سیروس برزو: قرن‌ها نگاه بشر بعد از کره ماه به این سیاره معطوف بود ۱۷ قرن قبل از میلاد مسیح منجمین و ستاره شناسان کلده و آشور به نوشتن کتابی پیرامون مریخ پرداختند. با آغاز عصر فضا، یکی از اهدافی که دانشمندان بشدت علاقه داشتند کاوش بر روی آن آغاز شود مریخ بود.
در بخش ۱ این مطلب شما را با تاریخچه تحقیقات بشر درباره مریخ از دوران‌های بسیار قدیم تا پرتاب ماهواره مارینر-۴ آشنا کردیم. اینک مطلب را دنبال می‌گیریم و نگاهی گذرا داریم بر ادامه این پژوهش‌ها و فرستادن کاوشگران مختلف برای بالابردن دانش بشر از این سیاره مرموز.
زوند-۲
کاوشگر ۸۹۰ کیلوگرمی زوند-۲ در ۳۰ نوامبر ۱٬۹۶۴ از پایگاه پرتاب‌های
فضایی بایکونور راهی مداری در اطراف زمین شد و از آنجا به طرف مریخ حرکت کرد.
این سفینه به گروهی از وسایل تحقیقاتی از جمله دستگاه اندازه
گیری مغناطیس، تشعشعات، غبارهای کیهانی همچنین دوربین تلویزیونی مجهز بود. زوند-۲ ۶ موتور پلاسمایی با قدرت کم داشت. این موتورها می‌توانستند در کنترل ارتفاع
سفینه به کار روند. ۲ سکوی باتری خورشیدی نیروی مورد نیاز ادوات سفینه را فراهم می‌کرد.
موتورهای پلاسمایی که جنبه آزمایشی داشت در جریان سفر به خوبی کارآیی خود را نشان
دادند، اما یکی از ۲ باتری خورشیدی نتوانست به وظیفه خود عمل کند و از کار افتاد.
گرچه مارس-۲ در ۶ اوت ۱٬۹۶۵ از ۱٬۵۰۰ کیلومتری مریخ با
سرعت ۶۲/۵ کیلومتر در ثانیه گذشت اما به دلیل از کار افتادن
سیستم مخابراتی آن در اوایل ماه مه ۱٬۹۶۵ این کاوشگر نتوانست
در مأموریت خود که ارسال عکس و اطلاعات از سطح مریخ بود موفق شود.
مارینر-۶
این ناو برای پژوهش در
جو و سطح مریخ طراحی و ساخته شد و به دوربین‌های تلویزیونی با زاویه پهن و بسته
مجهز بود. از جمله تجهیزات علمی نصب شده در مارینر-۶ می‌توان به دستگاه‌های سنجش مادون قرمز و ماوراءبنفش اشاره کرد. آنتن ۱ متری تاشو سفینه که در فضا باز و فعال می‌شد به
همراه ۱
آنتن کوچک که بر روی دکلی به ارتفاع ۲۳/۲ متر نصب بود اجازه می‌داد ارتباط بین زمین و آن مرتباً برقرار باشد ۴ باتری خورشیدی با اندازه ۹۰ در ۲۱۵ سانتیمتر نیروی لازم برای فعالیت دستگاه‌های
کاوشگر را فراهم می‌آورند همچنین ۱ باتری قابل شارژ مجدد تا قدرت ۱٬۲۰۰ وات در ساعت ذخیره
انرژی را برعهده داشت.
یک سامانه ضبط با قدرت ۱۹۵٬۰۰۰٬۰۰۰
بایت در مارینر-۶
وجود داشت که می‌توانست تصاویر تلویزیونی را ضبط و به تدریج ارسال دارد.
