تا چند دهه پیش زندگی و کار در فضا یک رویای دور از دسترس به نظر می‌رسید اما عزم دولت‌ها برای بازگشت به ماه، فتح مریخ و پیشرفتهای خیره کننده شرکت‌های خصوصی، این رویا را از همیشه به ما نزدیکتر ساخته است.
از آغاز عصر انقلاب صنعتی تاکنون اشغال موقعیت‌های کاری کارگران توسط ماشین‌ها و عدم نیاز به نیروی انسانی دغدغه و چالشی جدی بوده است. در سال‌های اخیر هم فناوری‌های پیشرفتهای مثل هوش مصنوعی چند شغل را از دست بشر خارج کرده و به تعداد زیاد دیگری هم چشم دارد. برآوردها حاکی از این است که ۴۳ درصد مشاغل فعلی در آمریکا طی سال‌های آینده در معرض اتوماسیون قرار می‌گیرد. با این حال مجمع جهانی اقتصاد بر این باور است که فناوری از سوی دیگر باعث اشتغال‌زایی و خلق سمت‌های جدیدی می‌شود که تاکنون وجود نداشته‌اند.
یکی از حوزه‌ها مشاغل فضایی است که به لطف افزایش فعالیت فضایی آژانس‌های دولتی و سرمایه‌گذاری‌های سرسام آور شرکت‌های بلو اوریجین (Blue Origin)، اسپیس ایکس (SpaceX) و شرکت‌های دیگر، رونق بی‌سابقه‌ای گرفته است. اقامت بشر در مرزهای فرازمینی به معنی ایجاد مشاغل جدیدی است که در ادامه تعدادی از آنها را معرفی کنیم. این سمت‌ها شاید امروزه علمی تخیلی و شبیه به فیلم‌های کارگردان این‌گونه فیلم‌ها٬ کریستوفر نولان (Christopher Nolan)٬ به نظر برسند اما زودتر از آنچه فکرش را می‌کنیم و شاید طی دهه آینده عملی شوند.
خلبان فضایی
هدایت یک سفینه فضایی، رویای دوران کودکی و نوجوانی بسیاری از تماشاگران جنگ ستارگان بود که خود را در نقش هان سولو (Han Solo) حین هدایت فضاپیمای خیالی میلینیوم فالکون (Millennium Falcon) تصور کرده‌اند. این رویا اما تا چند سال دیگر جامه عمل خواهد پوشید. شرکت ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic) با تکیه بر ثروت کلان بنیانگذارش ریچارد برانسون (Richard Branson) گام به گام بلندپروازی‌های فضایی خود را پیش می‌برد و حدود دو ماه قبل با اجرای موفق اولین تست آزمایشی فضاپیمای خود رسما مجوز توریسم فضایی را دریافت کرد.
اولین پرواز تجاری این شرکت سال بعد با هزینه ۲۵۰ هزار دلاری کلید خواهد خورد. از همین حالا ۶۰۰ مسافر خوش‌شانس برای تجربه پرواز فضایی ثبت نام کرده‌اند اما با عملی شدن پروژه و اطمینان از امنیت آن، تعداد بسیار بیشتری به آنها خواهند پیوست.
رونق این صنعت به معنی وارد شدن شرکت‌های بیشتری به حوزه توریسم فضایی خواهد بود و آن زمان تقاضا برای استخدام خلبان‌های فضایی اوج می‌گیرد. علاوه بر این، سمت‌های تخصصی دیگری نظیر مامور کنترل ترافیک فضایی و خدمه پرواز فضایی نیز رایج خواهند شد.
وکیل فضایی
تا همین چند سال پیش صحبت کردن از وکیل سایبری اغراق‌آمیز بود اما با یک جستجوی ساده می‌بینید که تا چه حد فراگیر و کاربردی شده است. وکیل فضایی هم همینطور است؛ امروز مثل تریلری علمی تخیلی از جان گریشام (John Grisham) به نظر می‌رسد اما تا کمتر از یک دهه دیگر سمتی با پرستیژ خواهد بود.
هرچند این شغل از نظر سفرهای فضایی و سیر و سیاحت در کهکشان‌ها چندان هیجان‌انگیز نیست اما وکالت همیشه از مشاغل پرطرفدار و با سطح درآمد مناسب بوده است.
یکی از مهمترین وظایف وکلای فضایی رسیدگی به دعاوی مربوط به مالکیت، معدن‌کاوی و استخراج مواد از اجرام فضایی است. در صورت اقامت بشر روی ماه یا مریخ شاهد منازعات مشابه زمین با ویژگی‌های متمایز خواهیم بود که حل و فصل آن به وکلای فضایی سپرده می‌شود.
معمار و کارشناس ساختمان فضایی
نظرتان در مورد طراحی یک ایستگاه فضایی جدید چیست؟ توسعه پایگاه‌های فضایی روی ماه یا ساختمان‌سازی برایتان چه قدر هیجان‌انگیز است؟ این موارد هم در سال‌های آتی از دل استودیوهای هالیوود خارج شده و از آگهی استخدام سر در خواهند آورد.
این افراد قرار نیست ساختارهای موجود روی زمین را در فضا تکرار کنند، آنها با تسلط بر ویژگی‌های مکانیکی و فیزیکی محیط خشن فضا، سازه‌هایی طراحی می‌کنند که در برابر فاکتورهای مختلفی از تشعشعات فضایی گرفته تا دماهای زیر صفر دوام بیاورند. این افراد در کنار دانش تخصصی عمران فضایی، باید به خوبی زمینه‌هایی از قبیل سلامت روانی و فیزیکی را درک کرده باشند.
