ناهار با فضانوردان ایستگاه فضایی بین المللی

سیروس برزو: یلنا سیروا فضانوردی که روز 25 سپتامبر 2014 بر عرشه ناو سایوز تی.ام-14 به همراه دو نفر دیگر راهی ایستگاه فضایی بین‌المللی شد در اوقات فراغت طی یادداشت‌هایی درباره کار و زندگی در ایستگاه فضایی بین‌المللی مطالبی می‌نوشت که موردتوجه مردم قرار گرفته است. ازآنجاکه هنوز هم سؤال‌های زیادی درباره چگونگی غذا خوردن فضانوردان در بین مردم عادی وجود دارد او دریکی از این یادداشت‌ها به میز غذا و تنوعی که در آنجا وجود دارد اشاره می‌کند. در این مطلب که نگاه کوتاهی به تاریخچه غذا در فضا دارد از نوشته‌های خانم سیروا هم استفاده‌شده است.
در آغاز عصر سفرهای فضایی انسان حتی دانشمندان نمی‌دانستند انسان چگونه باید این نیاز اصلی خود را برطرف کند. چه غذاهایی در سفر فضایی لازم است؟ به چه مقدار؟ چطور می‌شود در شرایط بی‌وزنی غذا خورد و یا آب نوشید؟
یوری گاگارین نخستین فضانورد جهان پروازی کوتاه به مدت یک ساعت و چهل‌وهشت دقیقه را انجام داد که در چنین پروازی به غذا خوردن نیازی نیست اما به‌عنوان آزمایش، از تیوبی شبیه خمیردندان مواد غذایی خمیر گونه‌ای را خورد. برای پرواز بعدی که 24 ساعت به طول می‌کشید، وجود غذا لازم بود. اما غذای تیتف دومین فضانورد جهان تنوعی نداشت و بسیار محدود بود. در سفرهای بعد کیهان‌نوردان با 4 وعده‌غذا در روز، سفره رنگین‌تری تدارک داشتند و با کنسرو خمیری مثل گوشت سرخ‌کرده، جوجه، زبان، خاویار، نان و مربا و به‌عنوان دسر از پرتقال، لیمو، سیب و کلوچه پذیرایی شدند که جمعاً 2500-2700 کالری تولید می‌کرد.
در جریان سفر اسکات کارپنتر در سال 1962، یکی از شرکت‌های تولید مواد غذایی برای او “گلوله”های غذایی کوچکی ساخته بود که حاوی موادی پروتئینی بودند. این “گلوله”های غذایی همان چیزی هستند که امروز در ایران با نام تجارتی‌اش «اسمارت بینز» یا «اسمارتیز» می‌شناسیم و بچه‌ها به آن خیلی علاقه دارند.

رنگین شدن سفره فضایی

بعداً غذاها شکل پیشرفته‌تری پیدا کرد و به صورت‌های یخ‌زده، فشرده در اندازه لقمه‌های کوچک و بالاخره پودر تهیه می‌شد. نوع لقمه‌ای مستقیماً قابل‌مصرف بود اما انواع یخ‌زده و پودری آن در کیسه‌های پلاستیکی قرار داشتند و با استفاده از یک تپانچه آبفشان، آب داغ به داخل آن‌ها وارد و قابل‌مصرف می‌شدند.
صبحانه در ایستگاه فضایی بین‌المللی عبارت است از چای، شیر، پنیر با گردو، فرنی، مربا، کنسرو گوشت، نان سفید، پنیر سفید روستایی، کیک قهوه، قرص ویتامین و چیزهایی مثل این‌ها.
ناهار معمولاً با سوپ شروع می‌شود که خیلی مهم است. بعد نوبت غذای اصلی است که تنوع زیادی دارد انواع مختلف گوشت با سبزیجات یا سیب‌زمینی، پوره سیب‌زمینی، ماهی و غیره
شام عبارت است از کنسرو گوشت، نان سیاه، شیرکاکائو و آب‌میوه.
بعضی غذاها به‌صورت “خشک” تهیه می‌شود و در فضا با اضافه کردن آب قابل‌مصرف می‌شوند. برخی‌ها در درجه حرارت معمولی ایستگاه فضایی مصرف می‌شوند و بعضی‌ها را هم باید با اجاق‌برقی مخصوص حرارت داد تا گرم شوند.