۲۹ ژوئیه
و حدود ۵۰ ساعت قبل از آن که مارینر-۶ به
نزدیکترین فاصله‌اش با مریخ برسد دستگاه‌های عکسبرداری ناو آماده شدند. طی ۴۱
ساعت بعد این وسایل توانستند ۴۹
تصویر با نمای باز و ۲۹
تصویر با فاصله نزدیک از سطح مریخ به زمین ارسال دارند. این عکس‌ها نشان داد که
سطح ماه و مریخ بسیار متفاوت هستند مارینر-۶
توانست خود را به فاصله ۳٬۵۰۰
کیلومتری مریخ برساند.
مارینر-7
قریب یک
ماه بعد از پرتاب مارینر-۶،
مارینر-۷ که از هر نظر مشابه ناو
قبلی بود به فضا پرتاب شد تا تحقیقات پیرامون مریخ را ادامه دهد. فعالیت این ناو
برای برداشتن عکس از سطح مریخ از ۲
اوت ۱۹۶۹ آغاز شد. دوربین‌های موجود
در مارینر-۷ طی ۵۷
ساعت کار خود توانستند ۹۳
عکس از مریخ بردارد و به زمین بفرستد این ناو در ۵
اوت به نزدیکترین فاصله‌اش با مریخ یعنی ۳٬۵۰۰
کیلومتری رساند. ۳۳ تصویر
از سطح این سیاره در فاصله نزدیک گرفته و ارسال شد. مارینر-۷
همچنین تصاویری از ستارگان و کهکشان راه شیری با استفاده از سیستم ماوراءبنفش به
زمین فرستاد. ۲
سفینه مارینر ۶ و ۷ جمعاً
۸۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰
بایت اطلاعات به زمین ارسال کردند.
.png)
مارس ۱۹۶۹-آ
این مأموریت هیچگاه از سوی تشکیلات رسمی فضایی شوروی
اعلام نشد در جریان پرتاب، طبقه ۳
موشک بالابرنده نتوانست به وظیفه خود عمل کند. سفینه‌ای که قرار بود به سوی مریخ
حرکت کند حدود ۵ تن
وزن داشت. ۲ باتری خورشیدی به مساحت
جمعی ۷ متر مربع وظیفه تأمین بخش
اساسی انرژی مورد نیاز دستگاه‌ها را برعهده داشت. در بخش بالایی سفینه، آنتن تاشو
به قطر ۸/۲
متر نصب شده بود که باید برای برقراری مخابرات بین آن و مرکز هدایت پرواز به کار
رود. در این بخش همچنین ۱
رادیو، سیستم ناوبری سفینه و یکی از ۳
دوربین موجود در آن نصب شده بود. انرژی باتری‌های خورشیدی ۱
باتری شیمیایی نیکل-کادیوم به قدرت ۱۱۰
آمپر ساعت را شارژ می‌کرد. دوربین‌های سفینه به ۳
فیلتر رنگی و ۲
لنز ۵۰ میلیمتری و ۳۵۰
میلیمتری مجهز بودند. به این ترتیب اگر سفینه می‌توانست خود را به مریخ برساند
توانایی ارسال عکس‌های رنگی به صورت نمای بسته و باز را داشت.
مارس ۱۹۶۹-ب
این کاوشگر دقیقاً مشابه قبلی بود و به همان سرنوشت نیز
دچار شد. تنها لحظاتی بعد از پرتاب یکی از موشک‌های تقویتی پروتن- که قرار بود
کاوشگر مارس را در مدار قرار دهد منفجر شد.
موشک بالابرنده ۲۵
ثانیه به پرواز ادامه داد، در ارتفاع ۱
کیلومتر از مسیر منحرف و مسیری افقی نسبت به زمین را در پیش گرفت. سرانجام ۴۱
ثانیه پس از پرتاب، موشک در ۳
کیلومتری سکوی پرتاب به زمین برخورد و کاملاً متلاشی شد.