البته طراحی سازه‌ها تنها بخشی از کار است. ساخت این سازه‌ها یا تعمیر ساختمان‌های قبلی نیز به حوزه فعالیت جدیدی تبدیل خواهد شد. در برخی موارد احتمالا مواد و اجزای سازه به صورت سه بعدی در فضا چاپ شده و هرگز رنگ زمین را به خود نخواهند دید. قطعا نانو ربات‌های خودکار و چاپگرهای سه بعدی بخش مهمی از کار را بر عهده خواهند گرفت اما اجرای کامل آنها بدون دخالت انسان ناممکن به نظر می‌رسد.
پزشکی فضایی
خارج شدن فرد از جو زمین حتی برای مدتی کوتاه پیامدهایی از قبیل کشش ستون فقرات، کوتاه شدن ماهیچه‌ها و برهم خوردن چرخه خواب را به همراه دارد. علاوه بر این اقامت طولانی مدت در فضا باعث تغییرات مهمی در بدن و حتی ژنتیک انسان می‌شود که بر اساس تحقیقات ناسا شامل افزایش قد، بلندتر شدن تلومرها، تغییر روند کار ژن‌ها، تغییر باکتری‌های روده و غیره می‌شود.
در کنار این موارد نباید از اثرات روانشناسی هم غافل شد. اگر تمام مسافران در طول یک سفر فضایی بیمار شوند چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ قطعا در این صورت نبود پزشک می‌تواند به فاجعه ختم شود.
این مساله آنقدر اهمیت دارد که تعدادی از دانشگاه‌ها از همین حالا به ارائه دروس یا دوره‌هایی از قبیل روانشناسی یا سلامت فضایی پرداخته‌اند. شاید امروز تحصیل در آنها بی‌مورد جلوه کند اما موفقیت در پروژه‌های ماه و مریخ بدون وجود این افراد بعید به نظر می‌رسد و احتمالا یک یا دو دهه بعد از وجود متخصصانی در این زمینه خرسند خواهیم بود.
متخصص معادن سیارکی
با کاهش ذخایر معدنی زمین، توجه کشورها به معادن روی ماه، مریخ و حتی سیارک‌ها جلب شده و حتی مدرسه معادن کلرادو معروف به ماینز (Colorado School of Mines) دوره‌ای را برای آموزش در این زمینه ارائه کرده است.
همین حالا ۹ هزار سیارک در مدار مجاور زمین شناخته شده‌اند و سالانه هزار مورد جدید به آنها اضافه می‌شود. پتانسیل این سیارک‌ها برای استخراج مواد مختلف از آب گرفته تا پلاتین آنقدر زیاد است که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت و ژاپنی‌ها همین اواخر با موفقیت تحقیقات گسترده‌ای را روی سیارک بنو (Bennu) صورت دادند.
از آنجا که هنوز روش دقیقی برای معدن‌کاوی سیارک‌ها ارائه نشده نمی‌توان با دقت شرح وظایف معدنکار فضایی را تشریح کرد. با این حال بعید است تفاوت‌های زیادی در مورد ابزارها و روش‌های استخراج فضایی و زمینی وجود داشته باشد.
مهندس فضایی
مشاغلی که در بالا معرفی شد در آستانه معرفی قرار دارند اما مهندس فضایی از همین حالا رونق گرفته است. به مدد بخش‌های دولتی و خصوصی، مهندس فضایی با تجربه توسعه ماهواره، راکت و شاتل‌های فضایی به شغلی پر تقاضا تبدیل شده که در آینده رشد بیشتری نیز خواهد داشت.
در دهه گذشته حامل‌های فضایی دستخوش پیشرفتهای بسیاری شده‌اند که واضح‌ترین نمونه آن فالکون‌های (Falcon) چندبار مصرف شرکت اسپیس ایکس است. در همین زمان تعداد بی سابقه‌ای ماهواره نیز در حال سپری کردن مراحل پرتاب به مدار هستند. به این موارد باید کاوشگرها، ربات‌ها و غیره را نیز اضافه کرد که طراحی و توسعه آنها به مهندسان فضایی نیاز دارد.
مشاغل دیگر
اگر شغل مورد علاقه شما در لیست نیست ناامید نشوید. راه‌اندازی و گسترش صنایع فضایی به مشاغل و حرفه‌های مختلفی نیاز دارد. دکتر انجل عبود مادرید (Angel Abbud-Madrid)، مدیر مرکز منابع فضایی (Center for Space Resources) و از اساتید ماینز در اینباره می‌گوید: «این حوزه به مهندس مکانیک، شیمی، متخصص علوم کامپیوتر، زمین‌شناس، متخصص ژئوفیزیک، اقتصاددان و مشاغل دیگری که روی زمین داریم، نیاز دارد و بسیاری از این متخصصان زمانی که روی فضا پا بگذاریم وارد بازی می‌شوند. رفتن به فضا دریچه‌ای جدید را به روی مشاغل و فرصت‌های نو باز می‌کند.»
تا کنون ایرانیان علاقمند به فعالیت جدی در حوزه فضا و صنایع فضایی چاره‌ای جز مهاجرت نداشته‌اند. در صورتی که تحولی اساسی در صنعت هوافضای کشور رخ ندهد، رونق مشاغل فضایی در ایران احتمالا به عمر ما قد نخواهد داد.