۱۵ سال پیش شرکت اسپیس ایکس (SpaceX) در کنفرانس سالانه ماهواره‌های کوچک که در دانشگاه یوتاه (Utah State University) برگزار شد، در مرکز توجهات قرار داشت. توسعه‌دهندگان ماهواره‌های کوچک مشتاقانه منتظر استفاده از ماهواره‌بر فالکون ۱ (Falcon 1) این شرکت به عنوان گزینه‌ای ارزان‌قیمت برای پرتاب ماهواره‌های خود بودند که جایگزینی برای پرتاب ماهواره به عنوان محموله ثانویه در ماهواره‌برهای بزرگ باشد. اسپیس ایکس یکی از بزرگترین غرفه‌های آن نمایشگاه را داشت و مهمانی بزرگی را نیز برگزار کرد.
اما چندی پس از آن این شرکت توجه خود را به سمت ماهواره‌بر بزرگتری با نام فالکون ۹ و برنامه‌هایی همچون ارسال خدمه و محموله به فضا معطوف نمود و حضورش در کنفرانس ماهواره‌های کوچک و به طور کلی در صنعت ماهواره‌های کوچک کمرنگ شد. فالکون ۱ به طور بی سر و صدا بازنشته شده و غرفه اسپیس ایکس در نمایشگاه ماهواره‌های کوچک جای خود را به غرفه‌های شرکت‌های دیگر داد. صنعت ماهواره‌های کوچک همچنان در حال رشد بود اما بدون اسپیس ایکس.
در کنفرانس امسال که اوایل ماه آگوست برگزار شد، اسپیس ایکس -هرچند بدون شکوه و تبلیغات گذشته- حضور پیدا کرد و از بازگشتش به بازار ماهواره‌های کوچک خبر داد. طبق اعلام این شرکت پروازهای دسته‌جمعی به مدار SSO با ماهواره‌بر فالکون 9 از اواخر ۲۰۲۰ یا اوایل ۲۰۲۱ آغاز خواهند شد. طی این پروازها هر ماهواره تا ۱۵۰ کیلوگرمی با هزینه ۲.۲۵ میلیون دلار به فضا فرستاده خواهد شد؛ هزینه‌ای که به میزان قابل توجه نسبت به یک پرواز اختصاصی با ماهواره‌بری کوچک کمتر خواهد بود. استفانی بدنارک (Stephanie Bednarek) مدیر فروش بخش تجاری اسپیس ایکس می‌گوید: «ما شاهد نیاز روزافزونی برای ظرفیت‌های پرتاب ماهواره‌های کوچک هستیم و برنامه پرتاب دسته‌جمعی چیزیست که هیجان زیادی برای آن داریم.»
ورود سنگین‌وزن‌ها به بازار
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اسپیس ایکس قبلا هم ماهواره‌های کوچک را به صورت دسته‌جمعی پرتاب کرده است اما در پرتاب گذشته شرکت اسپیس فلایت (Spaceflight Inc.) به عنوان واسطه‌ای بین اسپیس ایکس و مشتریان حضور داشت و با اجاره ظرفیت پرتاب، آن را بین محموله‌های شرکت‌های مختلف تقسیم کرده بود. اکنون اسپیس ایکس به صورت مستقیم با مشتریان در ارتباط خواهد بود؛ هرچند طبق گفته بدنارک همچنان با شرکت‌هایی مثل اسپیس فلایت همکاری خواهد داشت.
در همان روزهایی که اسپیس ایکس در حال اعلام برنامه پرتاب‌های دسته‌جمعی خود بود، شرکت اروپایی آرین اسپیس (Arianespace) خدمت مشابهی را ارائه نمود. این شرکت قصد دارد در نیمه نخست سال ۲۰۲۲ تعدادی ماهواره کوچک را توسط ماهواره‌بر آرین (Ariane) مستقیما به مدار GEO ارسال کند. در این ماموریت که GO-1 نام دارد، مجموعا ۴۵۰۰ کیلوگرم محموله طی تنها ۶ ساعت در مدار زمین آهنگ قرار خواهد گرفت. وینر کرنیسان (Wiener Kernisan) مدیر شعبه آمریکای آرین اسپیس با اشاره به علاقه این شرکت به استفاده از فرصت حضور در بازار ماهواره‌های کوچک از مذاکره با سه یا چهار مشتری احتمالی و انعقاد نخستین قرارداد طی ۶ ماه آینده خبر داد.
