سازمان فضایی ایران طی حدودا ۱۳ سالی که از عمر آن می‌گذرد با تلاطم‌های بسیاری رو به رو بوده است، مسئولین این سازمان همواره می‌گویند طبق قانون متولی یا حداقل سیاستگذار هر آنچه هستند که در بخش غیر نظامی حوزه فضایی رخ می‌دهد. اما همه چیز به این سادگی نیست. هنگامی که سالها قبل از تولد این سازمان فعالیت‌های فضایی ایران به تدریج در نهادهای مختلف شکل می‌گرفت، بسیاری از بخش‌های کشور خواه ناخواه با موضوع فضایی درگیر می‌شدند و اساسا این ذات فضا است که در همه حوزه‌ها کاربرد دارد از مخابرات و اقتصاد گرفته تا اکتشافات علمی. البته این همه مسئله نیست. سازمان فضایی تا کنون تلاطم‌های بسیاری به خود دیده است. این سازمان در ابتدای امر در وزارت ارتباطات تشکیل شد. سپس در دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به همراه چند نهاد دیگر که از وزارتخانه‌های مختلف با هم ادغام شده بودند به زیر نظر نهاد ریاست جمهوری رفت.
انتخاب حسن روحانی در چهار سال پیش، نقطه عطفی جدید در بخش فضایی کشور بود. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم مدتی بخش فضایی کشور تحت تاثیر اولویت‌های دولت به ویژه موضوع برجام، با رکود مواجه شد و تصمیم‌گیری درباره اصلاح ساختار فضایی کشور بیش از یک‌سال به طول انجامید. نهایتا دولت تصمیم گرفت دوباره همه نهادهای فضایی از جمله سازمان فضایی را به جای خود برگرداند. البته همه چیز مثل سابق نشد. نهاد جدیدی به نام مرکز ملی فضایی زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد شد و بخش بزرگی از نهادهای ادغام شده که از وزارت جهاد کشاورزی آمده بودند همچنان در بخش فضایی ماندند و تحت عنوان پژوهشگاه فضایی با سازمان فضایی به وزارت ارتباطات منتقل شدند. با وجود این تلاطم‌های ساختاری که به اذعان کارشناسان وقفه بسیاری در فعالیت‌های فضایی ایران ایجاد کرد، سازمان فضایی فعالیت‌های بسیاری را صورت داده و البته با چالش‌های بسیاری هم دست و پنجه نرم کرده است که در ادامه آنها را از زبان محسن بهرامی، رییس سازمان فضایی ایران و یکی از پیشکسوتان رشته هوافضا که سالها پیش در ایجاد این رشته در کشور نقش مهمی را ایفا کرده می‌شنویم.
توسعه فضایی کشور نیازمند زمان و رسیدگی طولانی مدت است. ما در حال توسعه ماهواره و پرتاب گرهای خود هستیم و در حقیقت به دنبال ارتقا بهبود زندگی مردم و اقتدار ملی هستیم که اقتدار اقتصاد و فن آوری را شامل می شود.
البته توسعه فضایی لزوما به معنای انجام تمام کارها در داخل کشور نیست، اگر ماهواره‌ای در داخل ساخته شد هیچ منعی برای پرتاب آن توسط پرتاب‌گر خارجی وجود ندارد، حوزه فضایی کشور تصمیم گیری در حوزه راهبردی و استراتژیکی است بنابرای باید به مسئولین اعتماد کرد زیرا مباحث فضایی کشور مربوط به یک دولت و زمان خاص نیست و زمان بر است. ما نسبت به ده سال قبل پیشرفت‌های بسیاری کرده‌ایم.
توسعه ظرفیت ها در کشور در حوزه فضایی به چه صورت است؟
ما هم اکنون شورای عالی فضایی، پژوهشگاه‌های فضایی، شرکت‌ها و دانشگاه‌های خوبی داریم که به خوبی و طبق برنامه‌ریزی مناسب در حال پیشرفت هستند البته نباید عجله داشت زیرا این فعالیت ها نیازمند گذر زمان است.
اقدامات سازمان فضایی برای بومی سازی فن اوری فضایی تا کنون چه بوده است؟
طبق استراتژی بومی سازی این صنعت ،دانشگاه امیر کبیر با ماهواره پیام، ماهواره دوستی در دانشگاه شریف، ماهواره ناهید 1و 2 در پژوهشگاه فضایی، ظفر در دانشگاه علم و صنعت و ماهواره پارس توسط کنسرسیومی از دانشگاه‌ها ساخته شده و یا در دست ساخت هستند.
