مروری بر فعالیت‌های فضایی استرالیا؛ چهارمین کشور فضایی جهان!

علیرضا فتحی- تیتر مطلب اشتباه نیست؛ تعجب نکنید! استرالیا با پرتاب ماهواره تحقیقاتی وریست (WRESAT) به فضا در سال ۱۹۶۷ به چهارمین کشور فضایی جهان تبدیل گردید اما سازمان فضایی این کشور در سال ۲۰۱۸ یعنی بیش از ۵۰ سال بعد از پرتاب اولین ماهواره استرالیایی به فضا، تاسیس شد.

در نیم قرن فعالیت فضایی استرالیا چه گذشت؟

طی ۵۰ سال گذشته فعالیت‌های فضایی استرالیا را نمی‌توان نادیده گرفت. این کشور پس از آغاز فعالیت‌های فضایی، ماهواره‌های دیگری از جمله سری ماهواره‌های مخابراتی آس‌ست (Aussat)، ساخته‌شده توسط شرکت آمریکایی هیوز (Hughes) را طی سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۷به فضا فرستاد و اپراتوری ایستگاه‌های زمینی را برای برخی ماموریت‌های سازمان فضایی اروپا (ESA) و ناسا بر عهده گرفت. ضمن اینکه طی این سال‌ها، استرالیا در امور تحقیقاتی و یا طراحی محموله برای برخی ماموریت‌های فضایی مشارکت داشته است.

از ایستگاه‌های مهم زمینی استرالیا می‌توان به مجتمع مخابرات عمق فضای کانبرا (Canberra Deep Space Communications Complex) اشاره کرد که برای ماموریت‌های اکتشافی ناسا استفاده شده، کارکنان آن توسط این سازمان انتخاب و بودجه آن توسط همین سازمان تامین می‌گردد. مجتمع کانبرا در سال ۱۹۶۵ تاسیس شد و هم‌اکنون ۴ آنتن فضایی فعال دارد.

این مجتمع در بعضی مواقع از ظرفیت رادیوتلسکوپ پارکس (Parkes radiotelescope) و تلسکوپ ملی استرالیا (ATNF) برای اخترشناسی رادیویی (Radio astronomy) استفاده می‌کند. رصدخانه‌های Mount Stromlo و Anglo-Australian از دیگر ایستگاه‌های زمینی معروف استرالیا هستند. همچنین ارتش آمریکا و ارتش استرالیا دو ایستگاه مخابراتی برای ماهواره‌های دفاعی در این کشور دارند.

Canberra Deep Space Communications Complex

به غیر از ماهواره‌های وریست و سری آس‌ست، ماهواره‌های مخابراتی اسکای ماستر۱و۲ (Sky Muster) نیز به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به فضا پرتاب شدند که هر دو توسط شرکت فرانسوی آرین اسپیس (Arianespace) ساخته شده‌اند. همچنین در سال ۲۰۱۷ ماهواره مکعبی بوکانیر (Buccaneer) ساخت محققین دانشگاه UNSW Canberra  استرالیا به فضا پرتاب شد که البته اولین ماهواره بومی استرالیایی نبود.

نخستین ماهواره بومی استرالیایی و به عبارتی دیگر نخستین ماهواره دانشجویی تاریخ با نام Australis-OSCAR 5 را دانشجویان دانشگاه ملبورن در سال ۱۹۷۰ ساختند و به کمک ناسا به فضا پرتاب کردند. این ماهواره مخابراتی تنها ۶ هفته در مدار دوام آورد و پس از خالی شدن باتری‌ها به فعالیت خود پایان داد.

Australis-OSCAR 5

نیاز به فناوری فضایی و هدررفت دانش و سرمایه

استرالیا به عنوان ششمین کشور وسیع جهان، منابع طبیعی زیاد و صنعت کشاورزی فعالی دارد و این موضوع باعث می‌شود که فناوری‌های فضایی از جمله سنجش از دور، ناوبری و مخابرات فضایی کاربرد زیادی در این کشور داشته باشند. طیف وسیعی از نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها و سازمان‌های خصوصی از سنجش از دور ماهواره‌ای برای مطالعات محیطی، نقشه‌برداری و مدیریت منابع طبیعی استفاده می‌کنند.

دفتر هواشناسی این کشور (Bureau of Meteorology) با استفاده از ماهواره‌های هواشناسی، اطلاعات مهمی را در مورد سامانه‌های بارشی، دمای سطح دریا و جریان‌های اقیانوسی تهیه می‌کند؛ محققان و باغداران شمال استرالیا با ترکیب تصاویر ماهواره ای با کیفیت و داده های به دست آمده از اسکنر دستی میوه‌ها، برای تهیه نقشه تغییرات در سلامت درختان، بازده محصول و رسیدگی میوه ها به صورت کاراتر و موثرتر استفاده می‌کنند.

