سازمان فضایی ایران طی حدودا ۱۳ سالی که از عمر آن می‌گذرد با تلاطم‌های بسیاری رو به رو بوده است، مسئولین این سازمان همواره می‌گویند طبق قانون متولی یا حداقل سیاستگذار هر آنچه هستند که در بخش غیر نظامی حوزه فضایی رخ می‌دهد. اما همه چیز به این سادگی نیست. هنگامی که سال‌ها قبل از تولد این سازمان فعالیت‌های فضایی ایران به تدریج در نهادهای مختلف شکل می‌گرفت، بسیاری از بخش‌های کشور خواه ناخواه با موضوع فضایی درگیر می‌شدند و اساسا این ذات فضا است که در همه حوزه‌ها کاربرد دارد از مخابرات و اقتصاد گرفته تا اکتشافات علمی. البته این همه مسئله نیست. سازمان فضایی تا کنون تلاطم‌های بسیاری به خود دیده است. این سازمان در ابتدای امر در وزارت ارتباطات تشکیل شد. سپس در دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به همراه چند نهاد دیگر که از وزارتخانه‌های مختلف با هم ادغام شده بودند به زیر نظر نهاد ریاست جمهوری رفت.
انتخاب حسن روحانی در چهار سال پیش، نقطه عطفی جدید در بخش فضایی کشور بود. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم مدتی بخش فضایی کشور تحت تاثیر اولویت‌های دولت به ویژه موضوع برجام، با رکود مواجه شد و تصمیم‌گیری درباره اصلاح ساختار فضایی کشور بیش از یک‌سال به طول انجامید. نهایتا دولت تصمیم گرفت دوباره همه نهادهای فضایی از جمله سازمان فضایی را به جای خود برگرداند. البته همه چیز مثل سابق نشد. نهاد جدیدی به نام مرکز ملی فضایی زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد شد و بخش بزرگی از نهادهای ادغام شده که از وزارت جهاد کشاورزی آمده بودند همچنان در بخش فضایی ماندند و تحت عنوان پژوهشگاه فضایی با سازمان فضایی به وزارت ارتباطات منتقل شدند. با وجود این تلاطم‌های ساختاری که به اذعان کارشناسان وقفه بسیاری در فعالیت‌های فضایی ایران ایجاد کرد، سازمان فضایی فعالیت‌های بسیاری را صورت داده و البته با چالش‌های بسیاری هم دست و پنجه نرم کرده است که در ادامه آنها را از زبان مجتبی سرادقی، معاون فناوری این سازمان می‌شنویم.
جناب مهندس سرادقی لطفا بفرمایید نقش و مسئولیت این سازمان در ساختار فضایی ایران چیست؟
سازمان فضایی با ماموریت مدیریت حوزه غیر نظامی فضایی کشور توسط مصوبه نمایندگان مجلس شکل گرفت. این مدیریت شامل سیاست گذاری، تدوین راهبردها و اجرای آن، طراحی، ساخت، خرید، تعمیر، تامین زیرساخت ها و پرتاب‌ها در سطح کلان می شود البته قابل ذکر است که در این مسیر دانشگاه ها و بخش خصوصی نیز تاکنون کمک شایانی به سازمان فضایی کرده‌اند.مدیریت هرآنچه در کشور در حوزه فضایی در شاخه غیرنظامی صورت میگیرد برعهده سازمان فضایی است.
توسعه فضایی کشور در چه مسیری گام بر می‌دارد؟
سرادقی: توسعه فضایی کشور تنها از طریق تبدیل فناوری فضایی به وسیله‌ای رفع نیاز کشور امکان پذیر است. هم اکنون کشورهای پیشرفته از صنعت فضایی، در جهت کسب در آمد استفاده می‌کنندما نیز باید این صنعت را در خدمت رفع نیازها و کسب درآمد از طریق فروش محصولات فضایی ایجاد کنیم.
بخش‌هایی از فناوری فضایی که به امنیت عمومی و رفاه مردم ربط پیدا می کند بیشتر مد نظر ماست زیرا هم اکنون ما به کشورهای دیگر وابستگی داریم ولی می خواهیم هر چه سریع تر آنها را بومی سازی کنیم.
فعلا پروژه های در دست اقدام توجیه اقتصادی ندارد زیرا اکنون تنها چیزی که در درجه اول اهمیت قرارداد، حفظ امنیت ملی کشور است.
لزوما استقلال در حوزه فضایی به معنای فروش فناوری فضایی نیست، امکان دارد که ما ماهواره‌ای ساخته و به فضا بفرستیم اما ترانسپوندری نفروشیم، این موضوع لطمه‌ای به استقلال فضایی ما نمی زند.
هدف سازمان فضایی کاهش وابستگی به کشورهای دیگر و بومی سازی فناوری فضایی است به طوریکه ازصفر تا صد کار را خودمان انجام دهیم. برای رفع نیاز فعلی خود باید به سراغ خرید از سایر کشورها برویم و اگر ماهواره‌ای را هم اکنون نمی توانیم بسازیم می توانیم با خرید آن نیازمان را رفع کنبم.ما اگر بتوانیم ماهواره ای را در مدار زمین قرار داده و به کاربر سرویس ارائه دهیم، توسعه را در حوزه فناروی فضایی به لبه تکنولوژی برد‌ه‌ایم.