آرین اسپیس تمرکز خود خود را در این بازار روی ماهواره‌هایی قرار داده است که به مدار GEO می‌روند. این ماهواره‌ها نسبت به ماهواره‌های کوچکی که در مدار LEO قرار می‌گیرند کمی بزرگ‌تر هستند اما ابعاد آن‌ها کسری از ابعاد یک ماهواره مخابراتی استاندارد مدار زمین آهنگ می‌باشد. کرنیسان این ماهواره‌ها را یک روند رو به رشد می‌داند و پیشبینی می‌کند در آینده نیاز به ماموریت‌هایی همچون GO-1 بیشتر شود.
مزیتی که اسپیس ایکس و آرین اسپیس به توسعه‌دهندگان ماهواره‌های کوچک ارائه می‌کنند، قیمت مناسب است؛ برای ارسال هر کیلوگرم محموله به فضا، معمولا ماهواره‌برهای بزرگ هزینه کمتری نسبت به ماهواره‌برهای کوچک دارند. اسپیس ایکس همچنین بر کاهش هزینه‌ها به کمک قابلیت بازگشت‌پذیری ماهواره‌برهای خود تاکید دارد. بدنارک ظرفیت حمل بیشتر و بازگشت‌پذیری را دو شانس اصلی اسپیس ایکس در بازار ماهواره‌های کوچک می‌داند.
همزیستی مسالمت‌آمیز
در شرایط فعلی اگر هم فرض کنیم توسعه‌دهندگان ماهواره‌برهای کوچک نگران از دست دادن بازار در مقابل پرتاب‌های دسته‌جمعی هستند، آن را به صورت عمومی نشان نمی‌دهند. ده‌ها شرکت بر روی توسعه ماهواره‌برهای کوچک فعالیت می‌کنند و بر خلاف باور عمومی که حتی در نبود پرتاب‌های دسته‌جمعی این بازار جوابگوی همه فعالان خود نیست، تعداد این شرکت‌ها همچنان رو به افزایش است.
شرکت آمریکایی/نیوزیلندی راکت لب (Rocket Lab) را می‌توان پیش‌قراول توسعه ماهواره‌برهای کوچک دانست که ماهواره‌بر الکترون (Electron) آن تاکنون چند پرتاب تجاری داشته است. در کنفرانس امسال این شرکت اعلام کرد که قصد دارد مرحله اول الکترون را بازگشت‌پذیر سازد و این تصمیم را نه با انگیزه کاهش قیمت‌ها بلکه برای افزایش تعداد پرتاب‌ها گرفته است. راکت لب اکنون هر ماهواره‌بر الکترون را طی ۳۰ روز می‌سازد و طبق گفته پیتر بک (Peter Beck) مدیر اجرایی شرکت، نیاز دارد که این بازه را به یک هفته کاهش دهد.
عامل محرک این پروژه راکت لب، اعلام نیاز از سوی مشتریانی است که می‌خواهند کنترل بیشتری بر روی زمان پرتاب و مدار قرارگیری ماهواره خود داشته باشند. یک مثال از این مشتریان شرکت بریتانیایی این‌اسپیس میشنز (In-Space Missions) است که در سال ۲۰۲۲ ماهواره خود با نام فارادی-۲بی (Faraday-2b) را طی یک پرتاب اختصاصی با ماهواره‌بر در دست توسعه شرکت اوربکس (Orbex) به فضا خواهد فرستاد. مقامات این شرکت اذعان دارند که انتظار برای یک پرتاب دسته‌جمعی منجر به از دست دادن سود می‌گردد.
به هر حال شرکت اسپیس فلایت به عنوان یک شرکت با تجربه در زمینه واسطه‌گری پرتاب ماهواره‌های کوچک که در گذشته با اسپیس ایکس همکاری داشته و حتی با فضاپیمای باری سیگنوس (Cygnus) هم ماهواره مکعبی به فضا فرستاده است، معتقد است که همچنان نیاز به ماهواره‌برهای کوچک وجود دارد. این شرکت اخیرا چهار مشتری برای پرتاب سال جاری ماهواره‌بر کوچک جدید هند با نام SSLV پیدا کرده و باعث ایجاد این تفکر شده که حداقل در کوتاه‌مدت، بازار پرتاب ماهواره‌های کوچک هم برای پرتاب‌های دسته‌جمعی و هم برای ماهواره‌برهای کوچک جا دارد. هرچند شاید در صورت موفقیت اسپیس ایکس در پروژه پرتاب‌های دسته‌جمعی وضعیت این بازار هم دچار تغییراتی شود.