بحث بر سر آن‌که آیا اساساً امکان پیش‌بینی زلزله توسط بشر وجود دارد یا نه همچنان بین محققان دنیا جریان دارد اما واضح است که پس از یک سده تحقیقات جدی, هنوز یک روش قابل‌اطمینان برای پیش‌بینی زلزله ارائه نشده است. به‌عبارت‌دیگر, دانش نوین در آستانه قرن بیست و یکم راهی طولانی تا یافتن روش‌های پیش‌بینی دقیق زلزله در پیشرو دارد.
اما معمولاً پیش از وقوع انواع زلزله‌ها مجموعه‌ای از اتفاقات غیرعادی در طبیعت رخ می‌دهند که می‌توان آن‌ها را علائم هشداردهنده‌ای برای وقوع زلزله به‌حساب آورد. ازجمله این اتفاقات تغییرات ناگهانی در وضع آب‌وهوا، تشکیل ابرهایی با ویژگی‌های خاص در منطقه زلزله، ناهنجاری‌های رفتاری در حیوانات، صداهایی که از داخل زمین شنیده می‌شود، بالا یا پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی را می‌توان نام برد. بدون شک دستاوردهای تحقیقات انجام‌شده در این زمینه می‌تواند چشم‌اندازی روشن را هم درزمینه‌ی پیش‌بینی زلزله و هم در ارتباط با سرنوشت فناوری ماهواره‌ای را ترسیم کند.
در این راه برای نخستین بار در دهه 70 متخصصان آمریکایی‌ها ماهواره‌هایی به‌منظور شناسایی مناطق لرزه خیر به فضا فرستادند و در حال حاضر معروف‌ترین و شناخته‌ترین این ماهواره‌ها که به داده‌های آن استناد علمی می‌شود دیمیتر (Demeter) نام داشته متعلق به کشور فرانسه است. ماهواره فرانسوی حدود 10 سال پیش باهدف پیش‌بینی زلزله در مدار زمین قرار گرفت و تاکنون داده‌ها و اطلاعات خوبی از آن به‌دست‌آمده است. همچنین چین در سال 2009 ماهواره‌ای برای مقاصد زلزله‌شناسی و رصد زلزله به فضا ارسال کرده است.
ایده‌ی ماهواره زلزله‌شناسی ایرانی
پس از عضویت در باشگاه فضایی و ارسال ماهواره به فضا و فراهم شدن توان و فناوری ساخت ماهواره در کشور، طرحی ارائه شد تا با تلاش محققان و متخصصان داخلی، یک ماهواره بومی باهدف پیش‌بینی زلزله ، شناسایی مناطق لرزه‌خیز و مطالعه بر روی این مناطق در کشور طراحی و ساخته شود. در این خصوص،معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در سال 90 در گفتگو با خبرگزاری مهر، از ایده‌ی طراحی و ساخت ماهواره زلزله‌شناسی بومی پرده برداشت و گفت:«در صورت تصویب نهایی این ماهواره باهدف رصد و پیش‌بینی زلزله ساخته می‌شود.»
دکتر مهدی زارع با اشاره به جزئیات اجرای این پروژه، اعلام کرد که از 2 سال قبل این سازمان مذاکراتی با پژوهشگاه زلزله‌شناسی درزمینهٔ ساخت ماهواره‌های زلزله‌شناسی آغاز کرده است و بیان داشت:«با ارائه مستندات جنبه‌های مختلف ماهواره زلزله‌شناسی از سوی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی و پژوهشگاه مهندسی زلزله‌شناسی پروپوزال مشترکی تهیه کردیم.» وی همچنین اعلام کرد که این ماهواره با هدف شناسایی سیگنال هایی که قبل و بعد از وقوع زلزله از کره زمین متصاعد می شود، با وزن 50 تا 70 کیلوگرم طراحی می شود که برای سه سال در ارتفاع پایین قرار خواهد گرفت.
چندی بعد از ارائه پروپوزال، این طرح کلان ملی در شورای عالی عتف بانام پروژه ماهواره‌ای زلزله‌شناسی آیات، به تصویب رسید و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ازجمله حامیان آن اعلام شدند. در سال 93 سازمان پژوهش‌های صنعتی ایران و پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اقدام به طراحی مفهومی این ماهواره زلزله‌شناسی کردند.
