تاریخچه حامل‌های فضایی (بخش سوم)

دهه ۹۰میلادی پایان انحصار قدرت‌های جهانی و دولت‌ها بر صنعت پرتاب‌های فضایی بود. با آغاز این دهه کشورهای در حال توسعه و شرکت‌های خصوصی فرصت ورود به این صنعت‌ را پیدا کردند. ورود این بازیگران جدید دلایل متفاوتی داشت؛ برخی مانند شرکت‌های خصوصی به دنبال سود اقتصادی و برخی دیگر مانند دولت‌های کشورهای در حال توسعه به دنبال استقلال از ابرقدرت‌های فضایی و چشم و هم‌جشمی با رقبای خود بودند. در ادامه به ورود شش کشور قدرت درجه سه فضایی به صنعت پرتاب‌های فضایی پرداخته خواهد شد.

کره شمالی

نخستین کشور کره شمالی است. کره شمالی برنامه فضایی خود را تقریبا مخفیافه آغاز کرد اما در ادامه این برنامه تبدیل به راهی شد برای رقابت با همسایه جنوبی و خط و نشان کشیدن برای دشمن دیرینه کره شمالی یعنی آمریکا. در سال ۱۹۹۸ مقامات این کشور اعلام کردند اولین پرتاب فضایی خود را توسط ماهواره‌بر تائه‌پدونگ (Taepodong-1) انجام دادند. البته این پرتاب با شکست مواجه شد اما قدرت فضایی کره‌ای‌ها را به جهان ثابت کرد. پنتاگون هم‌زمان با این پرتاب اعلام کرد هدف کره‌ای‌ها آزمایش یک موشک قاره‌پیما با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای است که بردی برابر با ۵۹۰۰ کیلومتر دارد.

ماهواره‌بر تائه‌پدونگ پس از شکست بازنشسته شد اما برنامه فضایی کره‌ای‌ها ادامه یافت. کره‌ای‌ها ۱۴ سال را صرف کار بر روی برنامه اونها (Unha) کردند و دو پرتاب ناموفق دیگر را در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۲  تجربه کردند، اما در دسامبر ۲۰۱۲ اولین پرتاب موفقیت آمیز خود را انجام دادند. این پرتاب از دو نظر اهمیت داشت؛ نخست آنکه توانایی ساخت موشک قاره‌پیما توسط کره شمالی اثبات شد و دیگر آنکه آن‌ها یک ماه زودتر از همسایه جنوبی‌شان اولین پرتاب موفقیت‌آمیز خود را انجام دادند و برنده رقابت با همسایه جنوبی شدند. ماهواه‌بر اونها-۳ قادر به حمل محموله‌های ۲۰۰ کیلوگرمی به مدار لئو است.

کره جنوبی

از سوی دیگر اما کره‌ جنوبی قصد نداشت رقابت با دشمن شمالی را واگذار کند. سازمان فضایی کره جنوبی در سال ۲۰۰۵ اولین ساندینگ راکت خود را آزمایش کرد و با استفاده از آن و اقتباس از ماهواره‌بر یوآرام (URM) روسیه موفق شد اولین ماهواره‌بر خود را که نارو-۱ (Naro-1) نام داشت را در سال ۲۰۰۹ همزمان با اولین پرتاب کره‌شمالی پرتاب کند هرچند این عملیات شکست خورد ولی کره‌جنوبی در سال ژانویه ۲۰۱۳ تنها یک ماه پس از رقیب شمالی اولین پرتاب موفقیت آمیز خود را انجام داد و طی آن یک ماهواره ۱۰۰ کیلوگرمی را در مدار لئو قرار داد.

هنوز هم رقابت این دو دشمن دیرینه ادامه دارد در حال حاضر کره جنوبی در حال کار بر روی یک ماهواره‌بر جدید به نام نوری (Nuri) است که قادر به ارسال محموله‌هایی تا ۸۰۰ کیلوگرم به مدار لئو است ولی کره شمالی به دلیل تهدید جنگ و شرایط خاص خود جزئیات برنامه ماهواره‌بر جدید را اعلام نکرده است.

اما ورود همه قدرت‌های درجه چندم فضایی جهان به صنعت پرتاب به دلیل قدرت‌نمایی و رقابت و دشمنان نبود. بعضی از این کشورها به واسطه شرکت‌های خصوصی و به هدف درآمدزایی وارد این صنعت شدند.

نیوزلند

مهم‌ترین این کشورها نیوزلند بود. این کشور به واسطه شرکت خصوصی راکت‌لب (Rocket Lab) به باشگاه کشورهای دارای فناوری پرتاب پیوست. راکت‌لب توسط پیتر بک (Peter Beck) کارآفرین نیوزلندی در سال ۲۰۰۶ به منظور درآمدزایی از پرتاب ماهواره‌های کوچک تاسیس شد.

