سرنوشت نامعلوم ماهواره دوستی

۱۴بهمن‌ماه، در مراسم روز فناوری فضایی اعلام شد که ماهواره دوستی در آینده‌ای نزدیک به فضا ارسال خواهد شد؛ ماهواره‌ای که هزینه‌های مالی پرتاب آن به گفته وزیر ارتباطات به‌مراتب کمتر از ماهواره‌های قبلی بوده است. اما در روزهای اخیر حواشی و شایعات مرتبط به این ماهواره و موفق یا ناموفق بودن فرایند پرتاب آن، بحث محافل علاقه‌مندان به علم فضایی و همچنین کاربران شبکه‌های اجتماعی بوده است.

۱۵بهمن‌ماه، وزیر ارتباطات بعد از اعلام خبر آمادگی پرتاب ماهواره دوستی، اذعان داشت برای راه‌اندازی این ماهواره منتظر نظر نهایی وزارت دفاع هستند: «ما در تهیه تصاویر ماهواره‌ای با محدودیت‌هایی مواجه هستیم و چاره‌ای نداریم جز این‌که روی پای خود بایستیم. جوانان ما دستاوردهایی در تولید ماهواره داشتند و ماهواره‌های مختلفی را تهیه کردند. منتظر نظر نهایی وزارت دفاع برای اعلام زمان نهایی در مدار قرار گرفتن ماهواره دوستی هستیم و به‌زودی خبرهای خوبی را خواهیم داد.»

اما خبر خوب قبلی وزیر درباره پرتاب ماهواره پیام تبدیل به خبر نه‌چندان خوبی شد چراکه پیام نتوانست در مدار قرار بگیرد. وزیر ارتباطات اما دوباره درباره یک خبر خوب گفته بود و تنها چند روز بعد از اعلام این خبر، شایعاتی از سوی رسانه‌های بین‌المللی درباره ناموفق بودن پروژه ماهواره دوستی منتشر شد.

تنها چند روز بعد از اظهارات جهرمی بود که شبکه ملی رادیوی آمریکا (National Public Radio) با استناد به تصاویر ثبت‌شده توسط شرکت پلنت واقع در سان‌فرانسیسکو ادعا کرد که پرتاب ماهواره دوستی ناموفق بوده است. دیوید شمِرلِر (David Schmerler)، محقق ارشد پژوهشی از موسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری (Middlebury Institute of International Studies) که این تصاویر را تحلیل کرده معتقد است: «حداقل چند اثر سوختگی در سکوی پرتاب می‌بینیم که نشان می‌دهد احتمالاً یک پرتاب اتفاق افتاده است.»

به گفته شمرلر احتمالاً ماهواره‌بر با موفقیت پرتاب‌شده اما ایران این موضوع را اعلام نکرده و در طول پرواز مشکلی برای ماهواره پیش‌آمده است. به عقیده او به نظر می‌رسد درنهایت قراردادن ماهواره در مدار شکست‌خورده است. مایکل اللمن (Michael Elleman)، یکی از اعضای ارشد دفاع موشکی در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک آمریکا (International Institute for Strategic Studies) نیز در مصاحبه خبری خود اعلام کرد تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این ماهواره‌بر تنها ده ثانیه پرواز کرده است.

اخبار پخش‌شده در رسانه‌های بین‌المللی با سکوت خبری در داخل کشور مواجه شد. یک هفته بعد از انتشار این خبر، نیویورک‌تایمز (The New York Times) گزارشی تفصیلی‌تر منتشر کرد و در آن مدعی شد که آمریکا در برنامه‌های پرتاب ماهواره و موشک ایران اختلال ایجاد می‌کند. این روزنامه مدعی شد که این اطلاعات را از مقام‌های سابق و فعلی دولت آمریکا به دست آورده که به این روزنامه گفته‌اند این عملیات سری بخشی از تلاش آمریکا برای تضعیف نظامی ایران و ضربه به اقتصاد این کشور است:

«ارزیابی موفقیت این برنامه که تاکنون وجود آن علنی نشده بود، غیرممکن است. البته این عملیات جدید نیست و در زمان روسای جمهوری پیش از دونالد ترامپ (Donald Trump)، ازجمله باراک اوباما (Barack Obama) هم وجود داشته است.»

