ابَرنواخترها تهدیدی برای حیات سیاره زمین
یکی از خطرهایی که حیات را در سیاره زمین تهدید میکند انفجار ابرنواخترها است که این انفجارها میتواند حیات احتمالی در سایر سیارهها را نیز از بین ببرد.همایش سیارات فراخورشید و جهانهای زیست پذیر در روز ۱۷ مهرماه با حضور استادان، دانشجویان، صاحبنظران و علاقهمندان به مباحث نجومی بهویژه سیارات فراخورشید و احتمال یافت حیات فرازمینی برگزار شد.
سخنرانان مختلفی از دانشگاههای مختلف کشور در این همایش به سخنرانی و بیان ایدهها و جدیدترین دستاوردهای علمی جهان در این حوزه پرداختند.
تاریخچه نامگذاری هفته جهانی نجوم در جهان و ایران
نخستین سخنران علی صادقی نائینی، از مدیران سازمان فضایی ایران، تاریخچه نامگذاری هفته نجوم را در سال ۱۹۹۹ میلادی بیان کردند بهپاس داشت آغاز عصر فضا در سال ۱۹۵۷ میلادی است که نخستین مدارگرد دستساخته بشر توسط اتحاد جماهیر شوروی (کشور روسیه کنونی) به فضا با موفقیت پرتاب شد. وی در ادامه بیان کرد در ۱۸ مهرماه ۱۳۴۶ معاهده استفاده صلحآمیز از فضای خارج از جو کره زمین تنظیمشده است.
بر اساس آمارها اکنون بیش از ۳۰ هزار سیاره فراخورشید شناساییشده است که با استفاده از تلسکوپهای زمینی و فضایی، چون گایا و کپلر شناساییشدهاند. سیارات فراخورشید گونههای مختلفی دارند ازجمله گازی، خاکی و زمین مانندها و اکنون دانشمندان در تلاش هستند تا نحوه شکلگیری سیارات و احتمال وجود حیات در آنها را بررسی کنند.به دلیل اهمیت دانش فضایی همهساله ۴ الی ۱۰ اکتبر به نام هفته جهانی فضا نامگذاری شده است.
کشور ایران نیز تلاشهای گستردهای برای شناسایی و آشنا کردن مردم بهویژه کودکان بادانش فضایی انجام داده است.بهویژه مسابقه ماهواره مکعب دانشجویی که بیش از ۲۰ دانشگاه داخلی در آن حضورداشته و درنهایت با حمایت سازمانهای مربوطه طرح برتر انتخاب و ماهواره ساخته میشود. اکنون ماهوارههای مخابراتی ایرانی که در مدارهای اطراف کره زمین میچرخند کار رصد مواردی، چون بررسی اندازه دریاچه ارومیه و نیز پردازش و شبکهسازی اطلاعات کارتهای عضو شبکه شتاب و کارت سوخت را در سراسر کشور انجام میدهند.
اکنون در رصدخانه ماهدشت پژوهشهای فضایی بسیار خوب و در سطح بالایی انجام میشود و نیز رصد رایگان برای دانشجویان رشتههای مرتبط نیز انجام میشود.همچنین همکاریهای بسیار خوبی با دانشگاه کاشان برای راهاندازی رصدخانه ملی ایران و بهرهگیری از ظرفیتهای خوب علمی آن دانشگاه در دست انجام است. وی ادامه داد:«با توجه به هزینه بالای فعالیتهای نجومی تخصیص بودجه موردنیاز میتواند سبب پیشرفتهای بیشتر در این حوزه شود.»
شبیهسازی رایانهای راهحلی قابلاعتماد و مفید برای محققان درزمینهٔ پژوهشهای نجومی
سخنران دوم کبرا حاجیزاده استاد فیزیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب درزمینهٔ اخترزیستشناسی و چگونگی شکلگیری حیات توضیحات مفیدی به شرکتکنندگان ارائه دادند. در مورد چگونگی شکلگیری پروتئین و اینکه آیا پروتئین امکان رشد در سیارات دیگر را نیز دارد همصحبت شد. یکی از حوزههای علمی جدید در دانش نجوم که از اواخر قرن ۲۰ میلادی موردتوجه قرارگرفته شده است Astrobiology است که یکی از مهمتر بن اهداف آن بررسی وجود امکان حیات در فضایی بهجز کره زمین است.
محققان اعتقاددارند برای کشف وجود حیات در سیارههای فرازمینی باید عنصرهایی، چون آب، عنصر کربن و نیز یک منبع نوری وجود داشته باشد تا احتمال وجود حیات قوت بگیرد.مواد شیمیایی چون، کربن، هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن، فسفر و گوگرد بهاختصار SPONHC عنصرهای بیوژنیک هستند که میتوانند نشاندهنده احتمال وجود حیات باشند. اکنون به دلیل بالا بودن هزینه انجام آزمایشهای تجربی از شبیهسازی رایانهای برای اثبات بسیاری از نظریهها و آزمایشها استفاده میشود.
