معاون سازمان فضایی کشور گفت: زمانی که ماهواره مخابراتی نداشته باشیم داشتن هزار نقطه مداری برای ما فایده‌ای ندارد و همه آنها از دستمان خواهد رفت.
مدار زمین‌آهنگ و یا به اصطلاح «ژئو»، که اغلب محل قرارگیری ماهواره‌های تلویزیونی و مخابراتی است و در ارتفاع حدود 36000 کیلومتری از سطح زمین جای دارد. با توجه به کاربرد این مدار، نقاط موجود روی آن از اهمیت ویژه‌ای برای کشورها برخوردار است. به‌طوری که کشورها به فراخور توان تکنولوژیکی، سیاسی و بین‌المللی، اقدام به ثبت نقاطی در مدار فوق کرده‌اند تا ماهواره خود را برای استفاده روی آن مدار قرار دهد. واگذاری نقاط مداری به دلیل محدودیت‌های فنی موجود بر اساس قوانین بین‌المللی اتحادیه جهانی مخابرات که متولی واگذاری نقاط مدار ژئو به کشورهاست، صورت می‌گیرد.
مهلت مقرر برای عملیاتی کردن نقاط تخصیص‌یافته براساس مقررات بین‌المللی حاکم، دو‌سال بوده که پس از کنفرانس جهانی مخابرات در سال ۲۰۱۲ این مدت به سه سال افزایش یافته است و در صورت عملیاتی نشدن نقطه مذکور، امتیاز آن به کشور دیگری واگذار خواهد شد.
ثبت سه نقطه در مدار زمین‌آهنگ توسط ایران
ایران از همان ابتدای وضع قوانین و در سال 1356 شمسی، اقدام به ثبت سه نقطه با نام‌های زهره 1، زهره 2 و زهره 3 با موقعیت‌های مداری 34، 26 و 47 درجه شرقی در مدار زمین‌آهنگ کرد تا در مهلت قانونی آن دوران (7 سال)، نقاط مذکور عملیاتی شده و ماهواره مورد نظر روی آن نقاط قرار گیرد که با پیروزی انقلاب اسلامی و شرایط وقت و به‌خصوص آغاز جنگ تحمیلی، تا سال 1365 که مهلت 7 ساله ایران به پایان رسید، کشورمان موفق به عملیاتی کردن نقاط مذکور نشد.
به طوریکه از سه نقطه استراتژیک زهره 1 (34 درجه شرقی)، زهره 2 (26 درجه شرقی) و زهره 3 (47 درجه شرقی)، بنا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تاکنون دو نقطه آن را (زهره 1 و زهره 3) علی رغم فعالیت‌های حقوقی صورت گرفته درخصوص حفظ این نقاط ، از دست رفته‌اند و نقطه مداری باقیمانده (زهره 2) نیز در چالش برای بازپس‌گیری توسط ITU و واگذاری به کشورهای منطقه همچون قطر و عربستان است.
اهمیت راهبردی نقطه‌مداری 26 درجه شرقی در پوشش ماهواره‌ای منطقه خاورمیانه و اروپا سبب شده تا اخیراً کنسرسیومی مرکب از شرکت مخابرات قطر و شرکت یوتل‌ست فرانسه اقدام به بهره‌برداری از یک ماهواره مخابراتی در کنار نقطه مداری متعلق به ایران با استفاده از امتیاز فرانسه در موقعیت مداری ۲۵.۵ درجه شرقی (به فاصله تنها ۵ درجه از موقعیت نقطه مداری کشورمان) کنند.
نزدیکی این ماهواره که “سهیل‌ست” نام دارد، در نزدیکی ماهواره مستأجر کشورمان، قطعاً باعث تداخل امواج باند KU می‌شود که از لحاظ ارتباطاتی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است.
اهمیت نقاط مداری
پیرو اقدامات فرانسه و همکاری کشورهای منطقه همچون آذربایجان و قطر و حتی آمریکا درخصوص عدم استقرار ماهواره‌های زهره 1، 2 و 3، مکاتبات و پیگیری‌های تهدید‌آمیزی ازسوی ITU علیه کشور مبنی‌بر حذف نقاط یاد شده آغاز شد که اهمیت و ضرورت دستیابی به نقاط مداری جدید برای جمهوری اسلامی ایران را بیش از پیش مسجل ساخت و نهایتاً در سال ۱۳۹۰، تعداد ۱۳نقطه مداری جدید به نام عمومی ایران‌ست برای کشور تعریف و جهت طی مراحل ثبت به اتحادیه جهانی مخابرات اعلام شد.
