علیرضا فتحی: در آغاز عصر فضا، دانش و اطلاعات این حوزه تنها در اختیار دولت‌ها و تعداد محدودی از دانشمندان دو کشور آمریکا و شوروی بود. اما بنا بر انگیزه‌های مختلف، دولت‌ها، سازمان‌های فضایی و نهادهای مختلف در طول سالیان اخیر تلاش کرده‌اند که این اطلاعات در سطح صنایع تجاری، دانشگاه‌ها، مردم عادی و حتی کودکان گسترش یابد. بررسی این انگیزه‌ها -از نیاز به جلب اقبال عمومی به منظور دریافت بودجه برای انجام پروژه‌های عظیم اکتشافی گرفته تا واگذاری بخش‌هایی همچون پرتاب‌های فضایی به بخش تجاری و تربیت نسل‌های آینده فعالان صنعت فضا- نیازمند یک مقاله مفصل است. اما در این گزارش به صورت اختصاصی تنها به مرور فعالیت‌های صورت‌گرفته توسط سازمان‌های فضایی قدرتمند جهان همچون ناسا (NASA)، سازمان فضایی اروپا (ESA)، مرکز تحقیقات فضایی هند (ISRO) و… برای علاقه‌مندسازی کودکان به فضا، فضانوردی، نجوم و فناوری‌های فضایی می‌پردازیم.
ناسا
سازمان فضایی آمریکا به عنوان قدرتمندترین سازمان فضایی جهان، آشنا کردن کودکان و نوجوانان با فضا و اطلاعات ابتدایی را به صورت جدّی دنبال می‌کند و شاهد این مدعا چندین برنامه و وبسایتی است که ناسا برای ترغیب کودکان به دنبال کردن علوم و اخبار فضایی راه‌اندازی کرده است. به عنوان مثال می‌توان به وبلاگ کلوپ کودکان ناسا (NASA Kids’ Club) اشاره کرد. این وبلاگ با ارائه بازی و سرگرمی توجه کودکان را به فعالیت‌های فضایی جلب می‌کند. در کلوپ کودکان ناسا، کودکان می‌توانند کنترل یک مریخ‌نورد را بدست بگیرند یا پس از تکمیل یک پازل فضایی، اطلاعات خلاصه‌ای را در مورد یک فناوری یا ماموریت ناسا کسب کنند. رنگ‌آمیزی تصاویر و آشنایی با سکنه ایستگاه فضایی از دیگر بخش‌های این وبلاگ هستند.
ناسا همچنین وبلاگی دیگر برای آموزش کودکان با نام اسپیس پلیس (SpacePlace) دارد که در آن به سوالات کنجکاوانه کودکان پاسخ می‌دهد. سوالاتی از قبیل: خورشیدگرفتگی چیست؟ جی پی اس چگونه کار می‌کند؟ چرا آسمان آبی است؟ کهکشان چیست؟ سیاه‌چاله چیست؟ بعد از اتمام ماموریت چه اتفاقی برای ماهواره‌ها می‌افتد؟ و… .این وبلاگ همچنین به صورت روزانه حقایقی کوتاه و جالب در مورد فضا را برای کودکان و نوجوانان منتشر می‌کند.
دیگر وبسایت ناسا که به فعالیت‌های ترویجی اختصاص دارد، وبسایت منظومه شمسی (Solar System) می‌باشد که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین وبگاه‌های فعال در این زمینه، از سال ۱۹۹۸ فعالیت خود را آغاز کرده است و سعی در ایفای نقش یک دایرةالمعارف آنلاین با اطلاعات به‌روز در مورد منظومه شمسی را دارد. در این وبسایت نیز بخشی برای کودکان در نظر گرفته شده است که سخنرانی‌هایی به زبان ساده در مورد فضا، اشکال فضایی برای رنگ‌آمیزی، راهنمای ساخت ماکت‌های سه‌بعدی کاوشگرهای ناسا و دستور پخت خوراکی‌هایی به شکل اجسام و کاوشگرهای فضایی از بخش‌های آن هستند.
علاوه بر این، ناسا طرحی با عنوان علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی (STEM) را برای آموزش و دخالت دادن کودکان و نوجوانان در ماموریت‌های خود راه‌اندازی کرده است. از مهم‌ترین اهداف برنامه STEM می‌توان به این موارد اشاره کرد: فراهم کردن فرصت‌هایی برای دانش‌آموزان و عموم به منظور کمک به اکتشافات آینده ناسا، تربیت نسل آینده نیروی کار از طریق درگیر کردن دانش‌آموزان در تجربه‌های صحیح یادگیری به همراه دانشمندان، تاسیسات و تجهیزات ناسا، تقویت درک عمومی از فضا از طریق برقراری ارتباطی مستحکم بین ماموریت‌های ناسا و دانش‌آموزان. در این برنامه مراکز مهم ناسا همچون آزمایشگاه پیشرانش جت (Jet Propulsion Laboratory)، مراکز فضایی جانسون (Johnson Space Center)، کندی (Kennedy Space Center) و گلن (Glenn Research Center) و مرکز تحقیقاتی ایمس (Ames Research Center) حضور دارند. در قالب پروژه STEM ناسا برنامه‌هایی همچون برقراری ارتباط بین دانش‌آموزان و فضانوردان ایستگاه فضایی، برگزاری مسابقات با مضمون فضایی، فرستادن تراشه‌هایی حاوی نام انسان به فضا و ارائه بورسیه‌های تحصیلی به دانش‌آموزان مستعد صورت گرفته‌اند.
سازمان فضایی اروپا
سازمان فضایی اروپا نیز همچون ناسا اهمیت زیادی برای فعالیت‌های ترویچی در سطح کودکان و نوجوانان قائل است. وبلاگ ESA Kids که توسط این سازمان برای کودکان توسعه یافته است، علاوه بر بخش‌هایی که به آموزش، تفریح و سرگرمی کودکان یا بیان اخبار فضایی به زبانی ساده اختصاص دارند، یک بخش مخصوص معلمان مدارس نیز دارد که نحوه ارائه آموزه‌های فضایی به دانش‌آموزان در آن قرار گرفته است. در این بخش نحوه ارائه سخنرانی‌هایی ساده در مورد برخی موضوعات فضایی، ساخت ماکت کولونی‌های فضایی و تعریف پروژه توسعه ماهواره کن‌ست آموزش داده می‌شود. سازمان فضایی اروپا همچنین مسابقات نقاشی و ساخت ماکت نیز برای ترغیب کودکان برگزار می‌کند که این رویدادها و برنده‌های آن از طریق وبلاگ ESA Kids اطلاع‌رسانی می‌شوند.
این سازمان فضایی هر هفته تورهایی را برای بازدید از تاسیسات خود در شهر دارمشتات (Darmstadt) آلمان برگزار می‌کند که کودکان 10 سال به بالا می‌توانند در این تورها شرکت نمایند. در تورهای علمی سازمان فضایی اروپا با نمایش فیلم، بازدید از پایگاه‌های کنترل و ارائه بروشورهای اطلاعاتی بازدیدکنندگان را از ماموریت‌های خود آگاه می‌سازد.