رصدخانه ملی ایران در مختصات جغرافیایی منحصربهفردی در دنیا ساخته میشود
سخنران سوم سهراب رهوار استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف در خصوص روشهای آشکارسازی سیارههای فراخورشید سخنرانی کردند.اولین سیاره فراخورشید در سال ۱۹۹۵ کشف شد و اکنون دانشمندان با استفاده از تلسکوپهای فوق پیشرفته به بررسی سیارههای فراخورشید میپردازند.برای رصد سیارههای فراخورشید که در کشور ایران نیز آشکارسازی و رصد آنها انجام میشود نیاز به تلسکوپ، ابرکامپیوتر و نیروی کار مناسب برای تحلیل دادهها است.
بررسی سیارههای فراخورشید مزایای فراوان دارد ازجمله شناسایی ستارههای مادر آنها که میتواند برای تحقیق پژوهشگران بسیار مفید باشد.اکنون طرح ساخت رصدخانه ملی ایران در حال انجام است که در ارتفاع ۳۶۰۰ متری از سطح دریا قرارداد و میتوان از آن برای بررسی در خصوص سیارههای فراخورشید استفاده کرد.در صورت تأمین بودجه و اتمام کار، کما اینکه اکنون کار ساخت آینه آن انجامشده است این تلسکوپ میتواند مورداستفاده دانشمندان قرار بگیرد. زیرا درمکان تلسکوپ درجایی قرارداد که هیچ تلسکوپ بزرگی در آن مختصات جغرافیایی از کره زمین وجود ندارد و بهاینترتیب در رصدهای گروهی تلسکوپهای کشورهای مختلف ایران نیز میتواند دادههای بسیار مهمی در اختیار دانشمندان قرارداد.
دربخشی دیگر از سخنان، راهور در خصوص کمربند حیات در اطراف هر سیاره توضیحاتی ارائه داد.کمربند حیات شدت نوری است که از ستاره مادر به سیارههایی که به دور آن میچرخند میرسد و نسبت آن باید برابر با نسبت شدت نور خورشید تا زمین باشد که بهاینترتیب کمربند حیات در اطراف سیاره به وجود میآید و احتمال یافت حیات در آنجا قوت میگیرد.یکی از خطرهایی که حیات را در سیاره زمین تهدید میکند انفجار ابرنواخترها است که این انفجارها میتواند حیات احتمالی در سایر سیارهها را نیز از بین ببرد.
در صورت برخورد ابرنواختر با زمین بیش از ۳۰۰ سال طول میکشد تا لایه ازون دوباره تشکیل شود.
کارشناسان در مناطقی از کهکشان احتمال وجود حیات میدهند که مناطقی آرام باشند و دمای مناسب داشته انفجار ابرنواختر در آنجا رخ ندهد. یکی از منطقههایی که احتمال ضعیفی برای حیات در آنجا وجود دارد خوشههای ستارهای است، زیرا در خوشهها میزان انفجار بسیار زیاد است و شرایط مساعد برای حیات و انتقال به نسلهای بعدی وجود ندارد.
ستارههای نوترونی درآیندِ جهتیابهای فوقالعاده برای دانشمندان میشوند سخنران بعدی رکنی رئیس گروه نجوم و اکتشافات فضایی سازمان فضایی ایران در خصوص نورسنجی از فراخوانها با تلسکوپهای سایز متوسط (رصد، اندازهگیری و تحلیل دادهها) به سخنرانی پرداختند.
وی در بخشی از سخنان خود گفت:«در فضا پالسهای بسیار دقیقی وجود دارد که از ستارهای نوترونی حاصل میشوند که میتوان در آینده از این پالسها برای جهتیابی (NAVIGATION) استفاده کرد.»
همچنین همکاری با رصدخانههای سایر کشورها و ایجاد شبکه رصدخانهای برای رصد رویدادهای نجومی مهم و یا درزمانی که در ایران روز است و امکان رصد وجود ندارد میتواند بسیار مفید بوده و به پیشرفت علم کمک کند.
ازجمله دیگر سخنرانان این همایش یکروزه نعمتالله ریاضی استاد فیزیک از دانشگاه شهید بهشتی با موضوع مطالعه آماری و دادههای سیارههای فراخورشید، صالحه عبادی راد محقق در پژوهشگاه هوافضا با موضوع تنوع زیستی و حیات فرازمینی (ساختارهای آلی و حیات متعارف و نامتعارف در کیهان) و صدیق سجادیان استاد فیزیک دانشگاه صنعتی اصفهان با موضوع کاربرد ریز همگرایی گرانشی در آشکارسازی سیارههای فراخورشید (چگونگی رصد و نحوه تحلیل دادههای رصدی) بودند.