سیروس برزو : در بخش اول گفتیم که نخستین ناو سرنشین دار چگونه طراحی و ساخته شد. اما برای سفر انسان به فضا، نخست باید این ناو در شرایط واقعی آزمایش می‌شد تا مشخص شود پرواز سرنشین دار آن برای انسان خطری ندارد. اینک دنباله ماجرا…
۲۸ ژوئیه سال ۱۹۶۰ کوشش برای پرتاب دومین سفینه کیهانی به عمل آمد. این ناو به بخش فرودی، تجهیز شده بود و سپر حفاظتی داشت. در مخزن موجود در صندلی پرتابی به‌جای فضانورد ۲ سگ به نام‌های «لیسیچکا» (روباه کوچک) و «چایکا» (مرغ دریایی) قرار داشتند.
برای بسیاری از کارشناسان تا سال‌ها این سوال وجود داشت که چرا روس‌ها از سگ استفاده کردند و نه مثل آمریکایی‌ها از میمون؟
جواب آن بسیار ساده بود: هدف از این آزمایش‌ها بررسی کارایی دستگاه‌ها بود. پس دلیلی نداشت که از میمون که نسبت به سگ حیوان گران‌قیمتی است استفاده شود! این سگ‌ها هم ولگرد بودند چون کارالیف اعتقاد داشت سگ‌های خانگی جان‌سخت نیستند.
به دلیل انفجار اتاقک موتور بخش «گ» (یکی از قسمت‌های جانبی سفینه) در سی و هشتمین ثانیه پرتاب منفجر شد. کارشناسی‌های بعدی دلیل این انفجار را بسامد بالا سفینه اعلام کردند.
دستگاه فرودی از ناو جدا شد و در نزدیکی افتاد اما به دلیل آنکه سامانه نجات نداشت سگ‌ها کشته شدند و هیچ گزارشی درباره این پرتاب منتشر نشد.
۱۹ اوت ۱۹۶۰ در ساعت ۱۱:۴۴:۷ به‌وقت مسکو دومین سفینه کیهانی (ا-کا-شماره ۲) با موفقیت پرتاب شد. ناو ۴۶۰۰ کیلوگرم وزن داشت و در مداری با مشخصات زیر قرار گرفت:
ارتفاع ۳۰۶-۳۳۹ کیلومتری، دور چرخش ۷ /۹۰ دقیقه، درجه انحراف نسبت به خط استوا ۵۷ /۶۴درجه
در مخزن مخصوص نصب‌شده بر صندلی پرتابی ۲ سگ بهنام‌های بلکا و استرلکا قرار داشتند.
مشخصه‌های نخستین فضانوردان :
بلکا : ماده، رنگ روشن با پشم کوتاه، وزن ۵/۴ کیلوگرم، قد ۳۰ سانتیمتر، طول ۴۷ سانتیمتر
استرلکا : ماده رنگ روشن با لکه‌های تیره، وزن ۵/۵ کیلوگرم، قد ۳۰ سانتیمتر، طول ۵۰ سانتیمتر
در جریان پرواز آن‌ها، کاردیوگرام، صدای ضربان قلب بسامد نفس، درجه حرارت و فعالیت حرکت را ثبت به زمین ارسال می‌کرد. در مخزن جداگانه که در همان سفینه ۲ موش‌خرما و ۱۲موش سیاه‌وسفید همچنین حشرات و گیاهان مختلف و قارچ بعلاوه دانه‌های نباتی مختلف از قبیل ذرت، گندم، نخود قرار داشت تا تاثیر پرواز کیهانی را در حاصلخیزی‌شان را بررسی کنند.
برای تحت نظر گرفتن حیوانات در سفینه سامانه رادیو-تلویزیونی «سلیگر ان.ای.ای-۳۸۰»، با دو دوربین که به‌طور تمام‌رخ و نیم‌رخ عکس می‌گرفتند نصب گردید. همچنین دوربین عکس‌برداری با نگاتیو وجود داشت.
باوجوداین سامانه‌های عکس‌برداری و بررسی اطلاعات پزشکی مشخص شد که «بلکا» در دور چهارم تا ششم خود را خیلی ناراحت حس می‌کرده است. سعی می‌کرد کمربندش را باز کند، پارس می‌کرد. تهوع هم ثبت شد. این مسئله در انتخاب طول پرواز انسان تاثیر داشت و به همین دلیل پرواز گاگارین تنها یک دور گردش در مدار بود.
آزمایش‌های پزشکی و زیست‌شناسی که در سفینه انجام می‌شد اجازه داد درباره خصوصیت زندگی موجودات زنده در بی‌وزنی و نیز درباره تاثیر تابش اشعه‌ها، اطلاعات به دست بیاورند. در چارچوب تحقیق درباره فضای کیهانی در قسمت‌های مختلف سفینه صفحه‌های مختلف نصب شده بود که از این ورقه‌های برای ثبت اشعه کیهانی و بررسی امکان نفوذ آن‌ها در سفینه بهره‌برداری شد. غیرازاین دستگاه‌هایی برای تحقیق نور خورشید، سامانه‌هایی جهت بررسی طیف اشعه ایکس و فرابنفش نصب شده بود. چند ساعت بعد از پرتاب معلوم گردید که دستگاه ردیابی خورشیدی این ناو هم مانند سفینه «1-کا-پ» خراب شد. کارالیف فرمان داد از سامانه خورشیدی ذخیره برای سمت یابی قبل از فرود استفاده کنند.
