پیشرفت‌های فناوری به حدی رسیده که انتظار می‌رود سال آینده نخستین گروه از مهاجران عازم مریخ شوند، در این میان سوالی که ذهن برخی را به خود مشغول کرده این است که نحوه اداره این سیاره چگونه خواهد بود.
ایلان ماسک (Elon musk) در یازدهم مارس ۲۰۱۸ طی فستیوال SXSW از عزم خود برای ارسال نخستین سفینه بین سیاره‌ای به مریخ در نیمه اول سال ۲۰۱۹ خبر داد.
اگرچه بسیاری ماسک را با ایده‌های بلندپروازانه می‌شناسند اما موسس شرکت‌های بزرگی نظیر تسلا (Tesla)، سولار سیتی (SolarCity)، اسپیس ایکس (SpaceX) و بورینگ کمپانی (Boring Company) نه تنها از توان مالی و فنی کافی برای رسیدن به چنین هدفی برخوردار است، بلکه با توسعه ماهواره‌برهای چند بار مصرف فالکون ۹ (Falcon9) و فالکون هوی (Falcon heavy) قدم‌های برجسته‌ای را در این راستا برداشته است.
ده سال قبل کسی از قابلیت سفر به مریخ مطمئن نبود اما در صورتی که ایده‌های ماسک به تحقق بپیوندد، بشریت در شرف تسخیر سیاره سرخ قرار دارد. با این حال سفر به مریخ و حتی سکونت در آن تنها بخشی از مساله است و نکته مهم‌تر نحوه شکل‌گیری جوامع در آنجا، تعیین نهادهای قدرت و سازمان‌های دیگر است.
سکونت در مریخ
ایده ماسک بر تشکیل یک کلونی از میلیون‌ها فرد بر مریخ استوار است، البته قبل از آن باید گروهی از افراد جسور و برخوردار از ویژگی‌های لازم برای آزمایش این پروژه عظیم پیشگام شوند. ماسک درباره این ماموریت می گوید: «این سفر برای افراد پیش‌قدم به مراتب خطرناک‌تر از دیگران است. در واقع این ماجراجویی شبیه سفر نخستین افراد به قطب جنوب بوده و به همان اندازه با سختی و حتی احتمال مرگ همراه است.»
از سوی دیگر حتی با استانداردهای فرد متمولی نظیر ایلان ماسک، هزینه ۲۰۰ هزار دلاری ارسال هر نفر به فضا بسیار سنگین است. البته این تمام ماجرا نیست و پیشگامان مریخ به جای سیر و سیاحت در این سیاره باید زیرساخت‌هایی را برای زندگی خود بنا کنند که هزینه‌های گزاف دیگری را نیز به این پروژه تحمیل خواهد کرد.
در صورتی که مرحله اول با موفقیت همراه باشد در موج دوم مهندسان، پزشکان، دانشمندان و متخصصان دیگری به منظور بررسی بهتر شرایط زندگی مریخ و ارتقای سطح زندگی عازم همسایه زمین خواهند شد.
با افزایش تعداد ساکنان مریخ آرام آرام کلونی‌هایی روی این سیاره شکل می‌گیرد که شاید شبیه به نیویورک و توکیو نباشد اما طبیعتا آن زمان دیگر افراد به مکانی شبیه به یک ایستگاه کوهستانی راضی نبوده و در پی امکانات بیشتری خواهند بود.
در نظر داشته باشید که تمام مراحل این پروژه توسط یک شرکت آمریکایی و تحت مدیریتی فردی به نام ایلان ماسک صورت گرفته که سازمان‌های خصوصی و آزادی عمل را از بزرگترین دستاوردهای تمدن بشری می‌داند.
حتی خود ایلان ماسک هم مدعی است که برای سکونت در مریخ شرکت‌های دیگری هم باید در کنار اسپیس ایکس فعالیت داشته باشد.
یکی از رقبای بالقوه در این زمینه آژانس‌های فضایی دولتی هستند که اغلب از مشکل کمبود بودجه و زیرساخت رنج می‌برند. بسیاری از دولت‌های غربی کمتر از ۲۵ درصد از درآمد مالیاتی خود را به اکتشافات فضایی اختصاص می‌دهند. برای مثال بودجه ناسا در سال ۲۰۱۷ برابر ۱۹.۳ میلیارد دلار بوده که نیم درصد از بودجه فدرال ایالات متحده را شامل می‌شود.
رقیب دیگر در این زمینه چین است که بودجه ظاهری برنامه فضایی آنها ۳ میلیارد دلار یا ۰.۱ درصد از کل بودجه را شامل می‌شود، با این وجود مرز بین شرکت‌های خصوصی و دولتی چین همیشه مبهم بوده و همین مساله برآورد دقیق بودجه آنها را ناممکن می‌سازد، به عبارت دیگر بودجه واقعی برنامه فضایی چین احتمالا به مراتب بیش از ۳ میلیارد دلار است.
این مجموعه تنها به آمریکا و چین محدود نمی‌شود و روسیه، اتحادیه اروپا و اخیرا هند نیز بازیگرانی مطرح در صنعت فضایی به شمار می‌روند.
روسیه به صورت تاریخی یکی از مدعیان اکتشافات فضایی محسوب می‌شود اما در سال‌های اخیر به لطف محدود بودن فعالیت‌های فضایی به دولت، از نوآوری بازمانده است. بودجه این کشور تا حد زیادی به نفت و گاز وابسته است که با ظهور منابع تجدیدپذیر تا حدودی به مخاطره می‌افتد.
