بازیافت در کهکشانها

برای مدتها کهکشانها به عنوان تودههایی از ماده تصور میشدند که در فضای خالی شناور بودند. اما حقیقت این است که ابری بزرگ و تقریباً نامرئی از گرد و غبار و گاز، آنها را احاطه کرده است؛ این ابر که به آن محیط دورگرا (CGM) گفته میشود از خروج مواد داخل کهکشان جلوگیری میکند. قرار است تلسکوپ FORTIS پس از پرتاب از نیومکزیکو، یک کهکشان نزدیک را رصد کرده و مقدار گازی را که ستارههای آن به بیرون این کهکشان و به محیط (CGM) میفرستد، اندازه بگیرد.
این مشاهدات نشان خواهد داد چگونه مواد در داخل و خارج از کهکشانها، به تشکیل ستاره و تکامل کهکشانی کمک میکنند. به گفته ستارهشناسان یکی از مسائل مهم پیرامون چرخه زندگی کهکشانها این است که به نظر میرسد فرآوردههای جانبی ستارههای موجود مانند گازها و فلزات تولید شده، از بین نرفته است. به گفته استفان مککانلیس (Stephan McCandliss) محقق اصلی FORTIS از دانشگاه جان هاپکینز (Johns Hopkins University)، با افزایش سن ستارگان، آنها محیط اطراف خود را آلوده کرده و مواد اطراف خود را پرتاب میکنند.
در واقع ستارگان پس از مدتی سوخت هستهای خود را تمام کرده و برای زنده ماندن، مجبور به تولید عناصر سنگینتر مانند فلزات میشوند. گاهی اوقات طی انجام این واکنشهای هستهای و در اثر انفجارهایی که رخ میدهد، فلزات تولید شده به خارج از ستاره پرتاب میشود و محیط اطراف را آلوده میکند؛ این پرتابها در ستارههای مسن بیشتر است.
مأموریت FORTIS در حقیقت به بخشی از فرآیند بازیافت مربوط میشود که میزان گاز وارد شده به CGM را اندازهگیری میکند؛ این تلسکوپ میزان پرتابهای ستارهها و ابرنواخترها را اندازه میگیرد تا دریابد چه مقدار گاز در CGM ایجاد میشود و چه مقدار گاز از آن عبور میکند.
اگر گاز با سرعتی بسیار زیاد خارج شود، از محیط کهکشانی کاملاً فرار خواهد کرد. ممکن است فلزات گرانبها از طریق CGM به فضای بین ستارهای پرتاب و از فرآیند بازیافت خارج شوند، اما اگر فلزات با سرعت کم خارج گردند به گردش در میآیند.
موضوع قابل توجه این است که مواد مذکور به تشکیل ستارههای جوان کمک کرده و چرخه زندگی آنها را کامل میکنند. گرد و غبار اطراف کهکشانها با جا به جا کردن فلزات به دور کهکشان، سوخت و تغذیه دوباره را برای ستارگان فراهم میآورد، اما خروج آنها از کهکشان موجب ایجاد محیط های ناهمگون و در نتیجه هدر رفتن مواد اولیه لازم برای کهکشان میشود.
شایان ذکر است تلسکوپ FORTIS در تاریخ ۲۷ اکتبر سال جاری، با موفقیت از نیومکزیکو پرتاب شد و دادههای به دست آمده از این تلسکوپ در حال بررسی است.