باید بدانید که دونالد ترامپ نیز چند ماه قبل فرمان تشکیل فرماندهی فضایی را صادر کرده بود و قصد داشت تا سال۲۰۲۰ نیروی فضایی جدیدی ایجاد کند. رئیس‌جمهور ایالات‌متحده دراین‌باره گفته بود که می‌خواهد هر نوع حمله موشکی به اهداف آمریکایی شناسایی و نابود شود؛ چه قبل یا بعد از پرتاب. به گفته او مجموعه‌ای از حس‌گرها و ره‌گیرها، موشک‌هایی که از دولت‌هایی ازجمله کره شمالی می‌آیند را سرنگون میکنند. برخی از منابع خبری ادعا می‌کنند که این برنامه جدید ترامپ و گزارش نیویورک‌تایمز دلالت بر این دارد که حدسیات مبتنی بر خرابکاری آمریکا در پروژه موشکی ایران بعید نیست؛ این شایعات وقتی قوت می‌گیرند که وزیر امور خارجه کشورمان نیز آن‌ها را تایید می‌کند.

محمدجواد ظریف در گفت‌وگویی تفصیلی با شبکه ان بی سی (National Broadcasting Company) دو تلاش نافرجام کشورمان در پرتاب ماهواره را تأیید کرده و گفته که این مسئله ممکن است به همان کمپین خرابکارانه آمریکایی مرتبط باشد که نیویورک‌تایمز از وجود آن خبر داده بود:

«کاملاً امکانش وجود دارد. البته ما هنوز نمی‌دانیم. باید این مسئله را به‌دقت بررسی کنیم.»

بااین‌وجود اخبار ماهواره دوستی زمانی پیچیده‌تر می‌شود که یادمان بیاید چند روز قبل از اظهارات وزیر امور خارجه کشورمان، سردار قاسم تقی زاده، جانشین وزیر دفاع گفته بود که ماهواره دوستی با موفقیت پرتاب‌شده و در مدار هم قرار گرفته است. او صبح روز ۱۸بهمن‌ماه در آیین یادواره ۲۶۸شهید شهرستان بردسیر خبر داد که تا چهار ماه آینده ماهواره مخابراتی طلوع نیز در مدار قرار خواهد گرفت:

«به همت دانشمندان ایرانی و توفیق الهی، شب گذشته ماهواره‌بر سفیر، ماهواره دوستی را به مناسبت ایام دهه فجر به فضا پرتاب کرد و در مدار قرار داد.  ماهواره مخابراتی طلوع نیز در مدار قرار می‌گیرد»

گفتنی است اکثر پرتاب‌های موفق به مدار لئو (LEO) یا ژئو (GEO) یا هئو (HEO) بعد از چند ساعت جزییات حرکت مداری‌اش توسط برخی سایت‌ها اعلام می‌شود تا توسط افراد مختلف قابل‌ردیابی باشد؛ امری که هنوز برای ماهواره دوستی رخ نداده است. محمدجواد جهرمی نیز در توییتی مبهم به کاربری که درباره ماهواره از او سؤال کرده، پاسخی داده که این کلاف سردرگم را پیچیده‌تر می‌کند: «پاسخگو بودم، سکوت دوست داشتند.»

برخی منابع خبری مدعی هستند که ویروسی شبیه به ویروس استاکس نت در سامانه‌های این ماهواره نفوذ و در آن اختلال ایجاد کرده است وعده‌ای دیگر هم خبر از پرتاب موفقیت‌آمیز این ماهواره می‌دهند. هنوز مشخص نیست که دقیقاً چه اتفاقی برای ماهواره دوستی رخ‌داده اما آنچه مسلم است  این است که سکوت رسانه‌ای در برابر آن راه‌حل درستی نیست چراکه یک حادثه عادی که می‌تواند تبدیل به تجربه‌ای برای تلاش‌های بعدی کند را تبدیل به یک بحران ملی می‌کند.

اگر فرض را بر عدم موفقیت پرتاب ماهواره بگذاریم باید گفت که ناموفق بودن پرتاب یک ماهواره در تمام فعالیت‌های موشکی کشورهای دنیا امری طبیعی است و اگر این اتفاق افتاده، می‌توان از آن درس گرفت تا در مراحل بعدی به موفقیت رسید. اگر هم فرض بر پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره است که چرا اطلاعات بیشتری درباره آن منتشر نمی‌شود؟ باید صبر کرد و دید که واکنش دولتمردان و مقامات کشوری درباره دادن پاره‌ای بیشتر از توضیحات درباره ماهواره دوستی چه خواهد بود.