نصب (Mounting Kit)، دیش گیرنده و یک روتر با قابلیت‌های شبکه وای‌فای می‌شود. هزینه بسته کامل این تجهیزات ۴۹۹ دلار و هزینه اشتراک ماهیانه برای کاربران در ابتدای ارائه نسخه بتا ۹۹ دلار اعلام شده است. مدیران اسپیس‌ایکس می‌گویند درآمد سالیانه این شرکت از استارلینک به ۳۰ میلیارد دلار خواهد رسید؛ این در حالی است که کل بودجه مورد نیاز برای این پروژه در حدود ۱۰ میلیارد دلار یا بیشتر برآورد شده است.

پوشش جهانی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک از اواخر سال ۲۰۲۱ آغاز می‌شود و با افزایش تعداد ماهواره‌های این منظومه، کیفیت خدمات‌رسانی نیز به‌تدریج بیشتر خواهد شد. به‌گفته ایلان ماسک (Elon Musk)، بنیان‌گذار اسپیس‌ایکس، با هر پرتاب تقریبا ۱ ترابیت به ظرفیت قابل استفاده منظومه اضافه می‌شود. این در حالی است که مجموع ظرفیت قابل استفاده منظومه‌ وان ‌وب ۶ ترابیت خواهد بود.

ماهواره‌های این منظومه با ۲۵۰ کیلوگرم وزن تعداد‌های متغیری ترانسپوندرهای باندهای Ka و Ku را در خود جای خواهند داد. همچنین در آن‌ها فناوری ارتباطات اپتیکال (نوری) بین ماهواره‌ای به‌کار خواهد رفت. محل قرارگیری ماهواره‌های استارلینک شامل سه صفحه مداری خواهد بود. صفحه اول شامل ۱۶۰۰ ماهواره در ارتفاع ۵۵۰ کیلومتری است. صفحه دوم شامل ۲۸۰۰ ماهواره‌ است و در ارتفاع ۱۱۵۰ کیلومتری درنظر گرفته شده و در نهایت صفحه سوم قرار است شامل ۷۵۰۰ در ارتفاع ۳۴۰ کیلومتری باشد.

در ماهواره‌های استارلینک از فناوری‌های نوآورانه زیادی استفاده شده؛ به‌طور مثال این ماهواره‌ها قرار است از آی‌پی‌های نسخه ۶ (IPV6) بهره بگیرند. هم‌اکنون در جهان رایانه‌های شخصی و تجاری از آی‌پی‌های نسخه ۴ (IPV4) برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند، اما این آی‌پی‌ها در حال اتمام هستند و به‌همین‌دلیل به‌زودی همه رایانه‌های جهان مجبور خواهند شد به آی‌پی‌های نسخه ۶ نقل مکان کنند. این آی‌پی‌ها همچنین دارای قابلیت‌ها و ظرفیت‌ بسیار بیشتری نسبت به آی‌پی‌های نسخه ۴ هستند.

>> شرکت آمازون نیز قصد دارد با ایجاد یک منظومه ماهواره‌ای متشکل از ۳۲۳۶ ماهواره در مدار، به ارائه خدمات‌ اینترنت ماهواره‌ای در سراسر جهان بپردازد. این پروژه همچنین به تقویت پلتفرم رایانش ابری شرکت خدمات وب آمازون (Amazon Web Services به‌اختصار AWS)، زیرمجموعه شرکت آمازون، کمک خواهد کرد. AWS در حال راه‌اندازی بخش جدیدی برای تامین خدمات ابری به‌منظور پردازش اطلاعات در مدار زمین است.

آمازون برنامه دارد نمونه اولیه ماهواره‌های منظومه مخابراتی خود به‌نام کویپر (Kuiper) را طی سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۲ به فضا پرتاب کند. براین‌اساس دو ماهواره کویپرست-۱و۲ (KuiperSat 1&2) متعلق به سامانه اینترنت ماهواره‌ای آمازون جهت آزمایش فناوری‌های اصلی، در مدار لئو و در ارتفاع ۵۹۰ کیلومتری زمین قرار می‌گیرند. این ماهواره‌ها را شرکت کویپر (Kuiper Systems)، زیرمجموعه آمازون، توسعه می‌دهد و در باند Ka فعالیت می‌کنند.

