محمد امین آهنگری: بالن‌های استراتوسفری امروزه به حدی توسعه یافته‌اند که در حال تبدیل شدن به رقبایی جدی برای ماهواره‌های مستقر در مدار نزدیک به زمین (LEO) می‌باشند. همچنین طبق گزارش‌های منتشر شده از سوی موسسات مطالعاتی بین‌المللی، خاورمیانه طی سالهای آتی (مابین سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱) به دلیل بروز پدیده‌های اجتماعی متعدد، از بیشترین رشد بازار پرنده‌های سبک‌تر از هوا در جهان برخوردار است. چنین ظرفیتی با توجه به توانمندی بخش خصوصی کشور و مزایای رقابتی ویژه سازنده ایرانی از جمله قیمت بسیار پایین‌تر و طراحی بر اساس شرایط اقلیمی خاص منطقه، فرصتی طلایی را برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور در این بخش فراهم آورده است. اما این فرصت تنها زمانی قابل استفاده است که بخش خصوصی نوپا اما توانمند کشور که تا کنون با وجود موانع فراوان توانسته روی پای خود بایستد مورد توجه قرار گرفته و مورد پشتیبانی قرار گیرد.
یک صنعت پویا اما برای خارجی‌ها
بنا به گفته رضا مشکاتی، مدیر طراحی و فنی شرکت دانش‌بنیان ایمن اتصال پاسارگاد، سازنده بالون‌های سری آکام که به تازگی جهت خدمت رسانی به مردم زلزله زده غرب کشور و پیش از آن برای زائران اربعین حسینی با مشارکت پژوهشگاه فضایی بالون اینترنتی را راه‌اندازی کرده بودند؛ ظرفیت بازار منطقه خاورمیانه برای پرنده‌های سبک‌تر از هوا ۱۰ تا ۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و گردش مالی این حوزه تنها در سال ۲۰۱۷ معادل با ۵.۴۲ میلیارد دلار بوده است که اغلب در اختیار ۵ شرکت آمریکایی، ۱ روسی و ۱ شرکت متعلق به رژیم صهیونیستی است. کویت، امارات، عربستان و افغانستان از مشتریانی هستند که تا کنون هزینه‌های هنگفتی را برای خرید این بالون‌ها در منطقه پرداخت کرده‌اند. همچنین کشور عراق در سال ۹۴ مبلغ ۲۷ میلیون دلار برای خرید این وسایل پرنده سبک‌تر از هوا هزینه کرده است. مشکاتی می‌گوید: «در حال حاضر بغداد و کابل ۲۴ ساعته تحت نظارت بالون‌های نظارتی قرار دارند.» وی همچنین می‌افزاید:« بیشتر کشورهای منطقه طی چند سال اخیر اقدام به خرید بالون‌هایی با کاربری‌های شناسایی و نظارت کرده‌اند. این در حالی است که شرکت ما از سال ۸۷ که اولین پرواز بالون‌های ساخت خود را انجام داد تا کنون که ۱۰ هزار ساعت پرواز آزمایشی و عملیاتی با مدل‌های مختلف این بالون‌ها را داشته، بیشتر درگیر مسائل حاشیه‌ای ناشی از رقابت با شبه دولتی‌ها بوده است.»
