ادعاهایی وجود دارد مبنی بر اینکه حرکت سیاره‌ها و صورت‌های فلکی می‌تواند آینده زندگی افراد را پیش‌بینی کند، اما بررسی علمی نشان می‌دهد که این موضوع ارتباطی با ستاره‌شناسی ندارد.
ستاره‌شناسی یا اخترشناسی (Astronomy) علمی است که به مطالعه اجرام آسمانی مانند ماه، ستارگان، سیاره‌ها، سیارک‌ها، دنباله‌دارها و کهکشان‌ها می‌پردازد و به کمک قوانین فیزیک و ریاضیات و ابزارهای پیشرفته مانند تلسکوپ انجام می‌شود. اخترشناسی علمی تجربی است و نتایج آن قابل اندازه‌گیری و تکرار است. این علم هرگونه پیش‌بینی شخصی یا تاثیر ستارگان بر روابط عاشقانه انسان‌ها را شامل نمی‌شود.
در مقابل، طالع‌بینی (Astrology) یک نظام اعتقادی است که بیش از ۵ هزار سال قدمت دارد و در فرهنگ‌هایی مانند مصر باستان، بابل، یونان و چین رایج بوده است. طالع‌بینی ادعا می‌کند موقعیت ستارگان و سیاره‌ها بر سرنوشت و شخصیت انسان اثر دارد و تلاش می‌کند آینده افراد را بر اساس نمادهای سنتی تفسیر کند؛ اما این ادعاها از نظر علمی قابل اثبات نیستند.
صورت‌های فلکی و نشانه‌های زودیاک چیستند؟
صورت‌های فلکی (Constellations) گروه‌هایی از ستارگان هستند که در آسمان شب شکل یا الگویی مشخص می‌سازند؛ مانند شکارچی (Orion) یا دب اکبر (Ursa Major). در مجموع ۸۸ صورت فلکی تعریف شده است که بیشتر به صورت تصادفی شکل گرفته‌اند، اما ابزار مفیدی برای اشاره به موقعیت ستارگان هستند.
نشانه‌های زودیاک (Zodiac Signs) کمربندی خیالی در آسمان است که مسیر حرکت خورشید را به ۱۲ بخش تقسیم می‌کند و هر بخش با یک صورت فلکی تاریخی مرتبط است. برج تولد افراد بر اساس بخشی از زودیاک تعیین می‌شود که خورشید در روز تولدشان در آن قرار داشته است.
با وجود شباهت اسمی، ستاره‌شناسی و طالع‌بینی متفاوت هستند: اخترشناسی مبتنی بر مشاهده و اندازه‌گیری واقعی است، اما طالع‌بینی بر نمادها و تفاسیر قراردادی استوار است. حتی نام‌هایی مانند نشانه‌های زودیاک، برگرفته از تقسیمات تاریخی آسمان هستند و ارتباط مستقیمی با موقعیت کنونی ستارگان ندارند.
پیش‌گویی و واقعیت علمی
اودن‌والد (Odenwald)، ستاره‌شناس آمریکایی، توضیح می‌دهد: «تقسیم دایره‌البروج به ۱۲ بخش توسط بطلمیوس قانون‌مند شد و نقطه شروع آن اولین روز بهار بود، اما به دلیل پدیده پیش‌روی محوری زمین (Precession)، تاریخ‌های امروز دیگر با موقعیت واقعی ستارگان مطابقت ندارد.»
با وجود این، طالع‌بینان مدرن همچنان بر اساس نشانه‌های ثابت زودیاک محاسبات انجام می‌دهند و نه موقعیت واقعی ستارگان.
دلیل محبوبیت طالع‌بینی
محبوبیت طالع‌بینی به دلایل روان‌شناختی و اجتماعی است:
- پیش‌گویی خودتحقق‌بخش (Self-fulfilling prophecy): مردم ممکن است با خواندن فال، رفتار خود را تغییر دهند و به نتیجه‌ای که فال پیش‌بینی کرده نزدیک شوند.
- تایید خودخواسته (Confirmation Bias): افراد تمایل دارند اطلاعاتی را بپذیرند که با باورهای پیشین آن‌ها مطابقت دارد.
- اثر بارنوم (Barnum Effect): جملات کلی و قابل تطبیق با اکثر افراد، حس دقت و صحت ایجاد می‌کند.
- اثر پلاسبو و خودانگیختگی: اعتقاد به فال و طالع‌بینی می‌تواند رفتار و احساسات افراد را تغییر دهد، اما این نتیجه تاثیر ستارگان نیست، بلکه خودباوری فرد است.
- نیاز به امنیت روانی: انسان‌ها در زندگی پر از عدم قطعیت، به دنبال حس کنترل و پیش‌بینی هستند و طالع‌بینی موقتا این حس را فراهم می‌کند.
روان‌شناسی طالع‌بینی
یک طالع‌بین حرفه‌ای توضیح می‌دهد که بیشتر مراجعان به دنبال شنیده شدن و تخلیه احساسات هستند، نه دریافت پیش‌بینی دقیق. موفقیت طالع‌بین بر اساس همدلی، مشاهده، تجربه روان‌شناسی و واکنش مشتری شکل می‌گیرد و آنچه به نظر جادویی می‌آید، در واقع ترکیبی از روان‌شناسی شهودی و نیاز انسان به معنا و کنترل است. علم ستاره‌شناسی نمی‌تواند آینده انسان‌ها را پیش‌بینی کند و طالع‌بینی بیشتر یک نظام فرهنگی و روان‌شناختی است تا علمی. علاقه به طالع‌بینی ناشی از نیاز به احساس کنترل، کاهش اضطراب و جست‌وجوی معنا در زندگی است، نه موقعیت واقعی ستارگان و سیاره‌ها .