ساعت۱۰:۳۲ روز ۲۰ اوت۱۹۶۰ بوقت مسکو، در دور هجدهم طبق فرمان مرکز هدایت پرواز، حرکت در مسیر فرود آغاز گردید. در ساعت ۱۰:۳۸ دستگاه ترمز ناو روشن شد. ناو از مدار خارج و دستگاه فرودی در ناحیه مثلث اورسک – کوستانای – آمانگدی در ۱۰کیلومتری نقطه پیش‌بینی‌شده با موفقیت فرود آمد.
خبرگزاری تاس گزارش داد سفینه و مخزن حیوانات که از آن جدا شده بود با موفقیت فرود آمدند. حال سگ‌ها بلکا و استرلکا بعد از فرود خوب است.
نخستین بار در تاریخ بشریت موجوداتی زنده پس از یک پرواز کیهانی با موفقیت به زمین باز گشتند. هم‌زمان با آزمایش‌های پروازهای سفینه‌های «1-ک» کار با سفینه سرنشین دار «3-کا» در دفتر طراحی شماره ۱پیشرفت می‌کرد. به دنبال آزمایش‌های انجام‌شده در اواخر ماه اوت فئوکتیستف امکانات تسریع طراحی سفینه را یافت چون با توجه به نتایج به‌دست‌آمده مشخص شد آزمایش تعدادی از سامانه‌های پیش‌بینی‌شده لازم نیست. آن‌ها تصمیم گرفتند سامانه هدایت پرواز دستگاه فرودی را نصب نکنند و از طراحی مخزن مخصوص کیپ برای نجات فضانورد در صورت اضطراری تا ارتفاع ۹۰ کیلومتر هم منصرف شوند. برخی دستگاه‌های را ساده‌تر کنند و غیره. طرح وستک ساده‌شده برای پرواز سرنشین دار با حرف «آ» مشخص شد و «3کا.آ» نامیده شد.
۱۰ سپتامبر اوستینف، مالینفسکی، رودنوف، کلدیش، کارالیف و دیگر افراد، به کمیته مرکزی حزب گزارش دادند که می‌توانند کار در مورد پرتاب نخستین انسان را تسریع بخشند و اگر دو پرتاب سفینه وستک در اکتبر و نوامبر ۱۹۶۰و دو پرتاب وستک۳ آ در نوامبر و دسامبر همان سال صورت گیرد امکان پرواز مداری انسان در دسامبر ۱۹۶۰وجود دارد.
پیش‌بینی می‌شد فضانوردان تا دسامبر ۱۹۶۰ دوره آمادگی را به پایان برسانند.
۱ اکتبر ۱۹۶۰تصویب‌نامه شماره 1190-462 کمیته مرکزی حزب و وزرای اتحاد شوروی صادر گردید که در آن پرتاب سفینه سرنشین دار وستک در دسامبر 1960 تایید شد و آن را مسئله‌ای مهم برای کشور اعلام کردند.
آمادگی نخستین سفر انسان به فضا در حال پایان بود. مطابق اطلاعاتی که از پرواز سفینه‌های قبلی در اواسط اکتبر 1960 به دست آمد، دفتر طراحی شماره 1، اطلاعات دقیق برای تکمیل نخستین ناو کیهانی باسرنشین انسان را به دست آورد.
در کارخانه شماره 88 (کارخانه ماشین‌سازی آزمایشی در زیرمجموعه موسسه فضایی انرگیا در حال حاضر) ساخت ناو سری «3 کا.آ» برای آزمایش و پرواز آغاز گردید. در این زمان نیروهای اصلی دفتر طراحی شماره ۱ مشغول کار بر روی کاوشگران دورپرواز برای فرستادن کاوشگری به مریخ بودند. موقعیت نزدیک زمین و مریخ در سپتامبر و اکتبر را نمی‌شد از دست داد و نباید پرتاب مریخ پیما را به تاخیر می‌انداختند. به این منظور دو پرتاب در ۱۰ و ۱۴ اکتبر انجام شدند اما موفقیت‌آمیز نبودند طبقه سوم موشک بالابرنده مولنیا از کار افتاد. در ۲۴ اکتبر در سکوی پرتاب شماره ۴۱ بایکونور فاجعه‌ای در زمان آمادگی قبل از پرتاب صورت گرفت که موجب کشته شدن ۹۲ تن از آزمایشگران گردید. در این حادثه مارشال توپخانه ندلین که از طرفداران جدی پروازهای سرنشین دار بشمار می‌رفت کشته شد.
از ۱ دسامبر دفتر طراحی شماره ۱ آزمایش‌های ناوهای کیهانی را از نو آغاز کرد . رودنوف بجای ندلین به‌عنوان رئیس کمیسیون دولتی منصوب شد.
۱ دسامبر ۱۹۶۰ در ساعت ۱۰:۳۰:۴ بوقت مسکو سومین سفینه کیهانی «۱-کا» با سگ‌هایی به نام پچلکا و موشکا به فضا پرتاب شد. این ناو ۴۵۶۳ کیلوگرمی در ارتفاع ۳/۱۸۷ – ۲۶۵ کیلومتر و انحراف ۶۵ درجه در مدار شروع به چرخش کرد.
مانند پرواز قبلی غیر از سگ‌ها حیوانات دیگر هم در ناو قرار داشتند در پرواز یک شبانه‌روزی، سفینه کار خود را به‌طور عادی انجام داد. اما در زمان کار دستگاه ترمز، به دلیل خرابی در سامانه تثبیت فشار، مسیر بازگشت تغییر پیدا کرد و امکان داشت سفینه در خارج از شوروی فرود آید. به همین علت، دستگاه انفجار خودکار دستگاه بکار گرفته شد و سفینه را منفجر کرد و دو حیوان کشته شدند.
زوزدچکا
بلکا و استرلکا
لیسیچکا و چایکا
