علیرضا فتحی: در آغاز عصر فضا، دانش و اطلاعات این حوزه تنها در اختیار دولت‌ها و تعداد محدودی از دانشمندان دو کشور آمریکا و شوروی بود. اما بنا بر انگیزه‌های مختلف، دولت‌ها، سازمان‌های فضایی و نهادهای مختلف در طول سالیان اخیر تلاش کرده‌اند که این اطلاعات در سطح صنایع تجاری، دانشگاه‌ها، مردم عادی و حتی کودکان گسترش یابد. بررسی این انگیزه‌ها -از نیاز به جلب اقبال عمومی به منظور دریافت بودجه برای انجام پروژه‌های عظیم اکتشافی گرفته تا واگذاری بخش‌هایی همچون پرتاب‌های فضایی به بخش تجاری و تربیت نسل‌های آینده فعالان صنعت فضا- نیازمند یک مقاله مفصل است. پیش از این در مقاله‌ای به صورت اختصاصی تنها به مرور فعالیت‌های صورت‌گرفته توسط سازمان‌های فضایی قدرتمند جهان شامل ناسا (NASA) و سازمان فضایی اروپا (ESA) پرداخته شد و در این مقاله فعالیت‌های ترویجی سازمان‌های فضایی آسیایی برای علاقه‌مندسازی کودکان به فضا، فضانوردی، نجوم و فناوری‌های فضایی می‌پردازیم.
سازمان‌های فضایی هند و چین
سازمان‌های فضایی دو کشور هند و چین به عنوان قدرت‌های فضایی اصلی قاره آسیا، به اندازه ناسا و سازمان فضایی اروپا در زمینه ترویج صنعت فضایی در میان کودکان فعالیت نکرده و تنها به برگزاری دوره‌ها و کمپ‌های آموزشی به صورت سالانه بسنده می‌کنند. دلیل عدم وجود توجه ویژه و برنامه‌ریزی پیوسته برای آموزش کودکان در این کشورها شاید این باشد که صنعت فضایی جوانتری دارند و هنوز از بابت بالا رفتن سن فعالان صنعت فضایی خود احساس خطر نکرده‌اند.
به هر حال مهم‌ترین برنامه فعلی ایسرو برای ترویج فضا مابین دانش‌آموزان، برنامه دانشمند جوان یا یوویکا (Yuvika) نام دارد. طی این برنامه دانش‌آموزانی از سرتاسر هند به مدت دو هفته در مقر ایسرو جمع می‌شوند و از برنامه‌های آموزشی، بازدید از آزمایشگاه‌ها، جلسه با کارشناسان و تمارین عملی بهره‌مند می‌گردند. این سازمان فضایی هدف از برنامه یوویکا را انتقال دانش پایه در زمینه‌های فناوری فضایی، علوم و کاربردهای فضایی به نسل جوان‌تر برای ترغیب آنان به فعالیت‌های فضایی و تضمین آینده صنعت فضایی کشور بیان کرده است. هرچند تعداد دانش‌آموزان راه‌یافته به کمپ ایسرو در نهایت به نسبت جمعیت هند بسیار اندک می‌باشد؛ اما در مقایسه با رقیب فضایی مستقیم این کشور یعنی چین، [بر اساس اطلاعات در دسترس به صورت عمومی] شاید فعلا هند از لحاظ ترغیب کودکان و نوجوانان به فضا در جایگاه بهتری قرار داشته باشد.
دیگر فعالیت فضایی ترویجی قابل توجه هند برای کودکان که اخیرا انجام شد، بازدید ۱۱۰ دانش‌آموز از پرتاب ماه‌نورد هندی چاندرایان-۲ (Chandrayaan-2) بود. در این بازدید دانشمندان ایسرو در مورد ماموریت اکتشافی ماه این سازمان برای دانش‌آموزان توضیح دادند و جزئیاتی از ماموریت را در اختیار آن‌ها قرار دادند. دولت هند هدف از دعوت دانش‌آموزان را ایجاد رغبت در میان آن‌ها برای فعالیت‌های علمی اعلام کرده است.
