علیرضا فتحی: بیسمین گزارش سالانه‌ی صنعت ماهوارهای اخیرا توسط موسسه‌ی آمریکایی «برایس اسپیس»، (Bryce Space and Technology) که یک موسسه‌ی مطالعاتی راهبردی در صنعت فضایی می‌باشد، منتشر شده است. این موسسه‌ی آمریکایی در سال 2016 تاسیس شده است و در دو سال اخیر کار تدوین گزارش تحلیلی انجمن صنعت ماهوارهای (Satellite Industry Association) را به عهده گرفته است.
بنا به گزارش منتشر شده، درآمد کلی سالانه‌ی صنعت ماهوارهای در سال 2016 به میزان قابل توجه 260.5 میلیارد دلار بوده است؛ بدین معنی که نسبت به سال گذشته رشدی 2 درصدی و نسبت به 10 سال پیش رشدی 100 درصدی را تجربه کرده است. این درآمد شامل 4 بخش اصلی می‌باشد که به ترتیب سهم از درآمد کل عبارتند از: سرویسهای ماهوارهای، تجهیزات زمینی، تولید ماهواره و صنعت پرتاب.
بر اساس این گزارش بیشترین درآمد متعلق به سرویسهای ماهوارهای می‌باشد و کمترین درآمد از صنعت پرتاب حاصل شده است. در واقع می‌توان گفت درآمدی که پرتاب ماهواره نصیب سازمان‌ها و شرکتها می‌کند، در مقابل دیگر بخش‌های صنعت ماهواره اصلا به چشم نمی‌آید. با این وجود نباید این نکته را از نظر دور داشت که دسترسی مستقل به فضا فارغ از مسئله درآمد، برای کشورها ارزش راهبردی دارد.
قبل از بررسی 4 بخش مذکور، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در زمان تهیه‌ی این گزارش در سال 2016، تعداد 1459 ماهواره متعلق به 59 کشور جهان فعال بودند که سهم اصلی در این تعداد، همانطور که انتظار می‌رود با 594 ماهواره‌ی فعال از آن آمریکا است؛ شایان ذکر است به دلیل رونق گرفتن بازار ماهواره‌های کوچک، تعداد کل ماهواره‌های فعال طی 5 سال گذشته حدودا 47% رشد داشته است.
همچنین از لحاظ کاربرد، 49% ماهواره‌های فعال را ماهواره‌های مخابراتی تشکیل می‌دهند که غالبا در مدار GEO فعالیت می‌کنند؛ در رتبه‌های بعدی نیز ماهواره‌های سنجشی، تحقیقاتی و ناوبری قرار دارند. در اینجا ذکر یک نکته برای رفع ابهام ضروری می‌باشد؛ در این گزارش و به طور کلی بر افزایش گرایش به ماهواره‌های کوچک مدار LEO تاکید شده است اما در این بند اشاره شد که 49% ماهواره‌های فعال در مدار GEO قرار دارند.
این به ظاهر تناقض از آنجا نشات می‌گیرد که اکثر منظومه‌های بزرگ مدار LEO که هرکدام شامل بیش از 100 ماهواره هستند در سالهای آتی راه‌اندازی خواهند شد و بنابراین تا سال 2022 ممکن است درصد ماهواره‌های فعال در مدار GEO به 20% یا حتی کمتر نیز کاهش یابد که البته این کاهش درصد به معنی افزایش تعداد ماهواره‌های LEO است نه کاهش تعداد ماهواره‌های GEO.
سرویسهای ماهوارهای
مهم‌ترین بخش صنعت ماهوارهای که شامل خدمات پهن‌باند، رادیو و تلویزیون ماهوارهای و خدمات سنجش از دور می‌باشد در سال 2016 رشد 0.2 درصدی را تجربه کرده و به میزان 104.7 میلیارد دلار رسیده است. البته این درصد رشد نسبت به سالهای قبل کاهش معناداری داشته است؛ از سال 2012 تا 2015، درآمد بخش سرویسهای ماهوارهای هرسال به طور میانگین 4.5% رشد کرده اما در سال 2016 تنها 0.2% رشد!
دلیل اصلی این کاهش نرخ رشد، افت درآمد بازیگر اصلی این صنعت یعنی آمریکا به میزان 2% است. نکته‌ی قابل توجه دیگر در این بخش رشد 11 درصدی خدمات سنجش از دور می‌باشد که به دلیل افزایش تعداد شرکتهای فعال در این زمینه، ادغام برخی شرکتها و افزایش کاربردهای تجاری تصاویر سنجشی رخ داده است.