آمازون سرعت اینترنت ماهواره‌ای این شرکت از طریق ماهواره‌های آزمایشی کویپر را ۴۰۰ مگابیت بر ثانیه اعلام کرده و وعده بهتر شدن این سرعت را نیز داده است. شایان ذکر است شرکت مذکور سال ۲۰۲۰ از سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری خود در پروژه کویپر خبر داده بود.

در همین رابطه بخوانید: اینترنت ماهواره‌ای آمازون

>> غیر از موارد مذکور، بازار اینترنت ماهواره‌ای بازیگران دیگری نیز دارد که برای مثال می‌توان به منظومه ایریدیوم (Iridium satellite constellation) با ۷۵ ماهواره اشاره کرد که البته تعداد ماهواره‌ها و پهنای باند نسبتا اندک آن فعلا تهدیدی جدی برای اینترنت زمینی نیست و تلفن‌های ماهواره‌ای را هدف قرار داده است.

اما منظومه‌های اسپیس‌ایکس با ۱۲ هزار ماهواره و شرکت سامسونگ با ۴۶۰۰ ماهواره و حتی منظومه ماهواره‌ای بوئینگ با بیش از ۴ هزار ماهواره که هنوز تاریخ راه‌اندازی آن مشخص نیست، می‌توانند باعث شوند که در دهه آتی بساط اینترنت زمینی به‌کل برچیده شود.

شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای در ایران

اینترنت ماهواره‌ای در ایران فعلا برای افراد حقیقی در دسترس نیست. با‌این‌حال برخی شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات عمومی انتقال داده از طریق ماهواره (SAP) وجود دارند که با کسب مجوز از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، اینترنت ماهواره‌ای را به‌عنوان یک واسطه در اختیار بانک‌ها، موسسه‌های مالی و اعتباری، شرکت‌های صنعت نفت و پتروشیمی، خطوط کشتیرانی، سازمان‌های دولتی، اپراتورهای تلفن همراه و شرکت‌های پیمانکاری خصوصی و دولتی قرار می‌دهند. این شرکت‌ها از ظرفیت ماهواره‌های مدار ژئو متعلق به شرکت‌هایی از جمله اینتلست (IntelSat) و یوتلست (EutelSat) استفاده می‌کنند.

خرید اینترنت ماهواره‌ای

شرکت‌های SAP برای دریافت پروانه فعالیت از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ملزم به رعایت قوانینی هستند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
– دارنده پروانه می‌تواند صرفا به بهره‌برداران نهایی خود خدمات دسترسی به اینترنت، اینترانت و خدمات صوتی و تصویری ارائه دهد؛
– دارنده پروانه باید پهنای باند اینترنت مورد نیاز خود را از شرکت ارتباطات زیرساخت و یا شرکتهای توزیع کننده مجاز اینترنت دریافت کند؛
– ایجاد ارتباط بین نقاط داخل کشور و نقاط خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران برای ارائه خدمات موضوع پروانه باید صرفا از طریق ایستگاه زمینی مرکزی ماهواره داخل کشور برقرار شده و ارتباط مستقیم ایستگاه‌های زمینی ماهواره داخل کشور با ایستگاه‌های زمینی ماهواره خارج از کشور مجاز نیست؛
– دارنده پروانه ملزم به ارائه خدمات از طریق ایستگاه زمینی مرکزی ماهواره در داخل کشور بوده و مجاز به ارائه خدمات از طریق ایستگاه زمینی مرکزی ماهواره در خارج از کشور نیست.