دستاوردهای سازمان فضایی در حوزه توسعه فناوری فضایی در سالهای اخیر چه بوده است؟
سرادقی: حوزه توسعه فضایی شامل دو بخش تأمین ماهواره و توسعه فناوری بومی در کشوراست. در بحث تأمین، خرید ماهواره های سنجشی، مخابراتی، و ناوبری از سوی سازمان فضایی دنبال می‌شود البته برای قراردادن ماهواره مخابراتی مشکل بزرگی همچون هماهنگی فرکانس، نقاط مداری و گرفتن رایت وجود دارد.
زمانی که ماهواره مخابراتی نداشته باشیم داشتن هزار نقطه مداری برای ما فایده‌ای ندارد و همه آنها از دستمان خواهد رفت.
تا کنون مذاکرات زیادی را با شرکت های گوناگون برای گرفتن نقاط جدید، پس گرفتن نقاطی که در گذشته داشته ایم و همچنین حفظ نقاطی که هم اکنون داریم، انجام شده است.
هم اکنون کشور ما صاحب چند نقطه مداری است؟
سرادقی: هم اکنون کشور ما صاحب 13 نقطه مداری است و تمامی تلاش ما معطوف به حفظ این نقاط شده است. برای اینکه ما این نقاط را همچنان در اختیار داشته باشیم باید در این نقاط ماهواره قرار دهیم.
از 3 نقطه مداری که در گذشته داشته ایم یکی از آنها را از دست داده ایم اما خوشیختانه نقطه 26 درجه هم اکنون در حال استفاده است و از طریق نقطه 34 نیز صدا و سیما برنامه پخش می کند.
ما هم اکنون در مرحله کردینشین (Coordination) صف نقاط مداری قرار داریم و برای خرید ماهواره نیز با چند شرکت تولید کننده در حال مذاکره هستیم.
تا کنون برای خرید ماهوراه با کشورهای اروپایی ،روسیه و چین مذاکراتی انجام شده و هم اکنون در مرحله قیمت گذاری هستیم. در بحث خرید ماهواره های سنجشی از روسیه نیز دو قرارداد آماده شده و منتظر اجرایی شدن این قراردادها هستیم.
زمانی که ما ماهواره داشته باشیم به سرعت در صف نقاط مداری به جلو می رویم و اگرچه شایدمجبور شویم مانند بعضی از کشورها تعدادی از ترانسپوندرهای خود را تا انجام هماهنگی فرکانسی با سایر کشورها خاموش کنیم.
ما برای حفظ نقاط مداری در منطقه خاورمیانه رقبای زیادی مانند عربستان داریم زیرا این ناحیه، منطقه شلوغی است البته ما برای رفع نیاز داخلی خود از طریق نطقه ای به نام نقطه پلن نیاز خود را رفع می کنیم.
تلاش ما برای گرفتن نقاطی دیگر درجهت پوشش سایر مکان ها و فرستادن ماهواره ای ارزان و مقرون به صرفه است. هدف اصلی ما حداکثر بهره برداری از ارسال ماهواره به فضا در جهت تحکیم حاکمیت و افزایش امنیت ملی کشورمان است.
اقدامات این سازمان درراستای توسعه فن آوری بومی چه بوده است؟
سرادقی: در طول دو سال اخیر سازمان فضایی قراردادهای خود با تعدادی از دانشگاه ها و پژوهشگاه‌ها که از گذشته بلاتکلیف بودند را طبق ضوابط و مشخص کردن تاریخ اتمام پروژه، تعیین تکلیف کرد.
ماهواره دوستی دانشگاه صنعتی شریف به پایان رسید، این ماهواره هم اکنون منتظر پرتاب است، اسپک (مشخصات) ماهواره دانشگاه امیر کبیر نیز به روز شده، تصویه آن نیز انجام و پس از موفقیت در فاز کیفی وارد مرحله پرتاب شده است و پس از رفع نواقص فنی پرتاب آن به زودی انجام خواهد شد.
پروژه دانشگاه علم و صنعت دارای محصول میانی به نام نوید و تدبیر بود که پرتاب آن انجام شد، اسپک ماهواره اصلی آن نیزبه شرط ارتقا به آن مقداری که مد نظر سازمان است مشخص شد و قراردادشان را به روز کردیم و هم اکنون وارد مرحله ساخت مهندسی کیفی شده است.
ماهواره ناهید1 یکی از ماهواره مخابراتی است که توسط پژوهشگاه فضایی ساخته و آماده پرتاب است، ماهواره ناهید 2 قراردادش در سال گذشته بسته شد وساخت آن توسط پژوهشگاه فضایی در حال انجام است.
