علیرضا فتحی: رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه هفته گذشته فرمانی را برای تاسیس رسمی سازمان فضایی این کشور، با مشخص کردن سمت‌ها و ماموریت‌ها امضا کرد. این فرمان را می‌توان پایان خوشی بر مسیر طولانی و ناهموار راه‌اندازی سازمان فضایی ترکیه قلمداد کرد.
پس از کودتایی که در سال ۲۰۱۶در این کشور انجام شد و به دنبال آن ناپایداری سیاسی، برکناری‌های گسترده و بحران‌های اقتصادی ترکیه را فرا گرفت، تاسیس سازمان فضایی برای سازماندهی فعالیت‌های فضایی به تاخیر افتاد. بعد از شکست این کودتای نافرجام، مقامات زیادی از نیروی هوایی ترکیه که موتور محرک فعالیت‌های فضایی این کشور می‌باشد، اخراج شدند، موسسه هوانوردی و فناوری‌های فضایی (Aeronautics and Space Technologies Institute) که تنها ارائه‌کننده تحصیلات عالی در زمینه فضایی بود تعطیل شد و تعدادی از پروژه‌های فضایی به دلیل اخراج کارکنان پروژه لغو شدند.
داستانی که چندان هم جدید نیست
تاخیر در تاسیس سازمان فضایی ترکیه را نمی‌توان مختص به دو یا سه سال اخیر دانست. پیش از این، چهار بار دیگر در سال‌های ۱۹۹۰، ۱۹۹۵، ۲۰۰۰و ۲۰۱۱ترکیه برای تاسیس سازمان فضایی اقدام کرده و با شکست مواجه شده بود. علت اصلی این شکست‌ها به گفته کارشناسان فضایی این کشور، مشخص نبودن متولی سازمان فضایی ترکیه بود که در مورد تعیین آن بین دولت، مجلس و ارتش ترکیه اختلاف وجود داشت. از دیگر دلایل این تاخیر ۲۸ساله، می‌توان به نبود یک سیاست ملی فضایی و کمبود نیروی متخصص در این زمینه اشاره کرد. طبق بررسی متین گورکان (Metin Gurcan) روزنامه‌نگار و افسر بازنشسته ارتش ترکیه، در پایان سال ۲۰۱۶ مجموعا ۵۰۰نفر در بخش فضایی ترکیه کار می‌کردند که از این تعداد هم فقط ۱۵۰نفر مهندس بودند!
سازمان فضایی ترکیه: وظایف و مسئولیت‌ها
به هر حال ظاهرا توافقات لازم بین دولت، ارتش و مجلس ترکیه صورت گرفته و قرار است سازمان فضایی این کشور زیرمجموعه وزارت صنعت و فناوری ترکیه باشد. این وزارت که از تاسیس در سال ۱۸۳۸ تاکنون چندین بار نام و شرح وظایف آن دچار تغییر شده اکنون مسئولیت نظارت بر صنعت، علوم و تجارت را در کشور ترکیه دارد و وظایف آن را می‌توان ترکیبی از وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران دانست. البته سازمان فضایی ترکیه به تناسب ماموریت‌های خود با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دیگر همکاری خواهد کرد. این سازمان از جانب اردوغان اختیار سازماندهی، جهت‌دهی و مدیریت تمامی فعالیت‌های فضایی شامل تحقیق، توسعه، آموزش و همکاری‌های بین‌المللی را دارد. سازمان فضایی همچنین وظیفه دارد از اجرای قوانین ملی و بین‌المللی که بر فعالیت‌های فضایی ترکیه نظارت دارند اطمینان حاصل کند. مقر سازمان فضایی ترکیه در پایتخت این کشور، شهر آنکارا قرار خواهد داشت.
