سیروس برزو: الکساندر لازوتکین در ۳۰ اکتبر۱۹۵۷ در مسکو به دنیا آمد. در سال ۱۹۸۱ به عنوان مهندس مکانیک با تخصص مکانیک تجهیزات پروازی از پژوهشکده حمل و نقل هوایی مسکو فارغ‌التحصیل شد و به عنوان مهندس در شرکت تولیدات فضایی انرگیا مشغول به کار شد. الکساندر لازوتکین در سال ۱۹۸۹ به عنوان نامزد سفر به فضا انتخاب شد و در ۱۹۹۴ موفق به دریافت گواهینامه فضانوردی شد. وی سرانجام ۱۰ فوریه سال ۱۹۹۷ به عنوان مهندس پرواز سفینه فضایی «سایوز تی. ام-۲۵» به فرمانده واسیلی تسیبلیف و همراهی رینولد اوالد راهی مجتمع مداری میر شد. سفر لازوتکین به میر بسیار پرماجرا شد. در روز ۲۳ فوریه در ایستگاه یک آتش‌سوزی رخ داد که او و همکارانش بلافاصله وارد عمل شدند و آن را خاموش کردند. اما از آن وحشتناک‌تر حادثه تصادف ناو باربری پروگرس بود که نه در گذشته و نه بعد از آن چنین اتفاقی نیفتاده بود. پروگرس ام-۳۴ روز 25 ژوئن ۱۹۹۷ زمانی که قرار بود با هدایت تسیبلیف به مجتمع مداری میر متصل شود ناگهان هدایت ناو از دست او خارج شد و با واحد اسپکتر که بخشی از مجتمع مداری میر بود تصادف کرد و واحد اسپکتر و صفحات خورشیدی آن صدمه دید. مرکز هدایت پرواز بعد از بررسی جوانب مختلف حادثه اعلام کرد خطری فضانوردان را تهدید نمی‌کند. سفر فضایی لازوتکین پس از 185 روز در ۱۴ اوت همان سال پایان یافت.
لازوتکین در سال ۲۰۰۷ از فضانوردی بازنشسته شد. اما به فعالیت‌های اجتماعی خود ادامه داد و به عنوان یکی از بنیان‌گذاران مرکز همکاری‌های فضایی «سیاره زمین» به ترویج فضانوردی می‌پردازد. همچنین او مدیریت مرکز ترویج و آموزش فضا کودکان و جوانان روسیه را بر عهده دارد. وی هم‌اکنون به عنوان یکی از مدیران کلید مؤسسه زوزدا سازنده تجهیزات فضایی از جمله لباس و وسایل ایمنی فضانوردان فعالیت دارد.
الکساندر لازوتکین در بهمن ۱۳۹۴ به ایران آمد. او در جریان سفرش به ایران مهمان شهر دامغان بود و از محل موسوم به تپه‌های مریخی در این شهر دیدن کرد و شباهت آنجا با مریخ او را شگفت زده کرد.
آنچه می‌خوانید مصاحبه اختصاصی او با اسپاش در دفتر وی در کارخانه تولید سامانه‌های ایمنی برای فضانوردان موسوم به “زوردا” است.
آقای لازوتکین از این که وقتتان را به ما دادید ممنونم. می دانم که شما به جز یک طراح سامانه‌های فضایی و فضانورد, با علاقمندی زیادی در زمینه‌های فناوری فضایی اخبار و رخدادها را پیگیری می‌کنید و به همین دلیل سوالات مصاحبه این بار ما بیش از این که درباره فضانوردی سرنشین‌دار از شما سوال کنم. می‌خواهم پیرامون برنامه‌های بدون سرنشین که امروز به اصطلاح تیتر خبر هاست از شما بپرسم.
اگر بتوانم به سوالات شما پاسخ دهم خوشحال خواهم شد.