لازم به ذکر است که نهادهایی از جمله اسپیس ایندیا (space-india) و اسپیس کیدز ایندیا (Space kidz India) در زمینه ترویج دانش و اطلاعات فضایی در کشور هند فعالیت می‌کنند اما زیرمجموعه سازمان فضایی این کشور نیستند. در مورد این سازمان‌ها در بخش فعالیت‌های ترویجی غیردولتی توضیح داده خواهد شد.
اما جستجوهای انجام‌گرفته به زبان انگلیسی در مورد فعالیت‌های ترویجی فضایی کشور چین به نتایج مشخص و واضحی منتج نمی‌گردند. قطعا نمی‌توان از این موضوع نتیجه گرفت که در این کشور فعالیتی برای ترویج کودکان صورت نمی‌گیرد؛ در واقع چین اصولا در مورد فعالیت‌های فضایی خود رویه پنهان‌کاری را در پیش گرفته و به عنوان مثال معمولا اطلاعات چندانی از ماهواره‌های پرتاب‌شده توسط این کشور منتشر نمی‌شود. به هر حال با جستجو به زبان چینی و بررسی برخی وبسایت‌ها، بازی‌های آموزشی فضایی، کتاب‌ها و انیمیشن‌هایی ساخته‌شده برای توضیح در مورد فضا به زبان ساده قابل مشاهده است. همچنین سالانه مراسمی با عنوان «روز هوافضای چین» در این کشور برگزار می‌گردد که یکی از اهداف آن ترغیب نسل جوان به یادگیری علوم فضایی و تبدیل شدن به نقطه آغازی برای دنبال کردن رویاهای فضایی کودکان می‌باشد. در بخش تعاملی این نمایشگاه، کودکان و خردسالان در دستگاه‌های شبیه‌سازی محیط فضا قرار می‌گیرند و با محیط فضا و بویژه ماه آشنا می‌شوند.
سازمان فضایی ژاپن
در پین کشورهای پیشرو قاره آسیا در زمینه فضایی، به نظر می‌رسد که ژاپن فعالیت جدی‌تری در زمینه ترویج صنعت فضایی در میان کودکان انجام می‌دهد. سازمان فضایی این کشور (JAXA) در اقدامی مشابه ناسا و سازمان فضایی اروپا، در سایت خود یک وبلاگ به نام Space Station Kids را به کودکان اختصاص داده است. این وبلاگ با ظاهری ساده‌تر نسبت به وبلاگ‌های مذکور، اطلاعاتی در مورد فضا، ایستگاه فضایی و زندگی در فضا را در اختیار کودکان می‌گذارد و با کوییزهایی امکان سنجش میزان اطلاعات را به آن‌ها می‌دهد.
علاوه بر این، ژاپن نیز مانند هند برنامه‌هایی را برای آشناسازی کودکان با فضا برگزار می‌کند. در قالب برنامه‌ای با عنوان دانشکده کیهانی (Cosmic College) که به صورت سالانه در تابستان برگزار می‌گردد، کودکان در سنین پیش‌دبستان و دبستان به همراه والدین خود در برنامه‌های آموزشی-تفریحی در چند دانشگاه این کشور حضور می‌یابند و اطلاعاتی را در مورد دستاوردهای فضایی این کشور و پروژه‌های آتی اطلاعاتی کسب می‌کنند.
دیگر فعالیت فضایی ترویجی فضایی کشور ژاپن برای کودکان، ساخت یک افلاک‌نمای کوچک متحرک می‌باشد که با نام توپ فضایی (Space Ball) شناخته می‌شود. توپ فضایی که سالانه در نمایشگاه‌های مختلف در ژاپن به نمایش گذاشته می‌شود به کمک ۱۹ پروژکتور، حضور در فضا را شبیه‌سازی می‌کند و مناظری را که توسط فضاپیمای وویجر (Voyager) مشاهده می‌شود برای بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارد. ضمن اینکه تورهایی نیز در مرکز فضایی سوکوبا (Tsukuba Space Center) که از مراکز تحت نظر سازمان فضایی ژاپن می‌باشد برای کودکان و نوجوانان برگزار می‌شود. این برنامه شامل شبیه‌سازی پیاده‌روی فضایی، کنترل یک ماه‌نورد و توضیح در مورد چالش‌های زندگی در فضا است.