علاوه بر این، با توجه به شرایط نامناسب فعلی ترکیه از لحاظ اقتصادی، هدایت بودجه برای کمک به راه‌اندازی صنعت فضایی ملی این کشور و ایجاد یک اکوسیستم تحقیق و توسعه به منظور تبدیل ترکیه به یک قدرت فضایی منطقه‌ای، بر عهده سازمان فضایی این کشور می‌باشد. این برنامه شامل توسعه فناوری‌های ماهواره‌ای و زیرساخت‌های مربوطه، ایجاد ظرفیت‌های بومی پرتاب‌های فضایی، ترغیب جوانان کشور به ورود به عرصه فضایی و ساختن شرایط لازم برای توسعه صنعت تجاری فضایی در ترکیه می‌باشد. یک هدف راهبردی سازمان فضایی ترکیه، کاهش وابستگی در صنعت فضایی، علوم و فناوری‌های هوانوردی به کشورهای خارجی و افزایش توان رقابت در عرصه بین‌المللی است. شاید کمی رویاپردازانه به نظر برسد اما این سازمان حتی وظیفه دارد زیرساخت‌های علمی و فناورانه را برای توسعه فناوری‌های جدید فضایی فراهم کند. یکی از مقامات دولتی ترکیه در مورد تاسیس سازمان فضایی این کشور می‌گوید: «سازمان فضایی ترکیه را برای این تشکیل می‌دهیم که صنعت هوافضای کشورمان را تقویت کنیم، زیرساخت‌های علمی و منابع انسانی را در زمینه فناوری فضایی بهبود بخشیم و ظرفیت‌ها و توانایی‌های خود را بیش از پیش افزایش دهیم.»
باز شدن گره تاسیس سازمان فضایی ترکیه، حاصل یک تلاش جمعی ۱۰۰روزه، از طرف دولت و صنعت این کشور برای نجات تعدادی از پروژه‌های دولتی و نظامی از موانع بروکراتیک می‌باشد. یکی از پروژه‌های این بازه صدروزه، سامانه پرتاب میکروماهواره‌ها (MUFS) بود که مقرر شد با همکاری شرکت دفاعی راکتسان (Roketsan) و سازمان فضایی ترکیه توسعه داده شود و ترکیه را به جمع کشورهای دارای توان پرتاب ماهواره اضافه کند. این پروژه شامل طراحی و توسعه سامانه MUFS است که قادر خواهد بود ماهواره‌های سبک‌تر از ۱۰۰کیلوگرم را به مدار LEO ارسال کند. راکتسان همچنین عهده‌دار ساخت تاسیسات تولید و آزمایش ماهواره و مجتمع پرتاب ماهواره می‌باشد.
کارنامه قابل قبول فعالیت ۲۴ساله بدون وجود سازمان ناظر
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ترکیه قبل از تاسیس سازمان فضایی نیز فعالیت‌هایی در این زمینه انجام داده که از برخی کشورهای دارای سازمان فضایی نیز موثرتر بوده است. این کشور فعالیت‌های فضایی خود را در سال ۱۹۹۴با پرتاب ماهواره‌ی ترکست ۱آ (Türksat 1A) ساخت فرانسه به فضا شروع کرد و تا کنون بیش از 1 میلیارد دلار صرف خرید و ساخت مشترک ماهواره با کشورهای صاحب فناوری فضایی کرده است. گذشته از ماهواره‌هایی مانند بیلست (BİLSAT) ، راست (RASAT)، گوکتورک (GÖKTÜRK)و سری ترکست که با همکاری کشورهای خارجی ساخته و به فضا پرتاب شدند، نخستین مرکز تست و مونتاژ ماهواره ترکیه در سال ۲۰۱۵ افتتاح شد و قرار است تجربیات مهندسین و فعالان فضایی این کشور، منجر به ساخت و پرتاب ماهواره مخابراتی ۱۰۰درصد بومی ترکست ۶آ شود. این ماهواره مجهز به ۲۰ ترانسپاندر باند Ku و ۳ ترانسپاندر باند X خواهد بود و در مدار GEO حداقل 15 سال طول عمر خواهد داشت. شنیده‌ها حاکی از این است که شرکت ترکست قصد دارد تا ۵سال آینده تعداد ماهواره‌های فعال منظومه ماهواره مخابراتی خود را به ۱۰عدد برساند. ضمن ابنکه بودجه‌ای حداقل ۶میلیارد دلاری برای ۵سال نخست فعالیت در اختیار سازمان فضایی این کشور قرار خواهد گرفت.