اسپاش: ظاهرا روسکاسموس دارد خود را برای پرتاب کاوشگر اگزومارس آماده می‌کند. لطفا در مورد این برنامه اطلاعاتی به ما بدهید
این برنامه را روسکاسموس بطور مشترک با سازمان فضایی اروپا انجام می دهد. کاوشگر نخست آن در ۱۴ مارس سال ۲۰۱۶ از بایکونور با یک موشک از نوع پروتن راهی مریخ شد که شامل دو قسمت مداری و فرودی بود.
نقش روسیه در این برنامه چه بود؟
به‌جز پرتابگر پروتن که کاوشگر را به مریخ رساند, می‌شود گفت تقریبا دو سوم از وسایل و تجهیزات را کارشناسان روس ساخته‌اند. بطور مثال در ماموریت اول, مطالعه جو مریخ توسط دستگاهی انجام شد که اولگ کورابلف، دانشمند روس، و گروهش طراحی و ساخته بود. این دستگاه گاز های جو مریخ را از طریق تابش پرتو های خورشید مورد مطالعه قرار داد.
هدف از ماموریت اگزومارس چیست؟
مریخ از قدیم مورد علاقه ما زمینی‌ها بوده و می‌توان گفت در بین سیاره‌های منظومه شمسی بیشترین توجه به آن شده است. طی قریب نیم قرن گذشته کاوشگرهای مختلفی به کره مریخ فرستاده‌ایم تا با عکس‌برداری دور و نزدیک یا فرود یا حرکت بر روی آن اطلاعاتی را از این همسایه برای ما بفرستد. با فرستادن اگزومارس بعدی که مته‌ای به طول دو متر دارد و به زودی حفاری‌هایی روی آن انجام خواهد گرفت تا شاید نشانه‌هایی از حیات را در آن پیدا کنیم. چون دانشمندان معتقدند اگر به‌جز زمین در گذشته در جایی زندگی وجود داشته قطعا مریخ یکی از آن‌ها به‌شمار می رود. از اطلاعات ارسالی اگزومارس ما به وجود مواد معدنی هیدراته پی‌بردیم که نشان می‌دهد آب به مدت میلیون‌ها سال در مریخ وجود داشته است.
ماموریت اگزومارس قبلی با موفقیت انجام نشد.
در پژوهش های فضایی و یا پرتاب سفینه و کاوشگران, این که برنامه‌ها دقیقا کار‌ها طبق نقشه پیش‌بینی شده جلو نرود چیز غیرعادی نیست. وقتی یک سفینه میلیون‌ها میلیون کیلومتر با زمین فاصله دارد و اطلاعات ارسالی از آن با فاصله زمانی چندین دقیقه به ما می‌رسد طبیعی است اگر مشکلی پیش آید نمی‌شود فورا دست به کار شد و مشکل را برطرف کرد. به همین دلیل وقتی در اگزومارس پس سفری ۹۰۰ هزار کلیومتری، دو بخش اصلی این سفینه از هم جدا شدند و قسمت فرودی راهی انجام ماموریتش در سطح مریخ گردید متاسفانه مشکل عدم به موقع باز شدن چترنجات و به کار افتادن بی‌موقع موشک‌هایی که سرعت فرود را کاهش می‌داد, ماموریت بخش فرودی را ناکام گذاشت اما قسمت مداری توانست اطلاعات خوبی را به زمین بفرستد.
در مورد ماموریت بعدی که قرار است امسال شروع شود منتظر چه وقایعی باید باشیم.
با توجه به بعد مسافت بین زمین و مریخ و پنجره پرتابی مربوط به این ماموریت, کاوشگر اگزومارس باید احتمالا حدود ماه اوت امسال راهی مریخ شود. هدف از این ماموریت, قرار دادن یک مریخ نورد است که در سطح سیاره سرخ حرکت خواهد کرد و قادر به حفاری و نمونه‌برداری است تا بتوان حیات احتمالیِ باکتری‌ها در مریخ را بررسی کرد. در این مریخ نورد دستگاه‌های مختلف ساخت روسیه وجود دارد از جمله می‌توان به طیف سنج‌های مختلف اشاره کرد که وظیفه تعیین محتوای گازهای جو مریخ، از جمله “گازهای گلخانه‌ای” , متان و مونوکسید‌کربن را بر عهده دارند. جدای از آن‌ها، یک طیف سنج دقیق، اندازه‌گیری شار نوترونی سطح سیاره را صورت می‌دهد. بر اساس این داده‌ها، نقشه وجود هیدروژن و یخ آب در لایه بالایی سطح مریخ با وضوح بسیار زیاد به دست خواهد آمد.
