۱۳ حقیقت جالب و خواندنی درباره پدیده حیرت انگیز ماه گرفتگی

طی چند شب گذشته طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن بیست و یک رخ داد و مردم سراسر دنیا به تماشای این پدیده طبیعی شگفت‌انگیز نشستند. ماه گرفتگی بعدی ۷ سال دیگر رخ خواهد داد اما تا سال ۱۴۸۴ شمسی مردم دنیا دیگر شاهد ماه گرفتگی کلی تا این حد طولانی نخواهند بود. به همین مناسبت شاید بد نباشد کمی بیشتر درباره این پدیده نجومی حیرت انگیز بدانیم. در ادامه به حقایقی جالب و خواندنی درباره ماه گرفتگی می‌پردازیم.

۱- ماه گرفتگی تنها طی یک ماه کامل رخ می‌دهد
وقتی ماه در مقابل خورشید و زمین میان آن دو قرار می‌گیرد، سایه زمین روی ماه می‌افتد و ماه گرفتگی یا به عبارت دیگر، خسوف رخ می‌دهد. اما هر ماه شاهد رخ دادن خسوف طی یک ماه کامل نیستیم چون مدار کره ماه ۵ درجه از مدار کره زمین انحراف دارد و کره ماه اغلب در زیر یا بالای صفحه مدار زمین قرار می‌گیرد.

۲- سه نوع خسوف وجود دارد
ماه‌گرفتگی می‌تواند کلی، جزئی و نیم‌سایه‌ای باشد. ماه‌گرفتگی کلی زمانی رخ می‌دهد که سایه زمین به‌طور کامل ماه را می‌پوشاند. ماه گرفتگی جزئی زمانی اتفاق می‌افتد که سایه زمین تنها بخشی از ماه را می‌پوشاند. ماه گرفتگی نیم سایه‌ای هم زمانی رخ می‌دهد که ماه از قسمت نیم‌سایه زمین عبور می‌کند. نیم‌سایه یعنی منطقه‌ای که زمین فقط قسمتی از پرتوهای خورشید را مسدود می‌کند و مانع از رسیدن این پرتوها به ماه می‌شود. این نوع ماه گرفتگی عموما از چشم تماشاچیان گذری و غیر حرفه‌ای آسمان شب پنهان می‌ماند.
خسوف، چه کلی باشد چه جزئی یا نیم سایه‌ای، دو تا چهار بار در سال، در زمان عبور ماه از بخش‌هایی از سایه زمین رخ می‌دهد.

۳- خسوف از روی کره ی ماه هم قابل مشاهده است
اگر در زمان وقوع خسوف روی کره ماه باشید، کره زمین را تاریک خواهید دید چون در این حالت، خورشید در پشت آن قرار می‌گیرد. به علاوه دور تا دور کره زمین یک حلقه درخشان به رنگ قرمز خواهید دید که در حقیقت همان نور خورشید است که از میان اتمسفر کره زمین پراکنده شده است.

۴- تجزیه ی نور باعث می شود ماه در زمان خسوف به رنگ قرمز دیده شود
وقتی ماه مایل به رنگ قرمز دیده می‌شود به آن ماه خونین می‌گویند و این اتفاق در جریان ماه گرفتگی، به دلیل تجزیه نور در اتمسفر کره زمین رخ می‌دهد. به این پدیده «پراکندگی ریلی» می‌گویند. در حقیقت، همین مسأله علت رنگ مایل به قرمز طلوع و غروب خورشید هم است.

۵- مدت زمان خسوف ها متفاوت است
بدیهی است که ماه گرفتگی‌ها هرگز تا ابد ادامه پیدا نمی‌کنند. برخی خسوف‌ها طولانی‌تر و برخی کوتاه‌تر هستند. این مسأله به شکل سایه زمین بستگی دارد. در حقیقت، این سایه شکلی مخروطی دارد بنابراین بسته به نقطه عبور ماه از این سایه، زمان خارج شدن ماه از سایه متفاوت است.

۶- ماه گرفتگی‌ها طی میلیون‌ها تا بیلیون‌ها سال آینده به شکل دیگری رخ خواهند داد
کره ماه هر ساله به میزان ۱/۶ اینچ (حدود ۴ سانتیمتر) از زمین دور می‌شود. همین مسأله سبب می‌شود تا در نهایت شکل سایه زمین روی ماه دچار تغییر شود.

۷- تماشای ماه گرفتگی بی خطر است
برخلاف تصور رایج، تماشای خسوف با چشم غیر مسلح خطر چندانی ندارد چون ماه گرفتگی کم نورتر از ماه کامل است. اما تماشای خورشید گرفتگی یا همان کسوف، باید حتما با تجهیزات انجام شود.

۸- برخلاف خورشید گرفتگی، خسوف از همه جا قابل رؤیت است
خورشید گرفتگی را تنها در نقاط خاصی از دنیا می‌توان تماشا کرد اما ماه گرفتگی از هر نقطه زمین در هنگام شب قابل مشاهده است.

۹- ماه گرفتگی بیشتر از خورشید گرفتگی رخ می دهد
علت این مسأله سایه زمین است که اندازه آن کمی بزرگ‌تر از کره ماه است.

۱۰- پدیده سلنلیون زمانی رخ می‌دهد که خسوف و طلوع خورشید همزمان رخ دهد
پدیده نادر سلنلیون (Selenelion) تنها پیش از غروب آفتاب یا بعد از طلوع خورشید رخ می‌دهد و طی آن خورشید و ماه گرفتگی در نقاط مختلف آسمان درست در بالای خط افق پدیدار خواهند شد.

۱۱- مردم دوران باستان ماه گرفتگی را نشانه می‌دانستند
از نظر آن‌ها این اتفاق به معنای آن بود که خدایان از انسان خشمگین هستند. برخی دیگر نیز تصور می‌کردند در هنگام خسوف، ماه شکار یک پلنگ می‌شود و به همین دلیل ماه به رنگ قرمز در می آید.

۱۲- کریستوف کلمب با علم به ماه گرفتگی توانست خود را از یک مخمصه نجات دهد
کریستوف کلمب، جهانگرد شهیر، در سرزمین جامائیکا گرفتار شده بود که با علم به ماه گرفتگی توانست بومیان را وادار به خدمت به خود کند. ماه‌ها از حضور کلمب و خدمه کشتی‌اش در سرزمین جامائیکا می‌گذشت و بومیان از تأمین غذای آن‌ها خسته شده بودند. کلمب با دانشی که از ماه و پدیده ماه گرفتگی داشت توانست خسوف سال ۱۵۰۴ میلادی را پیش‌بینی کند. او اما بدون اشاره به حقیقت امر، ادعا کرد که خدای او از بدرفتاری بومیان با سیاحان خشمگین است. وقتی خسوف کامل رخ داد، بومیان که از کلمب و خدای خشمگین او ترسیده بودند، مجاب شدند باز هم غذای آن‌ها را تأمین کنند.

۱۳- بخشی از وبسایت آژانس فضایی ناسا به پدیده ی خسوف اختصاص دارد
بخشی از وبسایت ناسا به اطلاعات مربوط به ماه گرفتگی‌های گذشته و آینده اختصاص یافته و زمان و مکان مشاهده خسوف‌ها از اطلاعاتی هستند که در این بخش ارائه شده است.