این شرکت در سال ۲۰۰۹ اولین ساندینگ راکت خود را آزمایش کرد. در سال ۲۰۱۰ راکت‌لب برنده یک مسابقه از طرف دفتر عملیات‌های فضایی آمریکا ( Operationally Responsive Space Office ) شد. این مسابقه برای پیدا کردن شرکتی بود که بهترین طرح را برای پرتاب تاسواره‌ها به فضا ارائه بدهد و طی آن شرکت برنده یعنی راکت‌لب از کمک‌های مالی، علمی، تجهیزاتی و پرسنلی ناسا بهره‌مند شد.

در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ سه شرکت سرمایه‌گذاری آمریکایی بر روی راکت‌لب سرمایه‌گذاری کرند و با تزریق این سرمایه راکت‌لب علاوه بر پیشرفت سریع‌تر، تبدیل به یک شرکت نیوزلندی-آمریکایی شد. در سال ۲۰۱۷ راکت‌لب اولین پرتاب ماهواره‌بر خود را که الکترون (Electron) نام داشت را انجام داد. با این که این پرتاب شکست خورد اما سال بعد یعنی ۲۰۱۸ اولین پرتای موفقیت آمیز الکترون انجام شد. هم‌اکنون پرتاب‌های تجاری راکت‌لب آغاز شده است و این شرکت به درآمدزایی رسیده است.

البته همه‌ کشورهایی که قصد ورود به صنعت پرتاب‌های فضایی را دارند هنوز موفق به انجام اولین پرتاب خود نشده‌اند. برخی کشورهای نوپا در حال پیشبرد برنامه‌های خود برای ورود و استفاده از این صنعت در رشد کشورشان هستند. دو نمونه این کشورها اوکراین و اندونزی هستند.

اوکراین

اوکراین به واسطه شرکت خصوصی خود وارد صنعت پرتاب‌های فضایی شد. شرکت یوژنویه یکی از شرکت‌های هوافضای شوروی بود که دفتر مرکزی آن در شهر دنیپر قرار داشت. پس از فروپاشی شوروی این شرکت به اوکراین رسید. یوژنویه در ساخت ماهواره‌ها فعال بود، اما در سال ۲۰۰۲ تصمیم به حضور در بازار ماهواره‌برها گرفت. این حضور با همراهی برزیل صورت گرفت. طراحی و ساخت ماهواره‌بر که تیسکلون-۴ (Tsyklon-4) نام گرفته‌ بود در همان سال ۲۰۰۲ آغاز شد و قرار شد اولین پرتاب در سال ۲۰۰۶ انجام شود. اما به دلیل مشکلات فنی تا سال ۲۰۱۵ به تاخیر افتاد.

برزیل

در همین سال برزیل به دلیل کمبود بودجه و آینده نامعلوم پرتاب‌های فضایی تصمیم به خروج از برنامه مشترک گرفت. در همان سال یوژنویه یک شریک کانادایی به نام ماریتایم لانچ سرویس (Maritime Launch Services) پیدا کرد و با تعطیل کردن برنامه تیسکلون-۴ تصمیم به طراحی و ساخت یک ماهواره‌بر دیگر به نام سیکلون-۴ام (Cyclone-4M) گرفت. این ماهواره‌بر قادر به حمل ۴۶۰۰ کیلوگرم به مدار لئو است و اولین پرتابش در سال ۲۰۲۰ برنامه ریزی شده است.

اندونزی

فعالیت‌های فضایی اندونزی به سال ۱۹۶۳ یعنی زمانی که دولتشان موسسه ملی هوایی و فضایی را تاسیس کرد باز می‌گردد. اما آغاز فعالیت‌های آن‌ها در ضمینه پرتاب‌های فضایی از سال ۲۰۰۸ آغاز شد. موسسه ملی هوایی و فضایی اندونزی در این سال خبر از اختصاص بودجه ۲۰ میلیون دلاری به طراحی یک ماهواره‌بر کوچک داد. دولت اندونزی اعلام کرد برای  دو هدف عمده، ساخت این ماهواره‌بر که پنگوربیتان-۱ نامگذاری شده‌ است را آغاز کرد.

نخستین دلیل استقلال اندونزی برای پرتاب ماهواره‌های زیر ۵۰ کیلوگرم به مدار لئو و دومین دلیل درآمدزایی از پرتاب ماهواره‌های دانشگاه‌ها و موسسات علمی است. دولت اندونزی اعلام کرده بود برنامه‌ دارد تا در سال ۲۰۱۲ اولین پرتاب پنگوربیتان-۱ (Pengorbitan-1) را انجام دهد، اما بحران اقتصادی جهانی ۲۰۰۸ بر روی اقتصاد اندونزی‌هم تاثیر گذاشت و باعث شد دولت موقتا بودجه این برنامه را قطع کند. تا امروز برنامه این ماهواره‌بر به تاخیر افتاده است و معلوم نیست چه زمانی پنگوربیتان-۱ تکمیل شده و اولین پرتاب خود را انجام خواهد داد.