دشواری‌های بالون هوا کردن در ایران
بنا به گفته مشکاتی عمده درآمد این شرکت تا کنون ازفروش سرریز فناوری ساخت بالون‌های خود به صنایع مختلفی از جمله صنایع دریایی و صنعت نفت بوده است و در پروژه‌های اعزام موجود زنده به فضا نیز با کمک دانش کسب شده، در بخش‌های بازیابی موجود زنده و قابلیت اطمینان مشارکت داشته است. این در حالی است که با وجود نیاز فراوان کشور به پرنده‌های سبک‌تر از هوا از جمله در مرزبانی، امداد و نجات، هواشناسی و موارد دیگر طی این سالها تنها ۱۳ بالون با کاربری تحقیقاتی و آزمایشی به فروش رسیده است. وی می‌گوید:« محصولات تولید شده در داخل تا ۸۰ درصد با نمونه‌های خارجی برابری می‌کند و با قیمتی در حدود ۲۵۰ هزار دلار نسبت به محصول مشابه آمریکایی با ۶ میلیون دلار و کالای روسی با ۴ میلیون دلار تا ۱۰ برابر قیمت کمتری دارد و در عین حال از جنبه‌های مختلف مورد نیاز دستگاه‌های مختلف است، اما تنگ نظری‌ها و موانع مختلف باعث شده نه تنها از این محصولات بومی دانش‌بنیان حمایتی در جهت صادرات به عمل نیاید بلکه حتی برای رفع نیازهای داخلی نیز استفاده نشود.» وی می‌افزاید:« شرکت خصوصی ما از سویی باید با شبه دولتی‌هایی که با سرمایه‌های هنگفت تاسیس می‌شوند و نهایتا هم کاری از پیش نمی‌برند به رقابتی ناعادلانه بپردازد و از سویی دیگر تنگ نظری‌های مدیران در خریدهای داخلی را تاب آورد.» مدیر طراحی و فنی شرکت دانش‌بنیان ایمن اتصال پاسارگاد با اشاره به هزینه‌های فراوان در مسیر توسعه فناوری‌های نوین می‌گوید:« هنگام خرید، محصولات ما با پیشرفته‌ترین محصولات خارجی مقایسه می‌شود اما در هنگام قیمت‌گذاری گاها اتفاق افتاده که قیمت مواد خام را محاسبه کرده و تنها ده درصد به عنوان سود در نظر می‌گیرند. که البته همین مبلغ را هم ماه‌‌ها بعد پرداخت می‌کنند. این در حالی است که در محصولات دانش‌بنیان، می‌باسیت ارزش دانش فنی که به زحمت به دست آمده در نظر گرفته شود.» مشکاتی می‌افزاید:« در تعامل شرکت‌های خصوصی و دولتی به خصوص در حوزه‌هایی که مشتری اغلب دولت است، معمولا خصوصی است که زیان می‌بیند.» وی با گلایه از وعده‌های مسئولین می‌گوید:« متاسفانه با وجود آنکه در سال ۹۳ ما به صورت عملیاتی، توانمندی‌های بالون‌های ساخت خود را در رزمایش اقتدار-۳ به نمایش گذاشتیم و همگان بر کیفیت آن صحه گذاشتند و برنامه‌های مختلفی را برای استفاده از این بالون‌ها اعلام کردند اما تا به امروز هیچ حرکت عملی در این راستا انجام نشده است.»
تسهیلات نه امکانات و اعتماد آری
مشکاتی بدترین نوع حمایت را پرداخت تسهیلات می‌داند و می‌گوید:« مدیران به جای اعطای تسهیلات ضمن اعتماد به شرکت‌های داخلی، برای تامین نیازها، ضمن برداشتن عینک تنگ‌نظری در خریدهای خود از ظرفیت‌های بومی استفاده کنند. این امر علاوه بر حمایت از صنعت داخلی به ما میدان عملیاتی می‌دهد تا بتوانیم محصولاتمان را در عمل مورد آزمایش قرار دهیم و بهبود بخشیم. علاوه بر این مشارکت دادن بیشتر بخش خصوصی واقعی در پروژه‌های دولتی یک حرکت حمایتی بسیار موثر خواهد بود. همچنین دستگاه‌های دولتی می‌توانند با در اختیار گذاشتن امکاناتی که در اختیارشان هست از جمله فضاهای بلا استفاده‌ای که می‌تواند به عنوان کارگاه مورد استفاده قرار گیرد یا تجهیزات مازادی که در اختیار دارند و در گوشه‌ای خاک میخورد از بخش خصوصی حمایتی مثمر ثمر نمایند.» مدیر طراحی و فنی شرکت دانش‌بنیان ایمن اتصال پاسارگاد همچنین بازارسازی را از مهمترین وظایف دولت به ویژه در امر صادرات دانسته و می‌گوید:« در حال حاضر بازارهای بسیاری برای پرنده‌های سبک‌تر از هوا در کشورهای منطقه به ویژه کشورهایی مثل عراق و تاجیکستان وجود دارد که بازارسازی در آنها از دولت و با کمک سفارتخانه‌ها برمی‌آید و در توان یک شرکت دانش بنیان خصوصی نیست. به طور کلی بازارسازی در کشورهای دیگر از وظایف ذاتی دولتهاست چرا که منافع صادرات شرکت‌های داخلی در قالب مالیات به دولت باز می‌گردد.»