ما در کاربردها فعالیت‌های بسیاری انجام داده‌ایم به طوریکه از سال 1352 تصاویر ماهواره ای بسیاری را نگهداری کرده ایم و قرار است تا شش ماه آینده در ایستگاه فضایی ماهدشت بخشی جدید را به آنها اختصاص بدهیم، بخش نجوم، کاربران و رصد گران را راه انداخته ایم، در فعالیت های بین المللی یک تلسکوپ را با همکاری اپسکو (سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه) ایجاد کرده‌ایم که تا عمق 1000 کیلومتری فضا را می توان با آن به دقت رصد کرد و یک تلسکوپ متعلق به کشورمان راه اندازی شده است، در صنعت کشاورزی نیز کارهای مناسبی در جهت بهره برداری بیشتر از خاک انجام داده‌ایم.
برای افزایش فعالیت بخش خصوصی در حوزه فضایی چه اقداماتی انجام شده است؟
سیاست دولت کنونی و دولت های قبلی بر افزایش دخالت بخش خصوصی در حوزه فضایی است و جلسات متعددی را برای سپردن اپراتور ماهواره در کمیسیون مقررات تصویب کرده ایم یعنی صحنه را برای مالکیت ماهواره ها کاملا فراهم کرده ایم، اگرچه هنوز برای ورود بخش خصوصی زود است اما من امیدوارم که نسل جوان هرچه سریع تر به این حوزه مثلا در حوزه سنجش از راه دور و در حوزه کاربردها ورود کند.
در پروژه ماهواره بدر پهنای باند را به بخش خصوصی واگذار کرده ایم، و سیاست سازمان این است که به طور مستقیم با مصرف کننده وارد تعامل نشود.
به نظر شما بخش خصوصی به چه دلیل به حوزه خرید ماهواره وارد نمی شود؟
دلیل اصلی آگاه نبودن به این حوزه است که این موضوع هم با گذر زمان حل خواهد شد و اعتقادی به کمک دولت به بخش خصوصی ندارم زیرا تنها کمبود در این حوزه نبود قانون و سیاست گذاری های درست است. البته با کشورهای خارجی و بانک ها ی داخلی نیز برای کمک به بخش خصوصی در این رابطه مذاکراتی را انجام داده ایم.
برای ترویج فن اوری فضایی سازمان فضایی در چند سال اخیر چه اقداماتی را انجام داده است؟
در پروژه های دانشگاهی ماهواره های مکعبی نمونه بسیار مناسبی است، برنامه های هفته فضا، حمایت از چاپ کتاب کودکان و مصاحبه ها همگی از اقدامات سازمان فضایی است.
حمایت ما ازجوانان و شرکت های کوچک همگی در راستای ترویج فن‌آوری فضایی است و در حقیقت ما از شکل گیری شرکت های فضایی حمایت می کنیم و بعد سفارشات خود را به آنها می‌دهیم. مثلا واگذاری ماهواره پارس به شرکت‌های دانش بنیان، نمونه بارز این سیاست است.
بزرگترین چالش سازمان فضایی از دیدگاه شما چیست؟
به هم ریختگی ساختاری است که متاسفانه از دولت قبل شروع شد و ادامه پیدا کرد البته وزیر ارتباطات به تازگی اقداماتی را انجام داده‌اند، این به هم ریختگی باعث شد که منابع بسیاری را از دست دادیم و انرژی زیادی را به هدر دادیم. تغییرات دولت چندان کمکی به سازمان نکرد و نگرانی اصلی من از این است که این ساختار کنونی شورا، سازمان و دبیر خانه نیز از بین برود در حقیقت این سازمان نیازمند اقدام جدی از سوی دولت است. تنها راه رهایی از این چالش برگشتن به همان ساختار اولیه است.
چند سند بالادستی در حوزه فضایی در کشور وجود دارد؟
یک سند ده ساله اول در حوزه فضایی تدوین شده بود که بسیاری از پروژه های فضایی انجام شده در کشور نتیجه همین سند است، سند ده ساله دوم هم در حال تنظیم و تدوین است که به زودی در شورای مطرح خواهد شد،
یک سند توسعه هوافضا هم وجود دارد که به تصویب شورای انقلاب فرهنگی رسیده و در نهایت سند جامع علمی کشور است که وظایف حوزه فضایی در آن مشخص شده است. تمامی این سندها با یکدیگر همخوانی کامل دارند.
آیا وظایف بخش‌های مختلف مثل پژوهشگاه هوافضا در سند توسعه فضایی به طور مشخص ذکر شده است؟
به طور کلی وظایف سازمان ها و پژوهشگاه‌ها مشخص شده اما گفته نشده که کدام پروژه را کدام سازمان و یا پژوهشگاه انجام دهد باید در شورای عالی فضایی تصویب شود که چه وظایفی بر عهده هر بخش است. مثلا پرتاب انسان به فضا امری مهم نیست که خیلی به آن پرداخته شود باید بر روی موضوعاتی مانند زیرپرتاب ها بیشتر تمرکز کرد. البته در حال حاضر باید منتظر برنامه هفتم توسعه باشیم زیرا در برنامه ششم ذکری از مسئولیت‌ها به صورت دقیق نشده است.
