مدتی است که بحث ارائه اینترنت ماهواره‌ای رایگان از سوی شرکت‌هایی مثل وان وب (OneWeb) و همچنین اینترنت رایگان با استفاده از بالن های ارتفاع بالا توسط گوگل مطرح شده است. این بحث زمانی برای ما ملموس‌تر شد که در جریان آشوب‌های اخیر، دولت آمریکا به اغتشاشگران وعده داد اگر اینترنت زمینی در ایران قطع شود از ماهواره ارتش خود برای ارائه اینترنت به آنها استفاده کند. با توجه به اینکه زمان مشخص شده برای راه‌اندازی برخی از این سرویس‌ها طی یک تا دو سال آینده می‌باشد، در این مطلب سعی شده تا با شفاف‌سازی این طرح به برخی سوالات پیش‌آمده پاسخ داده شود.
موضوع استفاده از ماهواره‌های مخابراتی برای ارائه اینترنت، موضوع چندان جدیدی نیست و از اواخر قرن بیستم مطرح شده بود. در آن دوران سازمان‌های نظامی آمریکایی مثل لاکهید مارتین اولین فعالان اینترنت ماهواره‌ای بودند و اندکی بعد مایکروسافت نیز به عنوان اولین شرکت تجاری سعی کرد با پروژه تله دسیک (Teledesic) به این فناوری رنگ تجاری ببخشد. اما شکست پروژه 9 میلیارد دلاری شرکت مایکروسافت، باعث شد شرکت‌های تجاری دیگر در در این زمینه محتاط‌تر عمل کنند و نهایتا شرکت‌های آمریکایی ویاست (ViaSat) و هیوزنت (HughesNet) در سال 2012 توانستند اینترنت ماهواره‌ای را با سرعت تا 15 مگابیت بر ثانیه ارائه دهند.
در آن زمان سه مشکل عمده در خصوص اینترنت ماهواره‌ای ارائه‌شده وجود داشت؛ سراسری نبودن پوشش خدمات به دلیل قرار داشتن ماهواره‌های مورد استفاده در مدار زمین-ثابت، گران‌تر بودن اینترنت ماهواره‌ای نسبت به اینترنت‌های زمینی متداول و تفاوت ناچیز سرعت اینترنت ماهواره‌ای با اینترنت ADSL.
اما از سال 2014 به بعد شرکت‌های مختلف از جمله وان وب، اسپیس ایکس و بوئینگ، از برنامه‌های خود برای راه‌اندازی منظومه‌های پرتعداد ماهواره‌ای شامل چندصد ماهواره کوچک در مدار LEO برای اینترنت ماهواره‌ای خبر دادند. طبق وعده‌های داده‌شده این منظومه‌ها قرار است پوشش سراسری داشته باشند و اینترنتی بسیار سریع‌تر از اینترنت‌های زمینی را به تمامی مناطق جهان ارائه کنند.
برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای تنها یک تلفن همراه ماهواره‌ای (و نه تلفن همراه معمولی) یا یک آنتن ماهواره‌ای و یک مودم نیاز است؛ اما در عمل قضیه به همین سادگی نیست و همچنان چالش‌هایی در مسیر استفاده از این اینترنت وجود دارد. برای مثال یک سیگنال رادیویی حدودا به 120 میلی‌ثانیه زمان برای رسیدن از ایستگاه زمینی به ماهواره‌ای در مدار GEO و 120 میلی‌ثانیه دیگر برای بازگشت همین مسیر نیاز دارد. با در نظر گرفتن دیگر عوامل فیزیکی و محیطی به استثنای شرایط آب و هوایی، تاخیر سیگنال اینترنت ماهواره‌ای به 0.5 ثانیه هم می‌رسد؛ یعنی حدودا 12 برابر اینترنت زمینی. در نگاه اول شاید این تاخیر زمانی بزرگ به نظر نرسد اما در هنگام انجام بازی‌های آنلاین یا مشاهده آنلاین ویدیو می‌توان به عمق فاجعه پی برد.
البته باید اشاره کرد که این تاخیر زمانی در منظومه‌های مدارهای LEO و MEO به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. برای مثال منظومه مدار MEO شرکت O3b اینترنت ماهواره‌ای تا 1 گیگابیت بر ثانیه را با تاخیر زمانی 125 میلی‌ثانیه ارائه می‌دهد. اما به هر حال از نقش شرایط آب و هوایی و پارازیت‌های ماهواره‌ای نمی‌توان غافل شد.
یک تفاوت مهم دیگر بین اینترنت ماهواره‌ای ارائه‌شده توسط منظومه‌های LEO با ماهواره‌های GEO در آنتن دریافت‌کننده است. آنتن‌های ماهواره‌ای موجود فعلی که برای ماهواره‌های مدار GEO طراحی شده‌اند، به دلیل ساکن بودن ماهواره نسبت به زمین، در یک جهت ثابت قرار گرفته و همواره با یک ماهواره مشخص ارتباط دارند. اما برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای منظومه‌های LEO به آنتن آرایه فازی نیاز است. ماهواره‌های مدار LEO دائما در حرکت هستند و این آنتن می‌تواند در یک بازه زمانی چند نانوثانیه‌ای بین ماهواره‌ها سوییچ کند و همواره با چند ماهواره که در افق دید آن هستند ارتباط داشته باشد.