روی کاغذ آژانس فضایی اروپا (ESA) مهمترین رقیب ناسا و اسپیس ایکس در پروژه سکونت در مریخ خواهد بود. ESA از ۲۲ دولت عضو اتحادیه اروپا تشکیل شده که مسئولیت مشارکت اروپایی‌ها در ایستگاه فضایی بین المللی، مدارگرد مارس اکسپرس (Mars Express) و کاوشگر رزتا (Rosetta) را بر عهده دارد.
در حالی که آمریکا، روسیه، چین و اتحادیه اروپا در حال تلاش برای ارسال محموله‌های مختلف به فضا هستند، هند تنها با صرف ۷۴ میلیون دلار مدارگرد خود را راه‌اندازی کرده است. هزینه پیاده‌سازی این ماموریت فضایی از بودجه تهیه فیلم «جاذبه» توسط شرکت «وارنر» در سال ۲۰۱۳ کمتر بوده و این امر نشان دهنده منابع با قیمت مناسبی است که در خدمت پیشبرد فناوری فضایی هندی ها قرار دارد.
چه کسی مالک مریخ خواهد بود
آیا این کشورها منابع و تخصص‌هایشان را برای سکونت در مریخ با هم به اشتراک می‌گذارند یا مثل اروپای قرن نوزدهم هرکدام گوشه‌ای از این سیاره را برای خود برگزیده و نماینده‌ای را برای نظارت بر آن انتخاب می‌کنند؟
آیا این کشورها مثل زمین به رقابت نظامی و اقتصادی و کنار زدن یکدیگر روی می آورند؟ ایلان ماسک در این باره می‌گوید: «به احتمال قریب به یقین دولت مریخ به جای دموکراسی نیابتی به شکل مستقیم خواهد بود که در آن رای مردم تعیین کننده راه حل مسائل خواهد بود. از نظر من این نوع حکومت بهترین گزینه است چرا که فساد را به حداقل می رساند.»
اما ماسک چه میزان در رابطه با نوع حکومت مریخ واقع بین است؟ با توجه به اوضاع نه چندان مساعد جوامع بشری روی زمینی که میلیون‌ها سال ساکن آن بوده‌اند، به نظر واقع بینی مدیرعامل اسپیس ایکس تحت تاثیر دغدغه‌های او در رابطه با نزدیک شدن به تاریخ موعود قرار گرفته است. از سوی دیگر موفقیت‌های اخیر اسپیس ایکس هم حاصل سرمایه‌گذاری موسسات و افراد بسیاری است که ممکن است نظری مخالف او داشته و برای پیشبرد اهداف خود، وی را تحت فشار قرار دهند.
از میان رقبای فضایی مذکور بسیاری از آنها همین حالا بر سر مناطق مختلف با هم منازعه دارند. برای مثال پکن و واشنگتن در بخشی از اقیانوس آرام به وسعت حدود سه و نیم میلیون کیلومتر مربع موسوم به «دریای جنوبی چین» رقابت نظامی گسترده‌ای دارند.
از سوی دیگر پکن و دهلی نو از مدت‌ها قبل بر سر منطقه ای کوهستانی و صعب العبور که هند آن را «زنگنان» و چین «تبت جنوبی» می‌نامد، بارها مذاکره کرده ولی هنوز هم درگیر مناقشه هستند. تصویر اینکه دولت‌هایی که بر سر مناطق غیر حاصل‌خیز و بدون منابع مشخص با هم منازعه دارند، روی مریخ با حسن نیت کامل دولتی دموکرات را تشکیل دهند بسیار دور از ذهن است.
علاوه بر این حتی دولت‌های پشت آژانس فضایی اروپا هم بر سر مالکیت مناطقی از قطب شمال با هم اختلاف دارند و اخیرا حفاری‌های نروژ در این ناحیه با نارضایتی دیگر اعضا همراه بوده است.
با توجه به تنگ نظری‌های این کشورها تصور ایجاد یک دموکراسی پایدار و آرمانی روی مریخ بسیار خوش بینانه به نظر می‌رسد. حتی اگر ماسک محتمل‌ترین نامزد برای سوق دادن بشر به سوی مریخ باشد، کانون های دیگر قدرت احتمالا او را کنار خواهند زد.
کسانی که تاریخ نمی خواند، محکوم به تکرار آن هستند
تاریخ مملو از درس‌هایی راجع به اشتباهات بشر در رابطه با مستعمره‌سازی و ایجاد جوامع جدید است که درس نگرفتن از آنها به معنی تکرار فجایع گذشته خواهد بود. راه حل اجتناب از این مساله ایجاد جامعه‌ای است که به دنبال حذف تنوع‌های ملی، نژادی و مذهبی به هر قیمتی نبوده و معیارهای دموکراتیک را در اولویت قرار دهد.
سکونت در مریخ شاید بلندپروازانه به نظر برسد اما در واقع فرصتی برای همزیستی مسالمت آمیز نژاد بشری از تمام رنگ‌ها و بسترهای فکری مختلف در چارچوب یک جامعه مدرن است؛ در غیر این صورت تاریخ نشان داده که سرنوشتی جز منازعات طاقت فرسا، جنگ و نسل کشی در انتظار مهاجران مریخ نخواهد بود.