مارینر-اچ
این سفینه که به مارینر-۸
نیز شهرت دارد به دلیل مشکل پیش آمده در طبقه نهایی موشک که باید ناو را به سوی
مریخ می‌برد، به شلیک منتهی شد. این طبقه از موشک بالا برنده و کاوشگر مریخ به جو
زمین بازگشتند و نابود شدند. مارینر-اچ سفینه‌ای مدار گرد بود که طبق برنامه باید در
مدار مریخ قرار می‌گرفت و به ارسال عکس و اطلاعات می‌پرداخت. ۴
باتری خورشیدی در اندازه ۹۰–۲۱۵ تأمین
کننده انرژی لازم برای کار دستگاه‌های سفینه بودند.
این ناو به دوربین تلویزیونی نمای باز و بسته، دستگاه‌های
اندازه گیری ماوراءبنفش و مادون قرمز، دستگاه ثبت تشعشعات ۱
آنتن ۵/۱
متری و ۱ آنتن چتری تاشو مجهز بود.
مارینر-۸، یک
باتری شیمیایی نیکل-کادیوم با قدرت ۲۰
آمپر ساعت داشت که توسط باتری‌های خورشیدی شارژ می‌شد ۱
دستگاه ضبط اطلاعات با قدرت ۱۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰
بایت در سفینه کار حفاظت از اطلاعات به دست آمده را انجام می‌داد. ارتباطات ناو از طریق دو
دستگاه موج کوتاه صورت می‌گرفت که به آنتن چتری متصل بودند. مارینر-۸
همانگونه که گفته شد به دلیل نقص فنی موشک پرتاب کننده نتوانست مأموریت خود را به
خوبی انجام دهد.
کاسموس-۴۱۹
کارشناسان معتقدند این ناو قرار بود دو روز قبل از مارینر-۴ به فضا شود و زودتر از
آن به مریخ برسد. این نظریه چندان بعید به نظر نمی‌رسد زیرا رقابت در فضا
و پزوهش های فضانوردی در آن سال‌ها برای روس‌ها (همچنین آمریکایی‌ها) از اهمیت فوق
العاده ای برخوردار بود. کاسموس-۴۱۹ سفینه‌ای استوانه‌ای شکل بود که دو باتری خورشید از دو طرف آن خارج می‌شد. یک آنتن بشقابی که بر روی
بدنه ناو وصل بود کار ارتباط با مرکز هدایت پرواز را بر عهده داشت.
.jpg)
کاسموس-۴۱۹ با یک موشک پروتن با موفقیت در مداری با اوج و حضیض ۱۵۹–۱۷۴ قرار گرفت اما طبقه چهار موشک که باید سفینه را
به طرف مریخ هدایت کند نتوانست در کار خود موفق شود و ناو کیهانی دو روز بعد از پرتاب در اثر
برخورد به جو زمین نابود شد. این طبقه قرار بود حدود یک ساعت و پنج دهم پس از پرتاب عمل کند.
کسانی که با تاریخ فضانوردی آشنایی دارند می‌دانند تا
فروپاشی شوروی، این کشور طرح‌هایی را که مایل نبود به طور رسمی اعلام کند، تحت نام
کلی “کاسموس” آزمایش و یا بهره برداری می‌کرد. لذا در زمان پرتاب
کاسموس-۴۱۹ صحبتی از این که هدف از پرتاب این ناو، تحقیقاتی در مریخ بوده
نشد.
مارس-۲
۲ ناو مارس ۲ و ۳ سفینه‌هایی بودند که از بخش‌های مداری و فرودی
تشکیل می‌شدند. بخش مداری مارس-۲ مجهز به وسایلی برای عکسبرداری از سطح سیاره و
ابرها بود همچنین می‌توانست برای مطالعه ویژگی‌های جوی از قبیل بررسی درجه حرارت،
مطالعه تغییر و تحولات فضایی اطراف مریخ به کار رود. مطالعات توپوگرافی، اندازه گیری‌های
سطح و جوی، بررسی میزان تشعشع بادهای خورشیدی در حوزه مریخ همچنین حوزه مغناطیسی
این سیاره و دریافت اطلاعات ارسالی توسط بخش فرودی و ارسال آنها به زمین از وظایف
بخش مداری مارس-۲ بود. ۲ بخش فرودی و مداری جمعاً حدود ۵ تن وزن داشتند که حدود ۵/۳ تن آن متعلق به بخش مداری بود.