با وجود موانعی که بر سر استفاده از اینترنت ماهواره‌ای وجود دارد، نمی‌توان منکر مزایای آن شد. استفاده از ماهی 30 تا 40 گیگابایت ترافیک مصرفی با سرعت‌هایی در مقیاس گیگابیت بر ثانیه و بعضا به صورت رایگان در سال‌های آتی می‌تواند علاوه بر مناطق محروم و دورافتاده، شهرنشینان زیادی را نیز مجاب به استفاده از اینترنت ماهواره‌ای کند و سودهای کلانی را از جنبه‌های تبلیغاتی یا جاسوسی اطلاعات نصیب شرکت‌های ارائه‌دهنده کند.
از معروفترین مهره‌های بازار اینترنت ماهواره‌ای که نام آن در چندسال اخیر همواره سر زبان‌ها بوده است می‌توان به وان وب اشاره کرد. منظومه ماهواره‌ای این شرکت با 882 ماهواره قرار است از اوایل سال 2019 فعالیت خود را در مدار LEO آغاز کند و البته به علت استقبال خوب حامیان مالی و مشتریان به دنبال افزایش این تعداد نیز می‌باشد. وان وب و شرکت‌های دیگری که در بازار جدید اینترنت ماهواره‌ای فعالیت خواهند کرد، طول مدتی زمانی را برای ماموریت خود اعلام نمی‌کنند، چرا که به دلیل قیمت اندک ماهواره‌های کوچک خود، با خراب شدن هرکدام، می‌توانند آن را به سرعت جایگزین کرده و منظومه را فعال نگه دارند. این شرکت با اتکا به ماهواره‌های 175 تا 200 کیلوگرمی خود، دسترسی به اینترنت 50 مگابیت بر ثانیه‌ای را برای مشتریان خانگی وعده داده است.
وان وب برای اتصال مشتریان خود از آنتن‌های آرایه فازی استفاده می‌کند که در تصویر زیر نمایش داده شده است. ابعاد این آنتن تقریبا کمی بزرگتر از یک جعبه کفش است.:
علاوه بر این، گوگل هم با پروژه لون (Loon) که از سال 2013 آغاز کرده، به کمک بالن‌های استراتوسفری که در ارتفاع حدودا 18 کیلومتری از سطح زمین مستقر می‌شوند، اینترنت 4G را برای مناطق محروم ارائه می‌دهد. سازو کار این سامانه به این صورت است که بالن‌های مستقر در استراتوسفر با یکدیگر ارتباط دارند و شبکه‌ای را با هم تشکیل می‌دهند که در انتها از یک بالن با ایستگاه زمینی ارائه‌دهنده اینترنت ارتباط دارد و به زبان ساده‌تر اینترنت را دست به دست بین بقیه بالن‌ها پخش می‌کند. بنابراین در پروژه لون، بالن‌ها اینترنتی را که می‌تواند زمینی یا ماهواره‌ای باشد با یکدیگر تقسیم کرده و هرکدام مانند یک مودم بی‌سیم معلق در هوا عمل می‌کنند. به کمک این پروژه تابحال گوگل در جریان برخی از سوانح طبیعی در نقاط مختلف دنیا دسترسی اینترنتی را برای مردم و امدادگران فراهم کرده است.
غیر دو مورد مذکور، بازار اینترنت ماهواره‌ای بازیگران دیگری نیز دارد که برای مثال منظومه ایریدیوم (Iridium satellite constellation) که در سال جاری میلادی فعالیت خود را آغاز می‌کند و البته تعداد ماهواره‌ها و پهنای باند نسبتا اندک آن فعلا تهدید جدی‌ای برای اینترنت زمینی نیست و تلفن‌های ماهواره‌ای را هدف قرار داده است. اما منظومه‌های اسپیس ایکس با 4425 ماهواره و سامسونگ با 4600 ماهواره که به ترتیب در سال‌های 2024 و 2028 راه‌اندازی خواهند شد، و حتی منظومه ماهواره‌ای بوئینگ با بیش از 4000 ماهواره که هنوز تاریخ راه‌اندازی آن مشخص نیست، می‌توانند باعث شوند که در دهه آتی بساط اینترنت زمینی به کل برچیده شود!
در پایان باید اشاره کرد که با توجه به مقالات و اخبار منتشرشده از اینترنت‌های ماهواره‌ای و بالنی، به نظر می‌رسد که ورود این فناوری به کشور در چند سال آینده اجتناب‌ناپذیر می‌باشد؛ خصوصا که منظومه‌های جدید در مدار LEO فعالیت می‌کنند، یعنی نسبت به زمین ساکن نیستند که بتوان حتی با انجام مذاکراتی با اپراتورهای منظومه‌ها مانع عبور آنها از بالای کشوری خاص شد. بنابراین غیر از ارسال پارازیت که علاوه بر خطرناک بودن برای سلامتی مردم باعث ایجاد مشکل برای سازمان هواشناسی نیز می‌گردد، چند رویکرد منطقی را می‌توان در مواجهه با این فناوری پیش گرفت: یا خدمات ارائه‌دهندگان سرویس‌های اینترنت داخلی به قدری بهبود یابند که مردم استفاده از آنها را به اینترنت ماهواره‌ای ترجیح دهند، یا با انجام مذاکرات و توافقاتی با ارائه‌دهندگان اینترنت ماهواره‌ای، محدودیت‌های مورد نظر دولت توسط خود آنها اعمال شود و یا اینکه برای ارائه خدمات مشابه سرمایه‌گذاری داخلی صورت گیرد.