تولید ماهواره
در سال 2016 نسبت به سال قبل ماهواره‌های کمتری به فضا پرتاب شد و درآمد بخش تولید ماهواره نیز در این یک سال 13% و به میزان 2.1 میلیارد دلار کاهش داشت. از دلایل اصلی این افت درآمد می‌توان به افزایش علاقه به ماهواره‌های کوچک اشاره کرد. این ماهواره‌ها هزینه‌ی ساخت کمتری دارند و طبیعتا درآمد کمتری را نصیب سازنده می‌کنند.
ضمن اینکه انفجار راکت فالکون9، (Falcon-9) بر روی سکوی پرتاب در سپتامبر سال 2016 علاوه بر ضرری که به سازندگان ماهواره‌های سوار بر این ماهواره‌بر وارد کرد، باعث محتاط عمل کردن سازندگان ماهواره در پرتاب و همچنین تغییر برنامه‌های پرتاب شرکت اسپیس ایکس شد. همچنین در این قسمت می‌توان به کاهش شدید سهم درآمد تولید ماهواره‌های مخابراتی از 42% کل ماهواره‌های تولیدی در سال 2015 به 22% در سال 2016 اشاره کرد.
این موضوع دو دلیل عمده دارد: یکی افزایش قابل توجه ماهواره‌های سنجشی در قالب منظومه‌های پرتعداد ماهوارهای و دیگری افزایش طول عمر ماهواره‌ها؛ در واقع افزایش ماندگاری ماهواره‌های مخابراتی در مدار باعث می‌گردد تا اپراتورهای این ماهواره‌ها فعلا نیازی به جایگزین کردن آنها نداشته باشند.
صنعت پرتاب
پس از افت 9 درصدی در سال 2015، درآمد پرتابهای تجاری ماهواره در سال 2016 به میزان 2% رشد داشته که بار عمده‌ی آن به دوش دو کشور چین و آمریکا بوده است و البته از عملکرد ضعیف روسیه در پرتابهای تجاری در این سال نیز نباید غافل شد. بیشترین پرتابهای فضایی در سال 2016 به مدارهای GEO و LEO انجام شده است؛ هرکدام 28 پرتاب.
البته باید توجه داشت که ماهواره‌های فعال در مدار LEO غالبا کوچکتر هستند و هر پرتاب به این مدار می‌تواند تا 100 ماهواره را شامل شود. به دلیل توسعه‌ی ماهواره‌برهای کوچک در اقصی نقاط جهان پیش‌بینی می‌شود که تعداد و درآمد پرتابهای ماهوارهای در آینده رشد قابل توجهی داشته باشد. گرچه لااقل تا زمان تهیه‌ی این گزارش، ماهواره‌برهای کوچک نتوانسته‌اند هزینه‌ی پرتاب هر کیلوگرم محموله را نسبت به ماهواره‌برهای بزرگ کاهش دهند.
تجهیزات زمینی
این بخش شامل آنتن‌های VSAT، ایستگاه‌های کنترل و دیگر آنتن‌های ماهوارهای می‌باشد که درآمد آن در بازه‌ی یکساله‌ی 2015 تا 2016، به میزان 7% رشد داشته است. از عوامل اصلی این رشد می‌توان به افزایش مشتریان تلفن‌های ماهوارهای، استفاده‌کنندگان از سیستم‌های ناوبری ماهوارهای، و تلویزیون‌های ماهوارهای اشاره کرد.
شاید در بین 4 بخش اصلی صنعت ماهوارهای پایدارترین رشد متعلق به تجهیزات زمینی باشد چرا که در 5 سال اخیر، هر سال بین 4 تا 21 درصد رشد درامد داشته است. تجهیزات ناوبری به‌کار رفته در تلفن‌های همراه، هواپیماها، کشتی‌ها و سامانه‌های کنترل ترافیک باعث شده‌اند تا ناوبری ماهوارهای با 8% بیشترین رشد را در این قسمت داشته باشد و با تخصیص حدودا 75 درصد از کل درآمد مربوط به تجهیزات زمینی صنعت ماهوارهای، 84.6 میلیون دلار درآمد سالانه کسب کند.
در پایان این گزارش به تعداد کارکنان فعال در صنعت ماهوارهای در امریکا اشاره شده که با وجود رشد این صنعت نسبت سال گذشته 1% کاهش داشته است. بخش اعظم از 211185 نفر کارمند فعال در صنعت ماهوارهای در امریکا، در قسمت تجهیزات زمینی فعال هستند و پس از آن فعالان در زمینه‌ی سرویسهای ماهوارهای قرار دارند که نسبت به سال گذشته 1 درصد رشد داشته‌اند و احتمالا در آینده به زمینه‌ی اصلی برای استخدام در صنعت ماهوارهای بدل خواهد شد.