ماهواره پارس 1 به عنوان یک ماهواره سنجشی قرار است توسط بخش خصوصی ساخته شود و ما هم اکنون به دنبال سپردن این پروژه از طریق تشکیل کنورسیون دانشگاه ها با بخش خصوصی هستیم.
طرح مفهومی ماهواره پارس به طور همزمان به 5 تیم برای ارزیابی داده شده است، اکنون مرحله طرح مفهومی اتمام یافته و در حال ارزیابی نتایج هستیم و احتمالا تا هفته دیگر این نتایج اعلام خواهد شد.
معیارها از قبل به این تیم ها گفته شده، طرح مفهومی، تعریف زیرساخت ها وارزیابی نیروی انسان های از جمله موارد مورد برررسی است و در نهایت یک تیم به عنوان طراح سیستم انتخاب می شود و سایر تیم ها نیز در صورت تمایل به او کمک خواهند کرد.
این 5 تیم از دانشگاه شریف،علم و صنعت ، امیرکبیر، خواجه نصیر و پژوهشگاه ict هستند که در نهایت تیم برنده باید با تشکیل یک شرکت خصوصی اقدام به ساخت این ماهواره کند. در کشور ما شرکت خصوصی فضایی در ساخت ماهواره نداریم و تمامی شرکت‌های ایرانی در حوزه ماهواره وابسته به دولت هستند که باید از دولت جدا شده و وارد بخش خصوصی بشوند.
رزولوشن (قدرت تفکیک مکانی) ماهواره نوید از 100 الی 200 متر شروع شد و درظفر به 40 الی 20 متر رسیدیم در نهایت در ماهواره پارس بهتر از 15 متر و شاید تا 5 متر هم برسیم که البته بستگی به طرح های ارائه شده از سوی این پنج تیم دارد.
با تغییر رزولوشن ،کنترل وضعیت، پاور، ابعاد ، سازه و… نیزعوض می شود، وزن این ماهواره 150 کیلوگرم است در حالی که ماهواره های قبلی وزنشان کمتر از 100 کیلوگرم بود.این ماهواره توسط ماهواره بر سیمرغ در مدار 500 کیلومتری قرار خواهد گرفت.در حوزه ماهواره های ناوبری نیز در حال تدوین راهبردهای آن هستیم و تمایل اصلی ما سپردن پروژه ها به بخش خصوصی است و باید در این راستا چند شرکت خصوصی شکل بگیرند.
کمی درباره پروژه های انجام شده و یا در دست انجام در حوزه بین الملل را توضیح بدهید؟
سرادقی: هم اکنون دو پروژه ماهواره‌ای را از اپسکو گرفته و در میان دانشگاه ها پخش کرده ایم. هر دو این پروژه ها منظومه‌های ماهواره‌ای هستند یعنی هر مجموعه از چند ماهواره تشکیل شده که با هم به انجام فعالیتی خاص در فضا می‌پردازند. یکی از آنها منظومه 3 تایی مخابراتی و دیگری منظومه 11 تایی سنجشی است که در هردو اینها ایران پیمانکار و اپسکو کارفرما است و پس از ساخت قطعات به اپسکو تحویل داده می شود و پس از جمع آوری قطعات، این منظومه ها به فضا ارسال خواهند شد.
کار کردن ماهواره‌ها به صورت منظومه‌ای دستاوردهای زیادی دارد مثلا می توانند عکسهای بیشتری نسبت به یک ماهواره تکی از یک منطقه ارسال کنند و یا در مدارهای پایین تری قرار بگیرند و در این زمان دسترسی به ماهواره‌ها بیشتری برای ما فراهم می‌شود.
ایران اعلام آمادگی کرده که یکی از ماهواره های مخابراتی و بخشی از ماهوراه سنجشی را در پرژه ماهواره 11 تایی انجام دهد. و در ماهواره آموزشی 40 کیلویی سه زیر سیستم آن را انجام خواهیم داد که شامل مخابرات، کنترل وضعیت و محموله آن است. هم اکنون قرارداد آن بسته شده و توسط دانشگاه خواجه نصیر و امیرکبیردرحال ساخت است.
برگزاری مسابقه کیوست را از دیگر اقدامات این سازمان درحوزه توسعه فناوری است، این مسابقه در سال 94 و با حضور 20 تیم آغاز شد و هم اکنون در مراحل پایانی هستیم که تنها 5 تیم باقی مانده و پس از مشخص شدن سه تیم برنده وارد مرحله ساخت خواهیم شد.
به طور خلاصه اگر بخواهیم جمع‌بندی داشته باشیم محور اصلی فعالیت سازمان فضایی در حوزه توسعه فناوری از طریق توسعه ماهواره‌های مخابراتی و سنجشی با استفاده از پتانسیل دانشگاه ها، پژوهشگاه هاو همکاری با سایر کشورها بوده و قصد داریم در حوزه اکتشافات از توانمندی کشور در پرتاب راکت‌های تحقیقاتی (ساندینگ راکتها) به عنوان بستری برای انجام آزمایش‌های علمی استفاده کنیم.