نقش ها و ماموریت ها در ساختار فضایی به نظر شما به چه گونه است؟
مدیدریت متمرکز سازمان فضایی از بین رفته است و نقش های محول شده چندان مشخص نیست و کار ما بسیار سخت شده است. ما در کل تلاش می کنیم که بر اساس توانایی ها به افراد و سازمانها نقش و ماموریت داده شود.برخی از نیاز های کشور باید هم اکنون بررسی و رسیدگی شود اما این به معنای از بین رفتن اهداف اصلی مانیست. هزینه های برنامه های سازمان از سوی مجلس تامین می شود و ما نیز به نهادها و سازمان های زیر مجموعه خود بودجه را تخصیص می دهیم. به طور کلی از دیدگاه بنده ساختار اصلی سازمان مشکلی ندارد و برخی از نهادهایی که کارشکنی می کنند باید حذف بشوند.
تهدیدها و فرصت های ما در حوزه بین الملل چیست؟
در این مسیر طبیعتا مشکلات زیادی وجود دارد اما باید از آنها عبو ر کرد، مثلا ماهواره مصباح پروژه‌ای است که دچار مشکلات زیادی شده است و باید با شفاف سازی از این موانع عبور کرد. ماهواره مصباح در حدود 15 سال پیش ساخته شد اما در دولت قبل علی رغم آماده بودن همه چیز این ماهواره پرتاب نشد. این ماهوراه کاملا تجهیزات مناسب و آماده ای دارد و همچنان تلاش می کینم تا این ماهواره پرتاب شود. در این موضوع مشکلات سیاسی دخیل است و با پیگیریهای زیاد هنوز به نتیجه نرسده ایم.
آیا در توافق برجام درباره صنعت فضایی ایران نیز موضوعی مطرح شده است؟
در توافق برجام هیچ نامی از موضوعات فضایی آورده نشده و تنها از موشکی که برای پرتاب کلاهک هسته ای طراحی شده نام برده شده است. ما پیرو فرمایشات رهبری هستیم و تا کنون هم ایشان فرمایشی در این باره نداشته اند اگرچه تاکنون از سوی طرف غربی کارشکنی های زیادی انجام شده است. آزمایش‌هایی هم که تا کنون انجام داده ایم هیچ ربطی به برجام ندارد باید صبر کرد و منتظر دستورات رهبری باشیم البته نباید هیچ کاری کرد که حرکت ملی ما خدشه دار شود.
برنامه های آتی سازمان فضایی چیست؟
ما به دنبال تامین ماهواره های مخابراتی و سنجشی و توسعه فن آوری داخی هستیم. پروژه ماهواره پارس هم در دست اقدام است قصد داریم ایستگاه ماهدشت را در حد پایگاه اصلی ارتقا بدیهم پایگاه فضایی قشم را هم به راه انداخته ایم و پرتاب زیرمداری هم درحال انجام است باید توجه کرد که توسعه تکنولوژی گام به گام است.
جلسه شورای عالی فضایی چه زمانی تشکیل داده می‌شود؟
به احتمال زیاد به زودی انجام خواهد شد زیرا که درخواست جلسه به خدمت رئیس جمهور ارسال شده و ایشان باید با این درخواست موافقت کنند.
با تشکیل این جلسه اعتماد به نفس و اطمینان ایجاد خواهد شد وگرنه ما پروژه‌های خود را در حال انجام هستیم البته خودمان مجری نیستیم و بخش خصوصی کار را انجام خواهد داد. همچنین اگر سیمرغ و دوستی پرتاب بشوند کمی برنامه ها جلو می افتند.
ما با سازمان مدیریت بحران و وزارت کشاورزی قرارداد بسته ایم و کار آنها را انجام می دهیم. باید تعدادی هم پرتاب زیر مداری را انجام دهیم تا مقدمات پرتاب انسان به فضا فراهم شود.
در حوزه اقتصاد فضایی چه کارهایی انجام شده است؟
در سند توسعه از این موضوع ذکری نشده است ما قرار نیست وارد اقتصاد بشویم ما هر کاری که داریم را واگذار می‌کنیم بزرگترین کاری که کرده‌ایم اپراتور ماهوراه‌ای بوده است البته این اقتصاد کمی بیا سایر اقتصادها متفاوت است و انتظاری که از این بخش وجود دارد غیر واقعی است باید بیشتر بر روی آن کار کرد.
امارات اگرچه از لحاظ علم فضایی از ما بسیار عقب تر است اما از نظر اقتصادی بسیار از ما جلوتر است. نوع نگرش ما نسبت با آنها فرق دارد سیاست های ما تیین کننده عوامل اقتصادی در درون کشور است. بخش فضایی ما باید ماهواره بسازد و پرتاب کند اما امارات چنین چیزی نمی‌خواهد. به طور کلی توسعه بخش فضایی ما نیازمند زمان است به همین علت باید در عین پیشرفت به دنبال خرید ماهواره هم باشیم.