آداب غذاخوردن در فضا

در ایستگاه فضایی بین المللی، میز غذاخوری در بخش روسی قرار دارد و فضانوردان برای صرف غذا دور آن جمع می شوند. طی قریب 40 سالی که از پروازهای ایستگاه های مداری می گذرد، آداب و تشریفات مخصوص “فضایی” ، برای خوردن غذا به وجود آمده است. بطور مثال بعد از صرف غذا ، شستن قاشق معمول نیست. انجام چنین کاری به دلیل کمبود آب از یک سو و وضعیت وزنی از طرف دیگر بسیار مشکل است . به همین دلیل هر فضانورد سرویس غذاخوری خود را دارد که در یک دستمال مخصوص قرار دارد و نام فضانورد بر روی دستمال نوشته شده است.  تنها او از آنها استفاده می کند. آنها موظفند بعد از خوردن غذا، به جای شستن، با دستمال های نم دار ضدعفونی شده، آنها را پاک کنند.
برای جلوگیری از شناور شدن قاشق ، چنگال و کارد غذاخوری، آنها را یا با نخ به دستمال مخصوص نگهداری می بندند که آن پارچه هم با چسبک به لباس فضانورد چسبیده است و یا با استفاده از آهنربا آن ها را بر روی میز یا کیف مخصوص ، ثابت نگه می دارند.
اما فضانوردان مجاز نیستند هر اندازه که دلشان می خواهد غذا بخورند. میزان مصرف غذای هر کیهان نورد با فرمول مخصوصی محاسبه شده است.
فرمول محاسبه کالری این انتخاب برای مردان عبارت است از :
( س  8/6 ) – (ق  5 ) + ( و  7/13 ) +65
 و برای خانم ها:
( س  7/4 ) – (ق  7/1 ) + ( و  6/9 ) +665
در این فرمول س= سن، ق= قد و و= وزن است.
از میان ده‌ها غذای اعلام شده، فضانوردان می‌توانند با در نظر گرفتن مقدار کالری محاسبه شده برای آنها، اغذیه مورد علاقه خود را انتخاب کنند.
مشکلات ذوق و سلیقه غذایی در فضا

وقتی‌که مسافرین تازه‌وارد به ایستگاه فضایی می‌رسند، در مرحله خوگیری به آنچه بی‌وزنی خوانده می‌شود، بیشتر فضانوردان به حالتی دچار هستند که تا حدودی شبیه “دریازدگی” است و به همین دلیل تا چند روز، نه اشتها دارد و نه علاقه‌ای به خوردن. کارشناسان تغذیه فضایی می‌گویند برای برطرف کردن این حالت، می‌بایست نوشیدنی‌های ترش‌مزه مصرف کرد. غذایی که در این مرحله استفاده می‌شود بسیار کم است. غذا باید تقریباً مایع باشد یا در تکه‌های کوچک. اما بعد از دوره خو گرفتن، تغییرات عجیبی در سلیقه و ذوق فضانوردان رخ می‌دهد و ذوق و سلیقه غذایی آن‌ها تغییر می‌کند. خیلی از غذاهایی را که در زمین دوست داشته، زیاد موردتوجه قرار نمی‌گیرد و برعکس چیزهایی که اینجا چندان موردتوجه نبوده، اشتها برانگیز می‌شوند. این تغییر ذائقه در پروازهای کوتاه‌مدت چندان مهم نیست و نمی‌تواند در کار خللی پیش آورد اما در سفرهای طولانی ممکن است ازنظر روانی اثرات نامطلوب بر فضانورد بگذارد. بعضی وقت‌ها و به‌صورت ناگهانی، فضانوردان میل زیادی به چیزهای شور پیدا می‌کنند. این تغییرات در میل و ذوق، دائمی نیست و به فاصله‌های زمانی 2 تا 3 ماه صورت می‌گیرد و گاه برعکس می‌شود.
فضانورد دیگری مرتباً به اشخاصی که در زمین برای آن‌ها مواد غذایی را آماده درست می‌کنند اعتراض می‌کرد که غذاها بسیار شور است به‌طوری‌که حتی نمی‌شود آن‌ها را دردهان گذاشت. جالب آن‌که همان میزان نمک غذاها، قبل از پرواز، برایش عادی بودند.
نمره قبولی غذاها در فضا
با تمام این احوال، در جهت رعایت سلیقه غذایی کیهان‌نوردان و آشنایی آن‌ها بامزه غذاهایی که قرار است در فضا به آن‌ها داده شوند، در مرکز آموزش کیهان‌نوردان و طی دوران تمرین و آموزش‌ها، از آنان با غذاهایی پذیرایی می‌شود که برای مصرف در ایستگاه فضایی ساخته‌شده‌اند تا در سفر، مشکلی ازنظر تغذیه برای کیهان‌نوردان به وجود نیاید. در جریان دوران آموزش مسافرین آینده فضا، با غذاهای روسی و آمریکایی مورد مصرف در ایستگاه بین‌المللی آشنا می‌شوند. آن‌ها باید بعد از خوردن هر نوع، به این غذاها نمره‌ای بین 1 تا 9 بدهند. هر غذایی که کمتر از 6 امتیاز بگیرد از فهرست غذایی خط می‌خورد.
البته نباید تصور شود که دست و پای فضانوردان در انتخاب نوع غذاها بسته است. برخلاف سال‌های نخستین سفر انسان به فضا، مواد غذایی فضایی امروزه پیشرفت قابل‌توجهی داشته. تنها در روسیه 260 تا 300 نوع غذای فضایی وجود دارد.
شرح عکس‌ها:

1-    قاشق و چنگال  برای غذا خوردن و قیچی برای باز کردن در غذا هایی که در بسته های آلمینیومی یا پلاستکی هستند.

2-    آب میوه در پاکت پلاستیکی.

3-    کنسرو و کنسرو بازکن.

4-    چند نوع غذای آب گرفته که با اضافه کردن آب قابل استفاده هستند: ماست و دو نوع سوپ

5-    اجاق مخصوص گرم کردن غذا

6-     خانم سیروا دو نوع آب میوه را نمایش می هد.