انسانها همواره توجه خاصی به همسایهی نزدیک خود داشتهاند، احتمالاً اجداد ما در هزاران سال قبل همچون ما، مجذوب سیاره سرخ بودند.چه کسی مریخ را کشف کرد؟ پاسخ به این سؤال بسیار دشوار است. ازآنجاییکه این سیاره با چشم غیرمسلح قابلمشاهده است، انسانها احتمالاً از هزاران سال قبل همسایه نزدیک خود را دیدهاند و هیچ راهی برای شناسایی ناظری که مدتهاست مُرده و برای نخستین بار متوجه نور سرخی در آسمان شب شده وجود ندارد.
اما تنها به این دلیل که ما هرگز نمیتوانیم، نام این ناظر تیزبین را پیدا کنیم، بدین معنا نیست که هیچ موضوع جالبی در خصوص تاریخچه مشاهدات مریخ وجود ندارد. مریخ، مانند سیارات دیگری که بدون تلسکوپ قابلمشاهدهاند، مدتهاست که با حرکات غیرمعمولش در مقابل صورت فلکی پسزمینه، توجه انسانها را به خود جلب کرده است.
فرهنگهای مختلفی از مایاها تا چینیها و از بومیان استرالیا تا یونانیها، مشاهدات متفاوتی از گردش این سیاره در آسمان داشتند. شاید آنها نمیدانستند که مریخ چیست و فقط نورِ روشنی را در آسمان شب میدیدند که رفتار مشابهی با سایر نورهای روشنِ آسمان نداشت.
آنتونی اَوِنی (Anthony Aveni)، استاد سابق دانشگاه کولگیت نیویورک که سالهاست، نجوم باستانی در آمریکای مرکزی و جنوبی را بررسی میکند، میگوید: «سیارات همچون امروز، دنیاهای جداگانهای محسوب نمیشدند.»
ناظران اولیه مریخ، با روشهای مختلفی این سیاره را مشاهده کردهاند. اخترشناسان مدرن به سال نجومی (sidereal year) توجه میکنند، مدتزمانی که طول میکشد مریخ به دور خورشید بچرخد که حدود ۶۸۷روز زمینی است. اما اونی میگوید، برای قرنها، این عددی نبود که ناظران به مریخ نسبت میدادند، بلکه آنها، دورهها و حرکات را میشناختند که ما توجهی به آنها نمیکنیم.
فرهنگهای باستان، ۷۸۰روز را محاسبه میکردند که میانگین زمان چرخهای که مریخ در آسمان شب دیده میشود را نشان ميدهد. سیاره سرخ در آسمان شب ظاهر و ناپدید میشود. اگر دورهای از ظاهر شدن تا ناپدید شدن و یا برعکس، را تماشا کنید، این دوره حدود ۷۸۰روز طول میکشد که به آن دورهی هلالی (orbital period of the Moon) گفته میشود.
اونی که ابتدا فرهنگ مایاها را بررسی کرده، میگوید که بیشتر آنچه که از نحوهی مشاهده مریخ توسط مایاها میدانیم، از کتابی به نام کدکس درسدن (Dresden Codex) میدانیم. در این کتاب، جداولی از مشاهدات آسمان شب وجود دارد که دانشمندان با توجه به چرخه ۷۸۰روزه، تصور میکنند متعلق به مریخ باشد.
اونی گفت، دیگر فرهنگهایی که به دنبال آسمان بودند، بیشتر دوست داشتند که بهجای سفر هر سیاره در آسمان، نحوهی تعامل سیارات مختلف باهم را بررسی کنند. بهعنوانمثال، او به اخترشناسان چینی اشاره میکند که بیشتر مجذوب مقارنه سیارهای (conjunction) بودند که به نزدیکی ظاهری اجرام آسمانی در آسمان شب از دید ناظر زمینی اشاره دارد.
به همین ترتیب، یکی از قبایل استرالیایی، مریخ را یکی از چهار همسری میدانستند که به دنبال ماه سفر میکنند. قبیلهای دیگر نیز مریخ و زهره را به شکل دو چشم یک هیولای آسمانی میدید.
اما متأسفانه اسناد تاریخی اندکی از نحوهی مشاهده مریخ بهجای مانده است. اخترشناسانی که مشاهدات نجومی بومیان استرالیا را بررسی کردند، شواهدی را بهدقت آوردهاند که نشان میدهد، مردم بومی این منطقه برای هزاران سال بهدقت موقعیت مریخ و دیگر سیارات را در آسمان دنبال میکردند.
البته، یونانیان و رومیان، حرکت مریخ و دیگر اجرام را در آسمان دنبال کردهاند. آنها سیاره سرخ را باخدای جنگ خود که رومیان به آن مارس و یونانیان به آن آرس میگفتند، مرتبط میدانستند و نام مریخ (Mars) هم از اساطیر آنها وارد دنیای ما شد.