این نقاط دارای پوشش ملی و جهانی بوده که یکی از این نقاط با موقعیت ۸۱ درجه شرقی آن به‌منظور استفاده در پروژه ماهواره مخابراتی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اپسکو طراحی شده است و نواحی پوشش‌دهی آن نیز متناسب با ناحیه جغرافیایی کشورهای عضو می‌باشد.البته لازم به ذکر است که ثبت نهایی نقاط مداری مستلزم طی مراحل بسیاری است که طی آن نیاز به تعاملات سیاسی و توافق با سایر کشورها نیز می‌باشد.
طبق گفته سرادقی در مصاحبه با پایگاه خبری تحلیلی فضایی اسپاش:«سازمان فضایی تلاش های فراوانی برای گرفتن این نقاط مداری جدید و حفظ آنها انجام داده و کردینشین های ۷۰ الی ۸۰ درصدآنها گرفته شده و در آینده نیز باید با تعاملات سیاسی، در اختیار گرفتن ترانسپوندر، خریدن رایت و تبادلات امتیاز، در این نقاط مداری، ماهواره قرار خواهیم داد.»
البته باید گفت که کشورهای منطقه نیز منفعل نبوده و اقدام به درخواست برای ثبت نقاط جدید کرده‌اند. به‌عنوان مثال به نقل از خبرگزاری فارس، امارات متحده عربی، بیش از 120 نقطه، ترکیه بیش از 70 نقطه، رژیم صهیونیستی بیش از 50 نقطه، مصر 18، پاکستان 15 و قطر نیز همانند کشورمان درخواست برای ثبت 13 نقطه جدید کرده است که نشان از اهمیت بهره‌گیری از فضا در کاربردهای مخابراتی، تلویزیونی، سنجش از دور و مهمتر از آن امور دفاعی دارد.
ثبت نقطه مداری یک گام لازم اما ناکافی
داشتن نقاط مداری به تنهایی برای کشورمان کاربردی ندارد همانطور که معاون سازمان فضایی کشور در مصاحبه با اسپاش متذکر شد: «نقاط مداری فرصت‌های هستند که اگر از آن استفاده نشود و ماهواره قرار ندهیم مالکیت آن را ازدست خواهیم داد و به نفر بعدی در صف تعلق خواهد گرفت.»
وی در ادامه تصریح کرد:«زمانی که ماهواره مخابراتی نداشته باشیم داشتن هزار نقطه مداری برای ما فایده‌ای ندارد و همه آنها از دستمان خواهد رفت به همین منظور ما به دنبال اجاره ماهواره از سایر کشورها برای قرار دادن در نقاط مداری خود هستیم»
بنابراین علی رغم فعالیت‌های صورت گرفته درخصوص حفظ سه نقطه مداری که ایران از گذشته داشته به علت عدم عملیاتی شدن ماهواره‌ها در این نقاط و با توجه به شرایط فوق و موقعیت خاص کشور در عرصه بین‌المللی و جهانی، بدیهی است که این ۱۳نقطه مداری جدید در صورتی که ثبت نهایی شوند می‌بایست تا پایان مهلت تعیین شده توسط اتحادیه جهانی مخابرات، عملیاتی شوند و در غیر این‌صورت به سرنوشت نقاط قبلی دچار خواهند شد.
درخصوص حفظ نقطه 26 درجه نیز، اقدامات گوناگونی قابل اجراست؛ طبق گفته سرادقی ازجمله آنها«اجاره ماهواره‌های مستعمل و قراردهی آنها در نقطه 26 درجه و یا اجاره این نقطه به سازمان‌های فضایی بین‌المللی همچون ابسکو و یا آژانس فضایی اروپا اشاره کرد» اما بهترین راه‌حل ممکن، تلاش و برنامه‌ریزی برای خرید یا طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره به مدار ژئو است که با عنایت به پتانسیل بالای نیروی انسانی متخصص و پیشرفت‌های چشمگیر دهه اخیر، امری امکانپذیر بوده و دور از ذهن نیست.
مضافاً اینکه تخصیص بودجه لازم برای پیشبرد اهداف تعیین شده این حوزه و پایش مستمر نحوه راهبری مأموریت‌های تعیین شده توسط نهادهای ناظر و سیاستگذار همچون کمیته رصد و پایش سند توسعه هوافضای کشور و کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی از عوامل مهم دیگری است که باید به آن توجه ویژه شود.