در همین راستا رئیس پژوهشکده مخابرات و فناوری ماهواره سازمان پژوهش‌ها در نشستی مطبوعاتی در اردیبهشت 93 به رسانه‌ها اعلام کرد:«ماهواره زلزله‌شناسی آیات که یک ماهواره صد در درصد ایرانی است تا سال 1395 در مدار زمین قرار خواهد گرفت.» شروین امیری در این نشست همچنین بیان کرد که ساخت این ماهواره متناسب با توان پرتابگر داخلی صورت گرفته و هم‌اکنون در مرحله امکان‌سنجی است و پس‌ازآن وارد مرحله طراحی مقدماتی خواهد شد. وی همچنین اعلام کرد که ماهواره زلزله شناسی آیات با بودجه ای معادل هشت میلیارد ریال در حال تهیه است.
در بهمن‌ماه سال 94، معاون نوآوری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در مصاحبه با رسانه‌ها از اتمام فاز طراحی مفهومی ماهواره زلزله‌شناسی آیات تا ابتدای سال 95 خبر داد و بیان داشت که طراحی و ساخت ماهواره آیات، یک پروژه سه‌ساله می‌باشد که یک سال آن سپری‌شده است. .در آن زمان محمدحسن انتظاری در مورد نحوه کارکرد این ماهواره تخصصی توضیح داد:«کره زمین در زمان قبل و هنگام وقوع زلزله، یک سری امواج الکترومغناطیسی از خود متصاعد می‌کند که موجب تغییراتی در یونسفر زمین می‌شود و ماهواره آیات با استفاده از همین تغییرات، کار پیش‌بینی زلزله را انجام می‌دهد.»
انتظاری اشاره داشت که این ماهواره تخصصی در ارتفاع پایین پرواز می‌کند و با راه‌اندازی آن می‌توان زلزله را قبل از وقوع و با مشاهده تأثیرات آن درروی بیوسفر زمین (لایه‌ای از کره زمین که در آن زندگی وجود دارد) پیش‌بینی کرد که با توجه به زلزله‌خیز بودن ایران اهمیت زیادی برای کشور ما خواهد داشت. ماهواره آیات به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که با پردازش اغتشاشات ایجاد‌شده قبل و بعد از وقوع زمین‌لرزه سهم عمده‌ای در پیش‌بینی زلزله خواهد داشت. علاوه بر این، این ماهواره قادر خواهد بود که پیش‌نشانگرهای زلزله را در سطح وسیعی از زمین آشکارسازی و اندازه‌گیری می‌کند.
سرانجام چه زمانی قابل بهره‌برداری می‌شود؟
بنا به گفته معاون سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در مصاحبه با پایگاه خبری فضایی اسپاش، به دلیل تامین نشدن اعتبارات طرح ماهواره آیات، این طرح در همان مرحله طراحی مفهومی باقی مانده است. انتظاری همچنین گفت:« اعتبارات این طرح توسط ستاد هوافضا و بنیاد ملی نخبگان فراهم می‌شد ولی به دلیل کمبود بودجه، این دو نهاد قادر به پشتیبانی و حمایت مالی نبودند و طرحی که در شورای عالی عتف به تصویب رسیده است، متوقف شده است.»
البته وی تاکید کرد که کشور در قدم‌های اولیه طراحی ماهواره است و از طرف دیگر، دنیا در مراحل ابتدایی استفاده از فناوری ماهواره‌ای برای رصد و شناسایی زلزله پیش از وقوع آن است، بخاطر همین احتمال اینکه ماهواره آیات با خطا و یا عدم شناسایی دقیق زلزله روبرو باشد وجود دارد اما نباید به این دلیل از ادامه تحقیقات و ساخت نمونه‌های بعدی قطع امید کرد.
وی می‌افزاید:« تاکنون این نوع ماهواره در چند کشور جهان ساخته شده و به عنوان پیش نشانگر زلزله به شمار می‌رود و باید اجازه توسعه این ماهواره در کشور داده شود.»