ممنون از اطلاعات جالبی که در مورد ماموریت اگزومارس به ما دادید. سوال بعدی درباره فعالیت تجاری جدیدی است که موسسه تولیدات فضایی خرونیچف روسیه آغاز کرده است. شنیده می‌شود که این شرکت دست اندرکار تامین تدارکات برای سرویس‌دهی از موشک متوسط پروتن برای برنامه‌های تجاری است.
البته می‌دانید که من در ارتباط با شرکت خرونیچف نیستم اما می‌دانم که این شرکت از سال‌ها قبل در زمینه کار تجاری و پرتاب ماهواره‌ها با موسسات خارجی همکاری داشته است. این خبر هم صحت دارد و می‌دانم یک بخش وابسته به شرکت خرونیچف چنین خدماتی را‌راه اندازی کرده است و سفارشاتی برای پرتاب تجاری فضاپیمای سبک و کلاس متوسط از سکوی شماره ۸۱ بایکونور را از پایان سال ۲۰۱۹ آغاز خواهد شد. به‌طور کلی چه موسسات بخش خصوصی و چه دولتی روسیه بنا به توصیه مقامات سیاسی فعالیت در زمینه‌های تجاری را گسترش داده‌اند.
به تازگی تمایل زیادی از طرف شرکت‌ها و موسسات مختلف فضایی از جمله روسیه به طراحی, ساخت و پرتاب ریزماهواره‌ها دیده می‌شود دلیل این علاقمندی چیست؟
پرتاب ماهوار‌های سنگین نیاز به بودجه و امکانات وسیعی دارد که از سوی همه قابل انجام نیست. از سوی دیگر اگر کاوشگر یا ماهواره نتواند به درستی عمل کند هزینه سنگینی را عامل برنامه باید تحمل کند. با توجه به امکاناتی که توسعه و پیشرفت فناوری‌های نوین بوجود آورده, امروز امکان این وجود دارد که یک ریزماهواره بتواند کار مهمی را هم انجام دهد به همین دلیل کارشناسان, دهه آینده را دهه ورود شرکت‌های مختلف و حتی دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌های کوچک به دنیای فضانوردی می‌دانند و معتقدند به زودی عرصه فضا هم مانند عرصه هوانوردی که روزگاری بسیار انحصاری بود, از دست شرکت‌های بزرگ بیرون خواهد آمد و حتی شاید گروه‌های کوچک دانشجویی هم بتوانند موشک و ماهواره‌های خود را بسازند و پرتاب کنند. مسیری که پیش‌بینی می‌شود, راهی است که مسلما می‌تواند فضانوردی و بهره‌گیری از این فناوری را بسیار گسترده‌تر از نیم قرن گذشته کند. در حال حاضر دانشجویان بسیاری از دانشگاه های روسیه در این زمینه مشغول به فعالیت هستند.
در مورد توسعه این نوع فناوری در ایران چه نظری دارید؟
در سفرم به ایران من در چند دانشگاه و در جمع دانشجویان ایرانی بودم و به خوبی متوجه عشق و علاقه آن‌ها به فضانوردی شدم. مطمئن هستم اگر از آن‌ها حمایت شود می‌توانند در این عرصه از فعالان طراز اول در دنیا شوند.
راستی از تپه‌های مریخی دامغان چه خبر؟ اگزومارس شما کی در آنجا فعالیتش را آغاز می‌کند؟
مشغولیم . شاید امسال فعالیت‌هایی عملی در آنجا آغاز شود.
امیدوارم اگر از من کاری بر می آید حتما دعوتم کنید.
بله این کار را خواهیم کرد. ممنون از وقتی که به ما دادید.