اینترنت ماهواره‌ای رایگان برای ایران

در حال حاضر هیچ شرکتی در هیچ کشوری خدمات اینترنت ماهواره‌ای را به صورت رایگان ارائه نمی‌دهد. شرکت اسپیس‌ایکس نیز که اولین اینترنت ماهواره‌ای جهانی یعنی استارلینک را راه‌اندازی کرده است، برای خدمات خود هزینه دریافت می‌کند. اگرچه شاید در آینده و با گسترش منظومه‌های اینترنت ماهواره‌ای جهانی بتوان انتظار ارائه چنین خدماتی را با هزینه‌ای کم یا حتی رایگان داشت، فعلا هیچ شرکتی چنین موضوعی را مطرح نکرده است.

جمع‌بندی

ارائه اینترنت ماهواره‌ای رایگان توسط شرکت‌های بین‌المللی و دولت‌های خارجی، سابقه‌ای چندین ساله داشته و به‌نظر می‌رسد پس از انجام چندین طرح ناموفق اکنون به‌لحاظ توسعه فناوری به‌حدی از بلوغ رسیده است که امکان اجرایی شدن موفق آن حداکثر تا ۲ یا ۳ سال آینده و حتی شاید زودتر وجود دارد. هر چند دریافت و ارسال داده کماکان به تجهیزات ویژه‌ای نیاز خواهد داشت، اما جلوگیری از دریافت و ارسال سیگنال توسط این تجهیزات از مقابله با دریافت سیگنال توسط آنتن‌های ماهواره‌ای تلویزیونی بسیار سخت‌تر و نزدیک به غیرممکن خواهد بود.

در همین رابطه بخوانید: اینترنت ماهواره‌ای چین

در یک جمع بندی کلی می‌توان گفت اینترنت ماهواره‌ای رایگان یک روند اجتناب‌ناپذیر است که نه‌تنها می‌تواند از منظر راهبردی به‌عنوان سلاح توسط دولت‌ها پیگیری ‌شود، بلکه از نگاه اقتصادی نیز روندی جهانی است که شرکت‌های مختلفی برای ورود به آن طرح‌های تجاری قدرتمندی را تدوین کرده‌اند. بدین‌ترتیب پیش‌بینی می‌شود کسب درآمد از پهنای باند به شیوه معمول در آینده نزدیک منسوخ خواهد شد و زیر‌ساخت‌های فضاپایه و رایگان برای اینترنت سهم قابل‌توجهی را در اختیار می‌گیرند.

این بدان معناست که نه تنها اینترنت ملی تا حد زیادی معنای خود را از دست خواهد داد، بلکه کل زیرساخت و بستر خدمات اینترنتی در اختیار دولت‌ها و شرکت‌های پیشگام در این زمینه قرار خواهد گرفت. با‌توجه‌به توضیحات داده‌شده، روش‌های سنتی مقابله با فناوری‌های مرتبط با اینترنت ماهواره‌ای فضاپایه موثر نخواهند بود، بنابراین تنها راه موجود ارائه خدمات مشابه قابل رقابت با انواع خارجی است. بدین منظور سه راه بیشتر وجود ندارد که می‌بایست همزمان پیگیری شوند:

اول توسعه فناوری بومی از جمله ماهواره‌های مخابراتی و منظومه‌های ماهواره‌ای و تاسیس شرکت‌های خدمات‌دهنده قدرتمند که متاسفانه به‌دلیل عدم توجه به روندهای جهانی در گذشته، انجام آن در کوتاه مدت تقریبا غیر ممکن است، اما راه حلی درازمدت است که حتما می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.

راه دوم سرمایه‌گذاری و خرید استارت‌آپ‌های خارجی که در این زمینه پیشگام هستند و با‌توجه‌به تعدد شرکت‌های نوظهور فعال در این زمینه و نیاز به اقدام سریع و تاثیرگذار به‌نظر می‌رسد این راه در کوتاه مدت گزینه مناسب‌تری باشد.

راه سوم نیز تلاش برای تصویب قوانین در مجامع بین‌المللی به‌منظور حفظ حق حاکمیت دولت‌ها و محدود کردن ارائه‌دهندگان بین‌المللی اینترنت به قوانین کشورهاست.