امیرحسین مجیدیان: اگرچه ازدحام جمعیت‌های انسانی معمولا بدون هیچ مشکلی پایان می‌پذیرد، اما همیشه این طور نیست. در برخی موارد، عدم طراحی درست فضاها یا فقدان مدیریت صحیح ازدحام، منجر به حوادث غم‌انگیزی مثل جراحت یا حتی مرگ‌ومیر می‌شود. نمونه‌ی این پدیده، فاجعه‌ی تاسف‌باری است که مدتی پیش در مکه به وقوع پیوست و در اثر آن، تعداد زیادی از حجاج جان خود را از دست دادند. در آن حادثه 769 زائر جان باختند که این رقم از سال 1990 بدین سو بی سابقه است. هر چند که آمار کشورهای اعزام کننده زائر نشان دهنده مرگ دستکم 2 هزار نفر در آن فاجعه است. دولت سعودی جان باختن 769 نفر را تایید کرده است. بیش از 400 نفر از جان باختگان فاجعه منا ایرانی بودند. در این مقاله سعی داریم به جنبه‌های مختلف این پدیده بپردازیم و به این سوال پاسخ دهیم که چگونه میتوان به سهولت و با استفاده از فناوری ماهوارهای از وقوع چنین فاجعه‌ای جلوگیری کرد.
فاجعه‌ی منا می‌توانست اتفاق نیفتد
در موارد و موقعیت‌های مختلف، محرک‌های متفاوتی می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید ازدحام شوند. گاهی اوقات مثل فاجعه منا، اخلال در فرآیند حرکت توده در یک مسیر (ترافیک) ، هم‌چون مسیر خروج از استادیوم ، فشارهای نامتعارفی در نقاط خاص ایجاد می‌کند. طبق گزارش‌های رسیده در فاجعه منا، ماموران عربستانی یکی از مسیرهای عبور حاجیان را منا بسته بودند. محرک‌ها به دو دسته‌ی «پاسخ جنگ و گریز» و «واکنش‌های غیرعادی» تقسیم می‌شون. پاسخ جنگ و گریز، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد با تهدیدی واقعی یا غیرواقعی روبه‌رو شود. این رفتار در اغلب موارد رفتاری متناسب با موقعیت است. بررسی افراد در در این حال، نشان دهنده‌ی بیشتر نوعی همکاری و هماهنگی بین آن هاست تا وجود رفتارهای تخریب‌گر. واکنش‌های غیرعمدی دسته‌جمعی، رفتارهایی هجومی برای رسیدن به هدفی مشخص و با ارزش هستند. برای نمونه، میتوان به ازدحام‌های دسته جمعی برای خروج از یک مکان اشاره کرد. همین‌طور تلاش برای رسیدن به نقطه‌ای بهتر در محوطه‌ی یک کنسرت موسیقی، می‌تواند نمونه‌ای از این واکنش‌های غیرعادی دسته جمعی باشد.
پاسخ به حوادث ازدحامی با استفاده از فناوری فضایی
موسم حج امسال درحالی آغاز شده که با تدبیر مقامات کشورمان و با هدف ارتقای امنیت و خدمات رسانی مؤثرتر در مواقع ضروری مچ بندهای الکترونیکی در اختیار زائران خانه خدا گذاشته می شود. اما عملکرد این فناوری دقیقا چگونه است؟ به طور کلی فناوریهای همراه یا پوشیدنی به آن دسته از نوآوریها در علم پزشکی اطلاق می شود که هدف از ارایه آنها کمک به ارتقای سطح سلامتی و نظارت دقیق تر بر اوضاع و احوال کاربرانی است که از آنها استفاده می کنند. این فناوری اگرچه بر اساس یک مکانیزم کلی یعنی ثبت دقیق پارامترهای مختلفی نظیر ضربان قلب کاربر و امکان ارسال پیام به یک سیستم گیرنده عمل می کنند اما تفاوتهای ساختاری نیز دارند.
این دسته از فناوریهای پزشکی به شکل مچ بند، گردنبند، پابند و همچنین ریزساختارهای الکترونیکی قابل اتصال به لباس و البته در پشرفته ترین سطح به شکل ریز سیستمهای قابل کاشت در زیر پوست ارایه می شوند. با این حال نوع مچ بند این فناوری بیش از سایر موارد کاربردی بوده و استفاده از آن نیز ساده تر است. این نوع مچ‌بندها قابلیت ارسال پیام در مواقع اضطراری را دارند به این معنی که اگر فرد استفاده کننده در شرایط خطرناکی قرار بگیرد، مچ بند به صورت هوشمندانه اقدام به ارسال پیام می کند. این نوع مچ بندها از مواد مختلفی ساخته می شوند که در برابر تغییرات دمایی و محیطی مقاومت خوبی دارند.
آنچه که حجاج ایرانی در موسم حج امسال و با هدف جلوگیری از حوادث تلخ سالهای قبل به دست می بندند، کاربرد چشمگیری دارد. طراحان با این تصور که فرد استفاده کننده ممکن است سن و سال زیادی داشته و یا در شرایط اضطراری قرار گیرد که هوشیاری چندانی نداشته و یا به هر دلیل دچار جراحت شده باشد، مچ بندها رو به گونه ای طراحی کرده اند که با استفاده از موقعیت‌یاب ماهوارهای، از مکان دقیق فرد مطلع شده و پیام هشدار را به نیروهای امدادرسان و واکنش سریع پزشکی ارسال می کنند.
اگرچه ممکن است این فناوری در قالب کارتهای مخصوصی هم ارایه شود اما استفاده از آنها به شکل مچ بند به مراتب ایمن تر و راحت خواهد بود.مدلهای خاصی از این فناوری به درگاه USB نیز مجهز است که از این طریق می توان اطلاعات مربوط به شرایط اضطراری فرد را ذخیره سازی کرد. همچنین مدلهایی از این مچ بندها ساخته شده که امکان دریافت اطلاعات مربوط به مکان دقیق فرد از طریق سیستم موقعیت یاب جهانی نیز وجود دارد.
صحبت‌های اخیر از استفاده از فناوری ماهوارهای در قالب دستبند حج
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی‌عسکر در گردهمایی «کاروان‌های حج تمتع» با تأکید بر حائز اهمیت بودن مراقبت‌های امنیتی در حج امسال اظهار داشت: «اقدامات و مراقبت‌های لازم برای حج امسال صورت گرفته و اگر حتی کمترین احتمال وجود مسائل امنیتی در حج امسال وجود داشته باشد، باید هوشیاری لازم در این رابطه را مدنظر قرار داد». همچنین از صحبت‌های قاضی عسکر میتوان دریافت که در حج امسال مراقبت‌های امنیتی به‌صورت ویژه در دستور کار سازمان حج و زیارت قرار دارد و در این راستا از مچ‌بندهای الکترونیکی به‌منظور پیدا کردن زائرانی که براثر ازدحام جمعیت گم می‌شوند، استفاده می‌شود. البته از سال پیش مقامات عربستان در حج امسال با صدور دستبند (شناسنامه ) الکترونیک برای هر یک از زائران تلاش دارد از تکرار فاجعه جلوگیری کنند.
شایان ذکر است که به گفته‌ی یکی از مسئولین کارونیان حج امسال، این دستبند در حال حاضر در ایران تولید شده و در حج امسال مورد استفاده قرار میگیرد.