دو شرکت مخابراتی تلسترا (Telstra Corporation) و اپتوس (Optus Communications) با اجاره ظرفیت‌های اپراتورهای ماهواره‌ای اینتلست (Intelsat) و اینمارست (Inmarsat) مخابرات ماهواره‌ای را در این کشور تامین می‌کنند.

اما کارشناسان فضایی استرالیا معتقدند این کشور به جایگاه و حق خود در صنعت فضایی نرسیده است. وجه اشتراک اکثر فناوری‌های فضایی مورد استفاده در استرالیا این است که از منابع خارجی تامین شده‌اند. این کشور اکنون سالیانه بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای سامانه‌های ماهواره‌ای هزینه می‌کند و در مجموع بالغ بر ۳ میلیارد دلار صرف استفاده از دستاوردهای فضایی کشورهای دیگر کرده است. این موضوع از دو جهت نگرانی فعالان و صاحب‌نظران فضایی استرالیا را برانگیخته است.

نخست آن که هیچ تضمینی وجود ندارد که این خدمات در آینده هم وجود داشته باشد و قیمت آن افزایش نیابد؛ مسئله دوم این است که غالبا در قراردادهای این خدمات، دانش و متخصصین بومی استرالیا نقش چندانی ندارند؛ یعنی به عنوان مثال در ماهواره‌هایی که این کشور خریداری می‌کند، از محموله‌های ساخت متخصصین داخلی استفاده نمی‌شود.

تاسیس سازمان فضایی پس از 51 سال

نگرانی‌های مذکور و فشارهای واردشده از جانب فعالان فضایی استرالیا سرانجام منجر به تاسیس سازمان فضایی این کشور در ماه می سال جاری میلادی شد. این سازمان که با بودجه ۵۰ میلیون دلاری تاسیس شد و برای فعالیت خود طی ۴ سال آتی ۱۹ میلیون دلار دریافت کرد، با اهداف مهمی همچون توسعه فناوری‌های مرتبط با سامانه موقعیت‌یاب جهانی (GPS)، نقشه‌برداری، حمل و نقل هوایی و پروژه‌های گسترده کشاورزی، آغاز به به کار کرده است.

کارشناسان فضایی این کشور از سازمان فضایی استرالیا انتظار دارند که همکاری‌های بین‌المللی فضایی محققین فضایی کشور را به منظور پیشرفت فناوری و همکاری‌های سازنده شکل‌دهی کند؛ برای فعالیت‌های فضایی کشور چارچوب و قوانین مشخصی را تبیین نماید؛ یک جهت‌گیری و راستای کلی را برای فعالیت‌های فضایی کشور مشخص کند، به عنوان مثال نیازهای استرالیا در بخش‌های مخابراتی و دفاعی رو به افزایش است و سوق‌دهی برنامه‌های فضایی استرالیا به این سمت می‌تواند این کشور را از کشورهای خارجی در این زمینه بی‌نیاز کند.

همچنین از این سازمان انتظار می‌رود که ابتدا قراردادهای لازم برای پرتاب ماهواره‌های بومی کشور را منعقد کرده و در بلندمدت تاسیسات پرتاب ماهواره را در استرالیا راه‌اندازی کند.

یک نکته قابل توجه در مورد فعالیت سازمان فضایی استرالیا این است که نه در برنامه اعلام شده توسط دولت این کشور، و نه در صحبت‌های کارشناسان فضایی استرالیا، اشاره‌ای به لزوم ارسال انسان به فضا در سال‌های پیش رو صورت نگرفته و در برخی موارد از آن نهی شده است. این موضوع یک پیغام واضح دارد: استرالیا در پیگیری برنامه فضایی خود نه به دنبال پرستیژ، بلکه به دنبال رونق اقتصاد فضایی کشور، جلوگیری از هدررفت سرمایه در اجاره ظرفیت‌های خارجی و شکوفایی علمی متخصصین داخلی خود می‌باشد.

همانطور که در بخش‌های قبل اشاره شد، دولت استرالیا برای چهار سال آتی فعالیت سازمان فضایی این کشور تنها مبلغ ۱۹ میلیون دلار را به عنوان بودجه در نظر گرفته است. این در حالیست که برای تامین یک سازمان فضایی کوچک اما کارآمد، باید سالانه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار بودجه به آن تزریق شود.

بنابراین شاید بزرگ‌ترین چالشی که دکتر مگان کلارک (Dr Megan Clark)، رییس سازمان فضایی تازه تاسیس استرالیا با آن مواجه است، متقاعد کردن دولت برای تخصیص بودجه بیشتر باشد. وی اعتقاد دارد که چندسال آینده نقشی حیاتی در شکل‌‌دهی آینده بلندمدت صنعت فضایی استرالیا خواهند داشت و باید با حفظ حرکت رو به جلو در این سال‌ها، آینده فضایی این کشور را تضمین کرد.