پس از رسیدن به مدار مریخ در ۲۷ نوامبر ۱۹۷۱، بخش فرودی از قمست
مداری جدا شده و با سرعتی معادل ۶ کیلومتر در ثانیه به سوی سطح سیاره حرکت مستقل
خود را آغاز کرد. این سفینه نتوانست به آرامی در مریخ فرود آید اما به هر
حال نخستین ساخته دست بشر بود که به سطح سیاره‌ای دیگر رسید. روس‌ها به امید آن که
فرود صدمه‌ای به ناو وارد نکرده بلکه بنا به دلایل دیگر ارتباط قطع است سه روز تلاش کردند اطلاعاتی
از آن به دست آورند. سه روز بعد از فرود و زمانی که از فعال بودن فرودی
مارس-۲ ناامید شدند رسیدن آن به
سطح مریخ (و نه سقوط) را اعلام کردند و در اعلامیه مربوط به این فرود اشاره‌ای به
اطلاعات ارسالی توسط بخش فرودی نشده بود و تنها گفتند مارس-۲ علامت “داس و چکش” را به سطح سیاره
مریخ رسانده است! پس از جدا شدن بخش فرودی، موتور بخش مداری روشن شده و آن را در
مداری با اوج و حضیض ۲۵۰۰۰–۱۳۸۰ کیلومتر در اطراف مریخ به حرکت در آورد. مارس-۲ هر ۱۸ ساعت یک بار مریخ را دور می‌زد.
بخش مدار گرد مارس-۲ بر عکس قسمت فرودی توانست عکس و اطلاعات بسیاری
به زمین ارسال کند. این ناو به وسایل علمی متعددی از جمله تشعشع سنج مادون قرمز،
دستگاه بسیار حساس دماسنج، فتومتر مادون قرمز و ماوراءبنفش، یک رادیو تلسکوپ و رادیو متر، دو دوربین ۳۵۰ و ۵۲ میلیمتری با چندی فیلتر مختلف از جمله سبز، قرمز،
آبی، ماوراءبنفش مجهز بود. وجود ادوات و تجهیزات علمی متعدد در مدار گرد مارس-۲ اجازه داد اطلاعات علمی گسترده‌ای
را به زمین ارسال دارد و دانش بشر را دوباره این سیاره افزایش دهد.
مارس-۳
مارس-۳ در حقیقت ناو ۲ قلوی مارس-۲ بود که چند روز پس از آن راهی مریخ شد. بخش فرودی
این ناو در ۲ دسامبر ۱۹۷۱ از آن جدا و ۴ ساعت و ۳۵ دقیقه در راه بود تا به سطح سیاره رسید. این بخش
نخست با سرعت ۷/۵ کیلومتر در ثانیه با استفاده از یک محافظ آئرودینامیک مسافتی را پیمود سپس چتر نجات
ناو باز شده سرعت آن را تقلیل داد. در آخرین مرحله موشک‌های ویژه، فرود آرام آن را
میسر ساخت. ارسال اطلاعات از سطح مریخ بنا به دلایل نامعلومی تنها حدود ۲۰ ثانیه ادامه یافت و بعد
از این مدت قطع شد. کارشناسان احتمال می‌دهند سفینه دچار یکی از توفان‌های شدیدی
شده که در مریخ وجود دارد. مأموریت‌های مشابه مدار گرد مارس ۲ و ۳ در ۲۲ اوت ۱۹۷۲ پایان یافت. تا این زمان
مارس-۲ توانست ۳۶۲ بار و مارس-۳ حدود ۲۰ بار به گرد مریخ بچرخند.
این ۲ سفینه جمعاً ۶۰ تصویر از سطح سیاره مریخ
به زمین ارسال کردند.
